PROFILPELAJAR.COM

Cerkiew św. Jerzego – unicka, a następnie prawosławna cerkiew w Jurowlanach, wzniesiona na miejscu starszej prawosławnej świątyni z XVI w. W 1869 r. na jej miejscu została wzniesiona nowa cerkiew pod tym samym wezwaniem.

Historia

Dokładna data wzniesienia pierwszej cerkwi w Jurowlanach nie jest znana. Najprawdopodobniej powstała w XVI wieku, być może równocześnie z wsią, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1558 r. W inwentarzu z 1578 r. wśród miejscowych gospodarzy został wymieniony "pop ruski", posiadający dwie włóki, co sugeruje funkcjonowanie parafii prawosławnej^[1]. Stefan Dmitruk przyjmuje okres przed 1578 r. jako datę powstania cerkwi^[2]. W 1583 r. król Stefan Batory nadał duchownym służącym w jurowlańskiej cerkwi trzecią włókę gruntu^[1].

Okoliczności przyjęcia postanowień unii brzeskiej w parafii w Jurowlanach oraz moment, kiedy miejscowe duchowieństwo faktycznie uznało zwierzchność Kościoła unickiego, nie są znane^[2].

W końcu XVII w. cerkiew w Jurowlanach została opisana w protokole wizytacyjnym jako budowla drewniana, niedawno remontowana^[1]. Według Grzegorza Ryżewskiego najprawdopodobniej była to druga świątynia na tym samym miejscu, gdyż pierwsza, szesnastowieczna, uległa wcześniej zniszczeniu^[3]. W kolejnym protokole wizytacyjnym z 1737 r. świątynię opisano jako bardzo starą, sugerując konieczność budowy nowej. W cerkwi nie było ikonostasu, a jedynie pewna liczba starych ikon. W świątyni znajdował się ołtarz główny zbliżony do tych używanych w kościołach rzymskokatolickich, z obrazem Najświętszej Maryi Panny. Wizerunek Maryi znajdował się też w drugim ołtarzu bocznym, w trzecim znajdował się obraz Zwiastowania, zaś w czwartym - ikona św. Jerzego. W cerkwi znajdował się również krucyfiks z drewnianą rzeźbą Chrystusa. Zarówno księgi liturgiczne, jak i naczynia liturgiczne na wyposażeniu cerkwi były bardzo zniszczone^[4].

XIX-wieczny opis cerkwi w Jurowlanach informuje, iż była ona wzniesiona na planie sześciokąta^[2] i kryta gontem^[4]. Opis ten, powstały w 1804 r., informuje, iż cerkiew była w 1789 r. wyświęcona, co najpewniej sugeruje wzniesienie i konsekrację nowego budynku sakralnego właśnie w tym roku^[3]. W opisie wnętrza świątyni wskazano trzy ołtarze - główny z postacią Matki Bożej z Dzieciątkiem, prawy z obrazem św. Jerzego, zwieńczony krucyfiksem oraz lewy z wizerunkiem św. Praksedy i nad nim mniejszym obrazem św. Jana Chrzciciela^[4].

W latach 1797-1807, w związku ze zmianą granic porozbiorowych, parafia św. Jerzego w Jurowlanach podlegała unickiej diecezji supraskiej i była jedną z parafii w dekanacie nowodworskim^[2]. W latach 1807-1809 r. była to jedna z parafii w dekanacie białostockim eparchii brzeskiej, zaś od 1809 r. należała do unickiej eparchii litewskiej^[2].

W 1839 r. podczas soboru połockiego zdecydowano o włączeniu wszystkich struktur Kościoła unickiego na Litwie i Białorusi do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Oznaczało to, że również parafia i cerkiew w Jurowlanach ponownie stały się prawosławnymi^[2]. Nie ma informacji o oporze miejscowych unitów przeciwko odgórnie narzuconej zmianie wyznania^[4]. Przyłączenie parafii unickich na Białostocczyźnie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poprzedziła delatynizacja wnętrz cerkiewnych, usunięcie elementów wyposażenia, które pojawiły się w unickich świątyniach pod wpływem Kościoła łacińskiego^[3] i zastąpienie ich wyposażeniem typowo prawosławnym^[5]. W przypadku cerkwi w Jurowlanach zmiany we wnętrzu objęły zakup darochranitielnicy w miejsce cyborium^[6] czy wstawienie ikonostasu, którego unicka cerkiew jurowlańska nie posiadała^[7]. W drodze wyjątku władze cerkiewne zgodziły się natomiast na pozostawienie w świątyni ambony^[8]. Drewniana cerkiew w Jurowlanach pozostawała czynna do 1865 r.^[3] W latach 60. tegoż stulecia na jej miejscu wzniesiono, z inicjatywy generał-gubernatora wileńskiego Michaiła Murawjowa, nową świątynię murowaną pod tym samym wezwaniem^[4]. Jej budowa została ukończona w 1869 r., natomiast rok później miało miejsce jej wyświęcenie^[4]. Z materiału po starszej cerkwi wzniesiono cmentarną cerkiew Świętych Borysa i Gleba na wytyczonym około poł. XIX w. cmentarzu prawosławnym w Jurowlanach^[3].

Osobny artykuł: Cerkiew św. Jerzego w Jurowlanach.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c GrzegorzG. Ryżewski GrzegorzG., Z dziejów cerkwi w Jurowlanach w powiecie sokolskim, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, czerwiec 2020, s. 115-118 [dostęp 2024-09-21] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f StefanS. Dmitruk StefanS., Jurowlany: zarys historii parafii pw. św. Jerzego Zwycięzcy [online], wiadomosci.cerkiew.pl [dostęp 2024-09-21] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GrzegorzG. Ryżewski GrzegorzG., Z dziejów cerkwi w Jurowlanach w powiecie sokolskim, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, czerwiec 2020, s. 136-137 [dostęp 2024-09-21] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f GrzegorzG. Ryżewski GrzegorzG., Z dziejów cerkwi w Jurowlanach w powiecie sokólskim, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, czerwiec 2020, s. 120-128 [dostęp 2024-09-21] (pol.).
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 242. ISBN 978-83-7431-364-3.
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 261. ISBN 978-83-7431-364-3.
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 261. ISBN 978-83-7431-364-3.
↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 344. ISBN 978-83-7431-364-3.