Rosyjskie Państwowe Naukowo-Badawcze Centrum Doświadczalne Wyszkolenia Kosmonautów im. J. Gagarina (ros.Российский Государственный Научно-Исследовательский Испытательный Центр Подготовки Космонавтов (РГНИИЦПК) им. Ю. А. Гагарина) – ośrodek szkoleniowy przygotowujący kosmonautów rosyjskich oraz kosmonautów pochodzących z innych krajów biorących udział w lotach rosyjskimi statkami kosmicznymi.
Historia
Centrum Wyszkolenia Kosmonautów powstało 11 stycznia 1960 roku w Gwiezdnym Miasteczku pod Moskwą. Było to zamknięte osiedle ukryte w lasach na północny wschód od Moskwy, znajdujące się na terenie wojskowym, nieobecne na mapach za czasów ZSRR. W 1969 roku Centrum nadano imię Jurija Gagarina (1934–1968) – tragicznie zmarłego pierwszego kosmonauty.
W Centrum szkolili się nie tylko astronauci radzieccy, ale również z krajów bloku wschodniego, w tym z Polski, a później także ze Stanów Zjednoczonych w ramach programu Sojuz-Apollo, a także z innych krajów, których przedstawiciele odbywali loty na statkach Sojuz: Francji, Indii itd. Szeroka współpraca z astronautami amerykańskimi oraz z innych krajów została podjęta dopiero w ramach programu Space Shuttle – Mir, a obecnie programu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.
W 1995 roku Centrum zostało połączone z ośrodkiem szkoleniowym rosyjskich sił zbrojnych. Stało się wówczas własnością rosyjskiego Ministerstwa Obrony, było zarządzane wspólnie przez Ministerstwo Obrony i Roskosmos – Rosyjską Agencję Kosmiczną. Było to przyczyną narastających nieporozumień i sporów. W tej formie Centrum przetrwało do 2009 roku.
Stan obecny
W kwietniu 2009 roku prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew podpisał dekret, na mocy którego Centrum zostało przekazane Roskosmosowi. Jego dyrektorem został Siergiej Krikalow – jeden z najbardziej doświadczonych rosyjskich kosmonautów.
Od 1 stycznia 2011 roku w miejsce dotychczasowych trzech oddziałów kosmonautów powołano jeden korpus, w którym znaleźli się kosmonauci zgrupowani wcześniej w oddziałach: Ministerstwa Obrony, przedsiębiorstwa RKK Energia (dawne zakłady S. Korolewa), Instytutu Badań problemów Biomedycznych z Moskwy (oddział grupujący lekarzy).
