Ten artykuł dotyczy pojęcia matematycznego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Brzeg – zbiór punktów „granicznych” danego zbioru.

Zachowanie funkcji na brzegu dziedziny może się znacząco różnić od zachowania w jego wnętrzu (tzn. w dziedzinie z wyłączeniem brzegu); z tego też powodu w analizie matematycznej pochodne funkcji rozpatruje się zwykle wyłącznie na (niepustych) zbiorach bez brzegu, tzw. zbiorach otwartych. Zadanie z postawionymi warunkami ograniczającymi rozwiązania równania różniczkowego na brzegu badanego zbioru nazywa się zagadnieniem brzegowym. Jednym ze znanych wyników rachunku różniczkowego i całkowego wiążącym pole powierzchni brzegu z obejmowaną przez niego objętością jest twierdzenie Ostrogradskiego-Gaussa (a w ogólności – twierdzenie Stokesa). Ważnym twierdzeniem topologicznym dotyczącym pojęcia brzegu jest twierdzenie Baire’a.

Opisane w artykule pojęcie brzegu różni się pojęć brzegów dla rozmaitości topologicznych, czy kompleksów symplicjalnych.

Niech dana będzie przestrzeń topologiczna ${\displaystyle X}$ oraz zawarty w niej zbiór ${\displaystyle A\subset X.}$

Brzegiem ${\displaystyle \mathrm {bd} \;A}$ zbioru ${\displaystyle A}$ nazywa się zbiór

${\displaystyle \mathrm {bd} \ A=\mathrm {cl} \ A\cap \mathrm {cl} \ A^{\mathrm {c} },}$

lub równoważnie

${\displaystyle \mathrm {bd} \ A=\mathrm {cl} \ A\setminus \mathrm {int} \ A.}$

gdzie ${\displaystyle \mathrm {cl} \ A}$ oraz ${\displaystyle \mathrm {int} \ A}$ oznaczają odpowiednio domknięcie i wnętrze zbioru ${\displaystyle A,}$ zaś ${\displaystyle A^{\mathrm {c} }}$ jego dopełnienie.

Obok oznaczenia ${\displaystyle \mathrm {bd} \;A}$ stosuje się też ${\displaystyle \mathrm {fr} \;A,\ \partial A}$ (od ang. boundary, frontier).

Punkty brzegu nazywa się punktami brzegowymi i z definicji wynika, że punkty brzegowe są to te punkty, których dowolne otoczenie zawiera punkt należący do ${\displaystyle A,}$ jak i taki, który należy do jego dopełnienia ${\displaystyle A^{\mathrm {c} }}$^[1][2].

Wprost z definicji wynika, że brzeg zbioru jest:

• równy brzegowi jego dopełnienia,

  ${\displaystyle \mathrm {bd} \ A=\mathrm {bd} \ A^{\mathrm {c} },}$

• zawarty w domknięciu tego zbioru,

  ${\displaystyle \mathrm {bd} \ A\subseteq \mathrm {cl} \ A,}$

• zbiorem domkniętym,

  ${\displaystyle \mathrm {bd} \ A=\mathrm {cl} (\mathrm {bd} \ A).}$

Domknięcie jest sumą zbioru i jego brzegu,

${\displaystyle \mathrm {cl} \ A=A\cup \mathrm {bd} \ A,}$

więcej: zbiór jest domknięty wtedy i tylko wtedy, gdy zawiera swój brzeg oraz otwarty wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma punktów wspólnych ze swoim brzegiem. Brzeg zbioru jest pusty wtedy i tylko wtedy, gdy zbiór jest jednocześnie otwarty i domknięty; mówi się wtedy, że zbiór „nie ma brzegu”. Zbiór o pustym wnętrzu nazywa się zbiorem brzegowym.

Dla dowolnego zbioru ${\displaystyle A}$ zachodzi

${\displaystyle \mathrm {bd} \ A\supseteq \mathrm {bd} (\mathrm {bd} \ A),}$

przy czym równość zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy ${\displaystyle A}$ jest brzegowy (co ma miejsce np. wtedy, gdy ${\displaystyle A}$ jest otwarty lub domknięty). Ponieważ brzeg jest zbiorem domkniętym, to

${\displaystyle \mathrm {bd} (\mathrm {bd} \ A)=\mathrm {bd} {\big (}\mathrm {bd} (\mathrm {bd} \ A){\big )}}$

dla dowolnego zbioru ${\displaystyle A,}$ czyli operator brzegu ${\displaystyle \mathrm {bd} }$ spełnia pewną słabszą postać idempotentności.

Niech ${\displaystyle \mathbb {R} }$ oznacza zbiór liczb rzeczywistych z jego naturalną topologią. Wówczas

• ${\displaystyle \mathrm {bd} \ \mathbb {R} =\mathrm {bd} \ \varnothing =\varnothing ,}$
• ${\displaystyle \mathrm {bd} \ (0,5)=\mathrm {bd} \ [0,5)=\mathrm {bd} \ (0,5]=\{0,5\},}$
• ${\displaystyle \mathrm {bd} \ \left\{1,{\tfrac {1}{2}},{\tfrac {1}{3}},{\tfrac {1}{4}},\dots \right\}=\left\{0,1,{\tfrac {1}{2}},{\tfrac {1}{3}},{\tfrac {1}{4}},\dots \right\},}$
• ${\displaystyle \mathrm {bd} \ \mathbb {Q} =\mathrm {bd} \ \mathbb {Q} ^{\mathrm {c} }=\mathbb {R} .}$

Ostatnie dwa przykłady pokazują, że brzeg zbioru może być nadzbiorem danego zbioru.

Pojęcie brzegu zbioru w istotny sposób zależy od topologii przestrzeni: w naturalnej topologii przestrzeni euklidesowej ${\displaystyle \mathbb {R} ^{2}}$ brzegiem koła

${\displaystyle B_{2}={\big \{}(x,y)\in \mathbb {R} ^{2}\colon x^{2}+y^{2}\leqslant 1{\big \}}}$

jest okrąg

${\displaystyle C_{2}={\big \{}(x,y)\in \mathbb {R} ^{2}\colon x^{2}+y^{2}=1{\big \}},}$

jednak zanurzenie koła ${\displaystyle B_{2}}$ w ${\displaystyle \mathbb {R} ^{3}}$ jest zbiorem brzegowym, natomiast w topologii ${\displaystyle \mathbb {R} ^{3}}$ zrelatywizowanej do ${\displaystyle B^{2}}$ zbiór ten nie ma brzegu.

W przestrzeni euklidesowej każdy zbiór domknięty jest brzegiem pewnego zbioru.

Zobacz hasło brzeg w Wikisłowniku

• pochodna zbioru
• wnętrze, zewnętrze

• AchilleA. Varzi AchilleA., Boundary, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 10 października 2013, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.). (Brzeg)