Był synem Kazimierza i Eulalii z Zawadzkich[1]. Herbu Habdank. Kształcił się w VI Gimnazjum w Warszawie oraz w gimnazjum w Carskim Siole[1]. Studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu[1] (1892–1894) i w Conservatoire national des arts et métiers w Paryżu (1895–1896). Jednym z jego pedagogów malarskich był Wojciech Gerson; jako malarz tworzył głównie pejzaże, ale jego prace nie cieszyły się uznaniem krytyków sztuki. Przed I wojną światową zajmował się, wspólnie z Edwardem Krasińskim i Stanisławem Patkiem, porządkowaniem zbiorów Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Powołany został do Armii Imperium Rosyjskiego w 1914. Służył tam jako kapitan wojsk saperskich[1]. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy opiekował się gmachami państwowymi stolicy w latach 1915–1916; od 1916 (do 1936) był dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1920 dyrektorem Muzeum Wojska w Warszawie. W 1913 został prezesem, później członkiem honorowym Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie, brał także udział w pracach Cesarskiego Towarzystwa Historycznego Wojskowego w Petersburgu. Od 1916 był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był pracownikiem Komisji Słownikowej Tymczasowej Rady Stanu[2].
W 1921 został awansowany na pułkownika. Zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów administracyjnych, dział naukowo-oświatowy. 19 czerwca 1923 został przeniesiony do korpusu oficerów inżynierii i saperów z zachowaniem starszeństwa z dniem 1 czerwca 1919 i 33,1 lokatą. W czasie pełnienia funkcji dyrektora Muzeum Wojska pozostawał oficerem nadetatowym 1 pułku saperów. Z dniem 30 kwietnia 1927 przeniesiony został w stan spoczynku. Po wybuchu II wojny światowej był krótko więziony na Pawiaku, po zwolnieniu brał udział w akcji ratowania zabytków Muzeum Wojska w Warszawie. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 22-1-26)[3].
Gembarzewski zorganizował w Muzeum Narodowym w Warszawie Archiwum Ikonograficzne, był jednym z twórców Muzeum Wojska. W 1929 wydał inwentarz zbiorów Muzeum Wojska z XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, organizował liczne wystawy z dziejów Wojska Polskiego. Opracował bibliografię historii wojskowości w Polsce, zainicjował badania nad dziejami polskiego munduru wojskowego; opracował kilkadziesiąt tysięcy dokładnych rysunków umundurowania z epoki Księstwa Warszawskiego. Opisał stanowiska pułków polskich w czasie powstania listopadowego, był jednym z konsultantów Stefana Żeromskiego w trakcie pracy pisarza nad Popiołami. Przygotował wydanie Wspomnień wojskowych Józefa Patelskiego (obejmujących lata 1823–1831, 1914). Od 1934 współpracował z miesięcznikiem „Broń i Barwa”. Za monografię Wojsko polskie. Królestwo Polskie 1815–1830 (1903) otrzymał nagrodę Kasy im. Mianowskiego.
Wybrane publikacje
Zabytki wojskowe polskie. (1894–1896)
Źródła do historii pułku lekkokonnego gwardii. (1897)
Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie wojska polskiego od XI wieku do 1831 roku. (1960-1966, 4 tomy)
Był także encyklopedystą. Na prośbę Zygmunta Glogera pisał artykuły do jego Encyklopedii staropolskiej. Jego nazwisko jako współtwórcę tej encyklopedii wymienia autor w posłowiu tomu IV z adnotacją dotyczącą jego wkładu: mnóstwo artykułów z dziedziny wojskowości[4].
Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Rembertów, nosi nazwę ulicy Bronisława Gembarzewskiego[7].
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie przyznaje „Medal pamiątkowy im. płk. Bronisława Gembarzewskiego” osobom zasłużonym dla polskiego muzealnictwa wojskowego[8].
Przypisy
↑ abcdeStanisławS.ŁozaStanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 198.
↑Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 220.
↑Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 199.
↑Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 7.
.JPG)