Arkebuz z pierwszej połowy XVII wiekuNiemiecki arkebuz z drugiej połowy XVII wieku
Arkebuz (także: arkabus, arkabuz, harkabuz, harkebuz) – długa gładkolufowabroń strzelecka wyposażona w zamek kołowy, używana od XVI do XVII wieku[1]. Broń powstała jako lżejsza i poręczniejsza alternatywa dla ciężkich muszkietów. Wyposażano w nie oddziały jazdy (arkebuzerzy)[2]. Początkowo nazwa ta odnosiła się do broni wyposażonej w prostą kolbę przypominającą kolbę kuszy[3].
Charakterystyka
Arkebuz był bronią gładkolufowąrozdzielnego ładowania, wykorzystującą jako ładunek miotającyproch czarny[1]. Kaliber lufy wynosił zazwyczaj ok. 10 mm jednak nie było to regułą. W porównaniu z muszkietem był bronią lżejszą i poręczniejszą (nie wymagającą podpierania lufy na forkiecie), jednak cechował się znacznie mniejszą celnością i donośnością. Istotną różnicą było również stosowanie w nich najczęściej nowocześniejszych zamków kołowych w miejsce lontowych (choć zdarzały się również arkebuzy lontowe)[4].
Oprócz wykorzystania jako broń wojskowa, arkebuzy używane były również jako broń myśliwska przez bogatą szlachtę i magnaterię. Wiązało się to z częstym ozdobnym wykańczaniem broni (np. poprzez ornamentowanie), oraz w rzadkich przypadkach montowaniem luf gwintowanych, co znacznie poprawiało osiągi[1][4][5][a].
Arkebuzy wywodzą się bezpośrednio od muszkietów i powstały jako broń przeznaczona początkowo dla oddziałów jazdy (arkebuzerii) gdzie używane były jako bandolety. Z czasem weszły również na wyposażenie oddziałów piechoty (arkebuzerów)[b][3].
Arkebuzy nigdy nie wyparły jednak z uzbrojenia muszkietów, ze względu na gorsze osiągi oraz mankamenty stosowanych w nich zamków kołowych (wysokie koszty produkcji, skomplikowana budowa i obsługa oraz podatność na uszkodzenia)[1][4][6].
Od drugiej połowy XVII w. arkebuzy wraz z muszkietami zaczęły być stopniowo wypierane przez nowocześniejsze karabiny skałkowe, co doprowadziło do zaniku ich stosowania w XVIII w.
↑W Muzeum Wojska Polskiego znajduje się egzemplarz gwintowanego arkebuza (nr inw. 24221x) datowanego na połowę XVI wieku; kaliber 16 mm, długość 93 cm, masa 3,18 kg[5].
.jpg)
.jpg)
