Pierwsze przejawy renesansu w Anglii widoczne są dopiero w połowie XVI wieku, początkowo jako pojedyncze, ozdobne detale wprowadzone w okresie późnego gotyku (pod koniec tzw. stylu Tudorów) a później w okresie panowania tzw. stylu elżbietańskiego (1558-1603). W sztukach dekoracyjnych tego czasu utrzymywały się jeszcze elementy formalne angielskiego gotyku, łącząc się z nowymi formami włoskiego renesansu, które docierały do Anglii za pośrednictwem Włoch, Niderlandów, Francji i Niemiec. Był więc to styl mieszany, ale o wyraźnej przewadze cech narodowych. "Nowinki" włoskie interpretowane były w sposób dość powierzchowny, świadczący o niezrozumieniu zasad sztuki renesansowej. W XVI w. budownictwo sakralne w okresie reformacji niemal całkowicie zamiera. W dekoracji przeważają motywy zaczerpnięte z wzorników Serlia i Hansa Vredemana de Vries.
Hardwick Hall
Rezydencja angielska
Schemat rezydencji
Prowadzone przebudowy i modernizacje wiejskich siedzib arystokracji i ziemiaństwa otrzymują nowe rozwiązania. Rezydencja przestała być tylko centrum działalności rolniczej właściciela ziemskiego. Jego dochód coraz bardziej zależał od opłat czynszowych dzierżawców, co zapewniało bezpośredni dopływ gotówki i powodowało całkowitą lub częściową rezygnację z działalności czysto gospodarczej. Chęć utrzymania w łaskach dworu niosła ze sobą obowiązek przyjmowania monarchy lub co najmniej jego wysokich wysłanników, a to zmieniło pałac w rodzaj luksusowego hotelu.
W architekturze angielskiej przez długi czas dominował kamień, szczególnie piaskowiec, ale w epoce Tudorów zaczęły pojawiając się wzorowane na niderlandzkim budownictwie budowle z cegieł.
Charakterystyczną cechą czasów elżbietańskich stały się okna dzielone kamiennymi słupkami, ściśle zgranymi z również kamiennym obramowaniem, zapożyczonym ze sztuki gotyckiej i rozwiniętym.
Wyposażenie rezydencji w okna zewnętrzne było wyrazem myślenia o budynku już nie jako systemu obronnego (dotychczas rezydencje miały na zewnątrz jedynie niewielkie okienka i strzelnice). Nastąpiło zatem przeorientowanie topografii budynku. Okna zewnętrzne uczyniły bryłę lżejszą i ciekawszą architektonicznie, pozwoliły na elastyczniejsze wykorzystywanie naturalnego oświetlenia wnętrza.
Inną różnicą było zastąpienie wież bramnych ozdobnymi bramami arkadowymi.
Centralną i główną częścią wielkich rezydencji była, z reguły od czasów średniowiecza, wielka sień, obszerne pomieszczenie ogólne, miejsce gromadzące domowników i ukazujące zarazem, zwłaszcza przy stole jadalnym, hierarchię domowników i gości. Jego rola zaczęła się teraz zmieniać. Rozpoczyna się proces odchodzenia od zbiorowości życia w wielkim hallu. Dawną sień zaczęto dzielić. Część jadalna pana domu znajdowała się w „dais”, rodzaju odrębnej platformy wyłączonej od reszty hallu zazwyczaj za pomocą ozdobnego, drewnianego przepierzenia („timber screen”). Pozostała część domowników jadała w centralnej części hallu. W głównej części budowli umieszczano zazwyczaj reprezentacyjną salę przeznaczoną na bale i uczty. Wewnątrz niej, nad wejściem, budowano emporę dla zespołów muzycznych przygrywających podczas przyjęć. Z głównego hallu na piętro mieszkalne prowadziły reprezentacyjne schody.
Pojawia się odrębny pokój jadalny, pokoje dzienne i wypoczynkowe oraz galeria służąca najczęściej celom rekreacyjnym, w tym grom sportowym. Poszczególne pokoje dostępne były z długiego korytarza, który pełnił funkcję galerii gromadzącej dzieła sztuki i pamiątki rodzinne.
Charakterystyczne dla rezydencji jako całości były też wysokie, budowane przy zewnętrznych ścianach masywne kominy. W dolnych partiach przechodziły one w kominek, początkowo prosty, potem coraz bardziej ozdobny, stanowiący niezbędny element każdej rezydencji.
Sypialnia pana i pani domu była na ogół na piętrze. Sypialnia opiekunki kuchni, zwykle dalszej lub bliższej przedstawicielki rodziny właścicieli rodziny właścicieli rezydencji, znajdowała się w pomieszczeniu określanym na jako „solar”, tuż nad kuchnią, również na piętrze.
Wprowadzenie kominka zaczęło stopniowo zmieniać ten układ, a z nim panujący w rezydencji styl życia, wreszcie jej architekturę. Pozwalało to np. na indywidualizację życia domowego przez umieszczenie kilku kominków w różnych pomieszczeniach. Mieszkańcy odtąd nie musieli dla ciepła skupiać się w jednym centralnym miejscu. To z kolei doprowadziło z czasem do zmniejszenia znaczenia wielkiego hallu, czyniąc go rodzajem dużej, powitalnej sieni.
Dodanie bocznych skrzydeł i uformowanie otwartego dziedzińca prowadzi do rozwiązań rzutu budowli opartych na kształcie wzorowanym na literze U. Wysunięcie w środkowej części budowli ryzalitu upodabnia rzut budowli do litery E, a wydłużenie skrzydeł bocznych na tyły rezydencji naśladuje kształt litery H.
Drewnianestropy, zazwyczaj kasetonowe zdobiły stiuki i profilowane belki, a ściany wykładano różnymi odmianami drewna. Pomieszczenia ogrzewało ciepło dużych kominków o dekoracyjnych formach.
Umownie przyjmuje się, że okres renesansu w Anglii trwał do ok. 1625 r. Lata późniejsze to rozwijanie stylu zapoczątkowanego przez Andreę Palladio. Historycy angielscy zwykli inaczej niż na kontynencie dzielić i nazywać zmieniające się style architektoniczne. W ich ujęciu okres do połowy XVIII wieku zaliczany jest do późnego renesansu, nie do baroku.
Literatura
Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady 2006 r. ISBN 83-213-4178-0
