Arabia Felix

Arabia Felix (kolor żółty) na francuskiej mapie z 1654 r.
Mapa Jemenu sporządzona przez Carstena Niebuhra

Arabia Felix (pol. Arabia Szczęśliwa) – łacińska, stosowana przez Rzymian nazwa południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego (żyzne wybrzeże wraz z miastami portowymi i wyżyny Hadramautu).

Łacińskiemu terminowi Arabia Felix odpowiada grecki Eudaimonia (εύδαιμονία) Arabia. Błędne tłumaczenie semickiego wieloznacznego źródłosłowu y-m-n dało w rezultacie poetyckie określenie szczęśliwa. Wyraz y-m-n w językach semickich w odniesieniu do Arabii oznaczał tyle co południowa (słowo to ma również znaczenie prawy, szczęśliwy, błogosławiony oraz przysięga). Mylne przetłumaczenie y-m-n jako felix przyjęto już w starożytności[potrzebny przypis][1], stosując dla odróżnienia od części położonych na północ: nabatejskiej Arabia Petraea i sięgającej po Mezopotamię Arabia Deserta. W czasach nowożytnych odpowiednio używano arabskiej nazwy Hyaman[2].

W starożytności określenie to obejmowało w przybliżeniu terytoria dzisiejszego Jemenu i Omanu. Cywilizacja Arabii szczęśliwej z rozwiniętym rolnictwem i handlem morskim stała na wysokim poziomie. Położenie pozwalało kontrolować szlaki handlowe prowadzące z Indii i Afryki nad Morze Śródziemne, do Mezopotamii i Egiptu. Do ważniejszych organizmów państwowych, którymi rządził mukarrib (król-kapłan) należały Ma‘in, Kataban, Hadramaut, Ausan, Królestwo Saby i Himjar. Powstałe w tej części półwyspu państwa wzbogacały się głównie na handlu kadzidłami, perłami, złotem, przyprawami (cynamon), kawą i niewolnikami[3]. Te pierwsze państwa Arabów powstały w połowie II tysiąclecia p.n.e.[4] W regionie dominowały kulty bóstw ciał niebieskich, odmienne w każdym z krajów. Na czele panteonu stał zwykle Astar, bóg wojny, płodności i deszczu, ważne miejsce zajmowały bóstwa księżycowe, słoneczne i wenusjańskie.

Saba istniała od 950 r. p.n.e. do 115 r. n.e, a od V w. p.n.e. rządy kapłanów zostały zastąpione świecką dynastią. Okres od 350 do 250 r. p.n.e. był okresem dominacji Katabanu, który podporządkował sobie Minę i Sabę, a wykorzystując korzystne położenie geograficzne nad Bab al-Mandab rozwijali działalność handlową. Kataban uległ przewadze Himjaru, a upadł w 25 r. p.n.e. i został przejęty przez istniejący od połowy V w. p.n.e. Hadramaut[4].

Wynikające z kontrolowania szlaków handlowych bogactwo regionu wzbudziło zainteresowanie Rzymian i stało się powodem wysłania przez Augusta w 25 r. p.n.e. ekspedycji wojskowej (X legion) pod wodzą Aeliusa Gallusa, zakończonej całkowitą klęską. W późniejszych stuleciach obszar ten był obiektem wpływów i rywalizacji Bizancjum, Etiopii i Persji[5].

Rozwój Hadramautu został zahamowany przez ekspansję Himjaru, który w początkach VI w. uległ Etiopii, do czego pretekstem było prześladowanie chrześcijan przez judaistycznych władców tego państwa. W 575 r. Arabia Felix znalazła się pod zwierzchnictwem perskim i pozostała pod nim do zjednoczenia Arabii przez Mahometa[4].

W czasach nowożytnych terytoria te poznano bliżej dopiero w XVIII stuleciu dzięki duńskiej wyprawie naukowej wysłanej na polecenie króla Fryderyka V „dla postępu nauk w ogólności i lepszego zrozumienia Pisma świętego w szczególności”. W jej skład wchodzili: filolog, botanik, astronom, lekarz i malarz, a kierował nią niemiecki badacz w służbie duńskiej Karsten Niebuhr[6].

Przypisy

  1. ↑ Ammianus Marcellinus, Res gestae, [b.r.].
  2. ↑ Widocznej np. na XVII-wiecznej mapie francuskiej wykonanej na podstawie prac kartograficznych Mohammeda al-Idrisiego (zob. ilustr. powyżej).
  3. ↑ Zbigniew Landowski, Świat arabski. Leksykon, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 2008, s. 25–26, ISBN 978-83-05-13526-9, OCLC 836392365.
  4. ↑ a b c Marek M.Dziekan, Arabowie przed islamem - Histmag.org [online], 26 stycznia 2016 [dostęp 2017-06-23].
  5. ↑ Brian Doe, Południowa Arabia, Warszawa 1979.
  6. ↑ Thorkild Hansen, Arabia Felix. Historia duńskiej ekspedycji 1761-1767, Warszawa 1968.

Zobacz też