Uznawany za jednego z najwybitniejszych zawodników w historii tenisa. W momencie zakończenia kariery stacja BBC określiła go mianem „prawdopodobnie największej gwiazdy sportu wszech czasów”[1]. W 2011 został włączony do Międzynarodowej Tenisowej Galerii Sławy[2].
Rodzina i edukacja
Urodził się 29 kwietnia 1970 w szpitalu Sunrise w Las Vegas, gdzie dorastał[3]. Jest synem Elizabeth (z d. Dudley) i Emanoula Aghasiego[4]. Jego ojciec, który urodził się w Salmas i miał pochodzenie ormiańskie i asyryjskie, był bokserem (m.in. reprezentował Iran na igrzyskach olimpijskich w 1948 i 1952)[5], a po zakończeniu kariery sportowej pracował jako kierownik sali w kasynie MGM Grand[6]. Andre ma troje starszego rodzeństwa: siostry Ritę i Tami oraz brata Philipa[7]. Jest szwagrem Pancho Gonzalesa[8]. Urodził się z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, przez co od urodzenia ma problem z prawidłowym stawianiem stóp podczas chodzenia[9].
Zmuszany przez ojca, w wieku czterech lat zaczął amatorskie treningi tenisa, mimo że nie podobał mu się ten sport[10]. Trenował m.in. w Cambridge Racquet Clubie[11], a w wieku ośmiu lat zaczął startować w lokalnych zawodach juniorskich, które w większości wygrywał[12]. Jako 10-latek zaczął grać również w krajowych turniejach[13]. Jako dziecko uczestniczył w turniejach Alan King Tennis Classic jako asystent podający piłki graczom, a dzięki wpływom ojca w przerwach między meczami rekreacyjnie grywał z uznanymi tenisistami, takimi jak Björn Borg, Jimmy Connors czy Ilie Năstase[14].
W wieku 13 lat trafił do Akademii Tenisowej Nicka Bollettieriego na Florydzie, gdzie miał zostać przez trzy miesiące, ponieważ rodziny nie stać było na opłacenie czesnego[15]. Bollettieri, będąc pod wrażeniem zdolności nastolatka, pozwolił mu jednak pozostać w akademii bez konieczności wnoszenia opłat[16]. Agassi, będący wówczas w dziewiątej klasie szkoły, zrezygnował z dalszej nauki i całkowicie poświęcił się tenisowi[17].
Kariera tenisowa
Lata 80.
W lutym 1986 wziął udział w turnieju w La Quinta[18], gdzie w pierwszym meczu pokonał Johna Austina 6:4, 6:1[19], po czym przegrał z trzecim zawodnikiem świata, Matsem Wilanderem 6:1, 6:1. 29 kwietnia 1986 został profesjonalnym tenisistą[20]. Po przejściu na zawodowstwo podpisał dwuletnią umowę sponsorską z Nike i został finalistą turnieju w Schenectady, w którym przegrał z Rameshem Krishnanem 6:2, 6:3[21]. Następnie dotarł do ćwierćfinału turnieju Volvo International w Stratton Mountain, gdzie pokonał go John McEnroe 6:3, 6:3[22] oraz zadebiutował w turnieju wielkoszlemowym US Open w Nowym Jorku, na którym przegrał w meczu otwarcia z Jeremym Batesem[23]. W wieku 16 lat został sklasyfikowany w czołowej setce rankingu ATP[24]. W 1987 dotarł do ćwierćfinału Japan Open, wystąpił w finale w Seulu, zadebiutował na Wimbledonie i został półfinalistą turnieju w Stratton Mountain[25], a pod koniec listopada zdobył swój pierwszy indywidualny tytuł – w finale w Itaparice pokonał Luiza Mattara[26].
W sezonie 1988 zdobył sześć kolejnych tytułów, które wywalczył na turniejach: Memphis Open, US Men’s Clay Court Championships w Charleston, WCT Tournament of Champions w Forest Hills, Stuttgarci, Volvo International w Stratton Mountain i Livingston Open[27]. Ponadto podczas French Open i US Open odnotował swoje pierwsze wielkoszlemowe półfinały[28]. Po występie we French Open awansował do szóstego miejsca rankingu ATP. Zakwalifikował się do wieńczących sezon Mistrzostw ATP, ale nie przeszedł w nich fazy grupowej. W grudniu jego zarobki na kortach sięgnęły 1 mln dol., co osiągnął po występach w zaledwie 43 turniejach w swojej karierze, co było najszybszym wyczynem w dziejach[29]. Rekord ten utrzymał się przed 17 lat, w 2005 został poprawiony przez Rafaela Nadala[30]. Również w 1988 po raz pierwszy reprezentował Stany Zjednoczone w rozgrywkach o Puchar Davisa, debiutując w półfinałowej konfrontacji z Peruwiańczykami, gdzie wygrał mecz przeciwko Jaime’emu Yzadze. Na koniec sezonu był trzecim tenisistą w zestawieniu ATP, po Matsie Wilanderze i Ivanie Lendlu.
W latach 1988–1990 nie występował na Wimbledonie, gdyż nie podobały mu się panujące tam tradycje, a zwłaszcza dominujący biały kolor[31]. Przez pierwsze osiem lat kariery nie grał również w Australian Open[32].
W 1989 dotarł do finału Italian Open, w którym przegrał z Albertem Mancinim[33], oraz zwyciężył w turnieju w Orlando po finale z Bradem Gilbertem. Wciąż był nastolatkiem i otwarcie mówiono o nim, jako o przyszłym mistrzu turniejów wielkoszlemowych. W tym sezonie odpadł w trzeciej rundzie French Open[34], zagrał w półfinale US Open (po raz drugi z rzędu), zakwalifikował się do Mistrzostw ATP, ale przegrał tam wszystkie mecze grupowe. Wystąpił także w kampanii reklamowej producenta aparatów fotograficznych Canon[35] oraz rozpoczął współpracę z Gilem Reyesem, który został jego trenerem siłowym i kondycyjnym[36].
Lata 90.
Wiosną 1990 awansował do swojego pierwszego finału Wielkiego Szlema[37]. Dokonał tego na French Open, w którego finale przegrał z Andrésem Gomezem, mimo że był faworytem meczu[38]. W sierpniu zagrał w finale US Open, w półfinale wyeliminował broniącego tytułu Borisa Beckera, a w finale uległ Pete’owi Samprasowi[39]. W listopadzie po raz pierwszy w karierze triumfował w Mistrzostwach ATP. Przegrał pierwszy mecz grupowy, ze Stefanem Edbergiem, któremu jednak zrewanżował się w finale, triumfując 5:7, 7:6, 7:5, 6:2[40]. W grudniu wraz z reprezentacją USA zwyciężył 3:2 z Australijczykami w finale o Puchar Davisa; wygrał mecz z Richardem Frombergiem i skreczował w pojedynku z Darrenem Cahillem.
W sezonie 1991 po raz drugi z rzędu wystąpił w finale French Open, w którym po pięciosetowym pojedynku przegrał z Jimem Courierem[41]. Niedługo później zwrócił na siebie uwagę prasy ogłoszeniem, że zagra w Wimbledonie[42]. Media spekulowały na temat stroju Agassiego, ostatecznie pojawił się w zupełnie białym ubraniu, a zmagania zakończył na ćwierćfinale, pokonany przez Davida Wheatona[43]. Następnie poniósł niespodziewaną porażkę na US Open, gdzie jako ubiegłoroczny wicemistrz przegrał w pierwszej rundzie w trzech setach z Aaronem Kricksteinem[43]. W półfinale Mistrzostw ATP uległ Jimowi Courierowi.
W 1992 ponownie przegrał z Courierem, tym razem w półfinale French Open[44]. W tym samym sezonie odpadł w pierwszej rundzie US Open oraz zdobył pierwsze wielkoszlemowe trofeum, zostając mistrzem Wimbledonu po pięciosetowym finale z Goranem Ivaniševiciem[45]. Po wygranej prasa i komentatorzy sportowi, którzy wcześniej nieprzychylnie nastawieni do tenisisty, zaczęli przychylnie mówić o Agassim i doceniać jego sportowe umiejętności[46]. Również w 1992 Agassi zadebiutował również w turniejach gry podwójnej. Zagrał w ćwierćfinale French Open w parze z Johnem McEnroe (przegrali z Pablem Albano i Cássiem Mottą). Wystąpił także w finałach Canadian Open (z McEnroe) i Hong Kong Open (z Davidem Wheatonem). 17 sierpnia 1992 zajmował najwyższe w karierze, 123. miejsce w deblowym rankingu ATP. W grudniu zdobył z reprezentacją USA swój drugi Puchar Davisa, a w swoim finale pokonał 3:1 Jakoba Hlaska ze Szwajcarii (drugi mecz, z Markiem Rossetem, nie odbył się z powodu wcześniejszego rozstrzygnięcia turnieju).
W 1993 zachorował na zapalenie ścięgien nadgarstka, przez co znacznie ograniczył udział w zawodach[47]. Mimo kontuzji uczestniczył w Wimbledonie, jednak nie obronił tytułu, przegrywając w ćwierćfinale z Pete’em Samprasem[48]. Niedługo później Nick Bollettieri zakończył z nim trwającą 10 lat współpracę[49]. W sierpniu w parze z Petrem Kordą zwyciężył w turnieju deblowym Thriftway ATP Championships, pokonując w finale Stefana Edberga i Henrika Holma. Pod koniec roku przeszedł operację nadgarstka[50].
W 1994 rozpoczął współpracę z Bradem Gilbertem[51][52]. Wygrywał kolejne mniejsze turnieje, m.in. pierwsze od czasu operacji zawody w Scottsdale[53], ponadto zwyciężył w Canadian Open[54] oraz dotarł do finału Miami Open, w którym przegrał z Pete’em Samprasem[55], ale także m.in. odpadł w pierwszej rundzie Monte Carlo Masters, drugiej rundzie French Open i czwartej rundzie Wimbledonu[56]. W sierpniu 1994 zdobył drugi tytuł wielkoszlemowy w karierze, US Open, w którego finale pokonał Michaela Sticha i został pierwszym nierozstawionym graczem od 1966, który sięgnął po główną premię[57].
W 1995 po raz pierwszy w karierze wystąpił w Australian Open; zwyciężył, docierając do finału bez utraty seta, a jedynego w turnieju zabrał mu Pete Sampras w meczu finałowym[58][59]. Był wówczas wiceliderem światowej klasyfikacji ATP, a dzięki regularnego osiąganiu turniejowych finałów już w kwietniu został liderem rankingu[60] i pozostał nim przez 30 tygodni, do listopada 1995. Utrzymał się na szczycie zestawienia mimo gorszych startów, m.in. odpadnięcia w ćwierćfinale French Open i półfinale Wimbledonu[61]. Podczas sezonu letniego odnotował najlepszą serię zwycięstw w swojej karierze (złożoną z 26 wygranych pojedynków)[62], którą przerwał dopiero Pete Sampras w finale US Open[62]. W 1995 wygrał łącznie 63 z 70 rozegranych meczów[63]. W 1996 zagrał m.in. w półfinałach w Melbourne i Nowym Jorku, w ćwierćfinale w Indian Wells, poza tym w Monte Carlo odpadł w trzeciej rundzie, w Paryżu – w drugiej rundzie, a w Londynie – w pierwszej rundzie z notowanym na 281. miejscu Dougiem Flachem[64]. W lipcu zdobył tytuł mistrza olimpijskiego w grze pojedynczej w Atlancie, w finałowym spotkaniu pokonując Sergiego Bruguerę[65].
W 1997 nastąpił kryzys w jego karierze. Ze względu na pogłębiające się zaburzenia depresyjne, a przy okazji przez odnowioną kontuzję nadgarstka, zrezygnował z udziału w większości turniejów[66]; zagrał tylko 24 spotkania przez cały rok, z czego kilka przegrał już w pierwszej rundzie[67] i doszedł zaledwie do jedynego półfinału w sezonie – na Pacific Coast Championships w San Jose, w którym przegrał z Gregiem Rusedskim. Kilka tygodni po turnieju w Stuttgarcie kontrola antydopingowa wykazała w jego organizmie niedozwoloną metamfetaminę, za co groziło mu zawieszenie w karierze turniejowej[68]. W liście do organizacji ATP wyjaśnił, że substancję przyjął nieświadomie, pijąc napój swojego asystenta[69], dlatego organizacja zamknęła sprawę[70]. W swojej późniejszej autobiografii wyznał, że okłamał organizatorów, a w tamtym czasie faktycznie przyjmował narkotyki[71]. Zapewnił jednak, że wkrótce po tym zdarzeniu zaprzestał stosowania substancji[72], a także rozpoczął intensywne treningi, by powrócić do formy[73]. W listopadzie spadł na 141. miejsce w światowym rankingu ATP[74].
Andre Agassi (1999)
Po zażegnaniu kryzysu poprawił swoje miejsce w rankingu, biorąc udział w challengerach, najmniej prestiżowych turniejach w zawodowym tenisie, za co był wyśmiewany w prasie[75]. Powrócił do zawodów w styczniu 1998, odpadając w czwartej rundzie Australian Open[76]. W lutym pokonał Pete’a Samprasa w finale Sybase Open, w marcu pokonał Jasona Stoltenberga w finale Franklin Templeton Tennis Classic, uległ Marcelowi Ríosowi w finale Miami Open i odpadł w ćwierćfinale turnieju w Indian Wells[77]. Mimo gorszych występów – m.in. odpadł w pierwszej rundzie Monte Carlo Open po meczu z Samprasem, w pierwszej rundzie French Open po pięciosetowej grze z Maratem Safinem, w drugiej rundzie Wimbledonu po meczu z Tommym Haasem i czwartej rundzie US Open po pięciosetowym meczu z Karolem Kučerą[78] – w sezonie letnim zwyciężył 15 meczów z rzędu (m.in. w finale Legg Mason i Mercedes Benz Cup)[79], dzięki czemu rok zakończył na czwartym miejscu w światowym rankingu ATP.
Wiosną 1999 po raz pierwszy w karierze triumfował w wielkoszlemowym French Open, pokonując w finale Andrija Medwediewa[80], zawodnika zajmującego 100. miejsce w rankingu ATP. Tym samym został piątym mężczyzną w dziejach tenisa, którzy wygrali wszystkie turnieje wielkoszlemowe w swojej karierze[a]. Został też pierwszym mężczyzną w dziejach, który w swojej karierze zdobył tzw. Złoty Szlem, czyli wszystkie cztery tytuły wielkoszlemowe i mistrzostwo olimpijskie[81]. W sezonie 1999 zwyciężył także w finale Legg Mason Tennis Classic (pokonując Kafielnikowa) i US Open (wygrywając z Toddem Martinem), a także doszedł do ćwierćfinału Australian Open, półfinału du Maurier Open (przegrał z Jewgenijem Kafielnikowem) i finału Wimbledonu (uległ Samprasowi)[82]. Rok zakończył na pierwszym miejscu światowego rankingu ATP, przerywając sześcioletnią dominację Pete’a Samprasa[83]. Zwycięża również w finale Paris Open, zostając pierwszym w historii zawodnikiem, który w jednym roku wygrał w obu turniejach we Francji[83]. W ATP Finals ustępuje Pete’owi Samprasowi[83].
Lata 2000.
Rok 2000 rozpoczął wygraną z Jewgienijem Kafielnikowem w finale Australian Open[84]. Dzięki awansowi do finału turnieju został pierwszym mężczyzną, który od osiągnięcia Roda Lavera w 1969 zagrał we wszystkich czterech finałach wielkoszlemowych z rzędu[85]. W tym samym sezonie nie odbronił tytułu na French Open, przegrywając w drugiej rundzie z Karolem Kučerą, dotarł do półfinału Wimbledonu[86] i odpadł w drugiej rundzie US Open[87], a wraz z Sarkisem Sarksjanem zagrał w finale deblowym Washington Open, w którym przegrali z Alexem O’Brienem i Jaredem Palmerem. W półfinale Mistrzostw ATP pokonał Marata Safina, a w finale uległ Gustavo Kuertenowi, przez co spadł na drugie miejsce światowego rankingu ATP.
W styczniu 2001 ponownie został mistrzem Australian Open po finale z Arnaudem Clémentem[88]. Został tym samym drugim (po Matsie Wilanderze) trzykrotnym zwycięzcą tego turnieju[88]. Następnie wygrał z Pete’em Samprasem w finale Indian Wells Masters[88], a w ćwierćfinale US Open przegrał z nim trwający 3 godziny i 33 minuty mecz, w którym podczas 48 rozegranych gemów nie doszło do ani jednego przełamania serwisu[89][90]. Przegrał także z Sébastienem Grosjeanem w ćwierćfinale French Open i z Patrickiem Rafterem w półfinale Wimbledonu[91]. Sezon zakończył na trzecim miejscu listy ATP, co uczyniło go jedynym mężczyzną, który kończył lata rozgrywkowe w czołowej trójce w trzech różnych dekadach.
Andre Agassi na Indian Wells Masters (2006)
Na początku 2002 zakończył ośmioletnią współpracę z Bradem Gilbertem, a jego nowym trenerem został Darren Cahill[92]. W tym sezonie wygrał z Rogerem Federerem w finale Miami Open i z Tommy’m Haasem w finale Italian Open, po czym dotarł do ćwierćfinału French Open (przegrał z Juanem Carlosem Ferrerą), odpadł w drugiej rundzie Wimbledonu (po meczu z Paradornem Srichaphanem, 77. tenisistą w rankingu ATP), wygrał Mercedes-Benz Cup oraz awansował do finału US Open, w którym przegrał czterosetowy mecz z Pete’em Samprasem[93][94]. Na koniec roku, w wieku 32 lat i 8 miesięcy, został najstarszym w dziejach wiceliderem rankingu ATP[29].
W 2003 wygrał swój ósmy i zaraz ostatni turniej wielkoszlemowy w ramach Australian Open, pokonując w finale Rainera Schüttlera[95]. Po raz szósty wygrał także w finale Miami Open, pokonując Carlosa Moyę[96]. 28 kwietnia 2003, po dotarciu do finału US Men’s Clay Court Championships, odzyskał pozycję lidera rankingu ATP[96], zostając w wieku 33 lat i 13 dni najstarszym liderem tej klasyfikacji w historii[29]. Pozycję utrzymał przez dwa tygodnie, gdy po przegranej w ćwierćfinale French Open z Guillermem Corią spadł na drugie miejsce[97]. 10 czerwca podczas Stella Artois Championships zagrał swój 1000. mecz w karierze, pokonał w nim Petera Luczaka[97]. Sześć dni później odzyskał prowadzenie w klasyfikacji ATP i zajmował pierwsze miejsce w rankingu do 7 września (w całej karierze 101 tygodni). Odpadł w czwartej rundzie Wimbledonu po pięciosetowym meczu z Markiem Philippoussim oraz dotarł do półfinału US Open, w którym uległ Juanowi Carlosowi Ferrerze[98]. W styczniu 2004 przegrał półfinał w Melbourne z Maratem Safinem[99], przerywając rekordową serię 26 zwycięstw w tym turnieju. Odpadł w pierwszej rundzie French Open po przegranej z Jérôme Haehnelem, 271. tenisistą w rankingu ATP[99] i dotarł do ćwierćfinału US Open, w którym przegrał z Rogerem Federerem[100]. Wygrał turniej w Cincinnati[101] jako drugi najstarszy mistrz w historii tej imprezy[b]. Po wygranym meczu pierwszej rundy w Los Angeles z Alexem Bogomolovem Jr. został szóstym graczem w erze open, który zwyciężył 800 profesjonalnych spotkań[29].
W 2005 przegrał w ćwierćfinale Australian Open z Rogerem Federerem[102]. Następnie dotarł do półfinału Italian Open, w którym przegrał z Guillermo Corią[102]. Swoim udziałem we French Open ustanowił rekord 58 występów w turniejach wielkoszlemowych; odpadł z turnieju w pierwszej rundzie po pięciosetowym meczu z Jarkko Nieminenem[103]. Następnie zwyciężył w finale Mercedes-Benz Cup i dotarł do finału Canadian Open, w którym uległ Rafaelowi Nadalowi[104]. Zagrał w finale US Open, ale przegrał z Rogerem Federerem[105]. Tuż przed Mistrzostwami ATP skręcił nogę w kostce i choć wystąpił w turnieju, ostatecznie się wycofał[106].
W 2006 zrezygnował z większości turniejów na kortach ziemnych, by zachować siły na Wimbledonu; dotarł do trzeciej rundy turnieju, w której przegrał z Rafaelem Nadalem[107]. Jeszcze przed rozpoczęciem turnieju ogłosił prasie plany zakończenia kariery zawodowej[108]. Jego ostatnim turniejem był US Open, na którym zmagał się z bólem pleców[109][110]. W drugiej rundzie zaliczył swój ostatni wygrany mecz, pokonując Markosa Pagdatisa 6:4, 6:4, 3:6, 5:7, 7:5[111], po czym w trzeciej rundzie – rozgrywanej 3 września 2006 – uległ Benjaminowi Beckerowi[112]. Publiczność zgromadzona na korcie Arthura Ashe’a nagrodziła go ośmiominutowymi oklaskami.
Jeszcze w trakcie trwania kariery tenisowej rozpoczął działalność charytatywną. W 1994 założył Fundację im. Andre Agassiego dla Edukacji (ang. Andre Agassi Foundation for Education), której celem jest zwiększenie nakładów finansowych na edukację młodzieży oraz zwiększenie odpowiedzialności szkół publicznych. W ramach działania fundacji otworzył kilkadziesiąt szkół społecznych i obiektów sportowych dla uzdolnionych dzieci[113]. W latach 1995 i 2001 otrzymał nagrodę ATP im. Arthura Ashe’a za działalność humanitarną[114]. Do 2012 ufundował 175 mln dol. na rzecz działań swoich szkół[115]. W 2007 został jednym z założycieli Fundacji Athletes for Hope, która pozwala profesjonalnym sportowcom zaangażować się w działalność charytatywną.
Występuje w licznych turniejach pokazowych, m.in. w 2009 z okazji oddania do użytku dachu nad centralnym kortem Wimbledonu[116] i w 2010 na rzecz poszkodowanych w trzęsieniu ziemi i tsunami na Haiti[117].
W listopadzie 2009 wydał autobiografię pt. „Open. An Autobiography”, która dotarła do pierwszego miejsca listy bestsellerów amerykańskiej gazety „The New York Times”. Książka wywołała wiele kontrowersji[118], głównie dlatego, że Agassi przyznał się w niej do oszustwa podczas afery dopingowej w 1997 i zażywania narkotyków[119].
Przeznaczył ponad 100 tys. dol. na kandydatów partii demokratycznej w wyborach w Stanach Zjednoczonych, ale podczas wystąpienia w telewizji 1 września 2010 zadeklarował, że ma niezależne poglądy.
W latach 1991–1993 pozostawał w otwartym związku z Wendi Stewart[121]. 19 kwietnia 1997 w Monterey poślubił aktorkę Brooke Shields[122], jednak już 26 kwietnia 1999 poinformowali prasę o swoim rozstaniu[123]. 22 października 2001 w Las Vegas poślubił niemiecką tenisistkę Steffi Graf[124][125], którą poznał w lipcu 1992 po finale Wimbledonu[126]. Mają syna Jadena Gila (ur. 2001) i córkę Jaz Elle (ur. 2003)[127][128]. Mieszkają w Las Vegas[129], mają też kilka wakacyjnych posiadłości.
_(cropped).jpg)
