od 2024-03 → usunąć pustosłowie, od 2024-03 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną, od 2024-03 → usunąć treści oparte na nierzetelnych źródłach lub podać w przypisach wiarygodne źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Krajobraz okolic AmfipolisPlan starożytnego miasta
Amfipolis (gr. Ἀμφίπολις, „wokół miasta”, „dwoiste miasto”) – starożytne miasto greckie, obecnie miejscowość – centrum turystyczne i gmina[a] rolniczo-letniskowa, położona we współczesnej Macedonii Centralnej, a w okresie Grecji klasycznej na pograniczu z Tracją.
Miasto w zakolu rzeki Strymon, w przeszłości związane z obiema tymi prowincjami, niegdyś zwane Ennea Odoi („Dziewięć Dróg”). Żyzna i nawodniona, bogata także w kruszce okolica; w starożytności przedmiot rywalizacji kilku lokalnych potęg i także Persji, następnie kolonia ateńska, najpierw o 10 tysiącach kolonistów; odbudowana jako Amfipolis około roku 436 p.n.e. przez Hagnona, syna Nikiasza, nieco na uboczu od zrujnowanej, wcześniejszej zabudowy kolonii, o nazwie Myrkinos, skąd geneza nowej nazwy. W czasach Aleksandra Wielkiego główna baza morska przed wyprawą do Persji. Następnie jeden z głównych ośrodków gospodarczych i mennica Królestwa Macedonii. Aktualnie stanowi teren dawniejszych i nowych, znaczących znalezisk archeologicznych. W szczególności naukowcy przebadali już setki pochówków, najciekawsze łączone są z okresem Królestwa Macedonii, jednak najważniejsze grobowce tego okresu zapewne nie zostały jeszcze odkryte.
Historia
W czasach starożytnych Amfipolis było ważnym punktem strategicznym. Miasto kontrolowało most na rzece, tym samym ważny szlak handlowy z północnej Grecji do Hellespontu. Przez Amfipolis przechodziły transporty złota i srebra z okolicznych kopalń, a także drzewa używanego do budowy okrętów. Z tego powodu było bardzo ważnym ośrodkiem dla Aten podczas wojny peloponeskiej. Ateny finansowały swą kampanię wojenną dzięki kruszcom z tego okręgu[1].
W roku 424 p.n.e. zajęte przez spartańskiego wodza Brazydasa. Z odsieczą bezskutecznie pospieszył miastu Tukidydes – dowódca ateński z Tasos, późniejszy historyk. W roku 422 p.n.e. Kleon stanął na czele ateńskiej ekspedycji mającej odzyskać miasto dla Aten. Wyprawa zakończyła się klęską, a w bitwie pod Amfipolis zginęli Kleon i Brazydas[2]. Nie udawały się też następne próby odbicia miasta, ostatnia z nich w 358 p.n.e. W rok później, Amfipolis i jego okolice włączył do swego królestwa Filip II Macedoński. Od razu przysłano osadników tak licznych, by proporcje ludności faworyzowały odtąd popleczników króla Macedonii (przykład osadnictwa Cypryjczyków – głównych budowniczych i załóg floty macedońskiej).
W okresie potęgi Królestwa Macedonii twierdza, mennica i jeden z najważniejszych ośrodków gospodarczych państwa. W okresie Aleksandra Wielkiego, jego główny port handlowy i morska baza wojenna w ojczyźnie, następnie dalej funkcjonujące, mimo szybkiego rozwoju powstających od 315 p.n.e. i konkurencyjnych, hellenistycznych Salonik. Amfipolis było już w tym okresie miastem o dużej zamożności, kosmopolitycznym charakterze i także z własną, bogatą produkcją przedmiotów o wysokim poziomie artystycznym. Znaleziska z tego okresu dowodzą też wciąż silnego wpływu artystycznego Attyki[3].
W roku 168 p.n.e. Amfipolis przeszło pod panowanie Rzymu i było stolicą prowincji Macedonia Wschodnia. W okresie cesarstwa rzymskiego miasto rozwijało się pomyślnie aż do VI wieku n.e.
Upadek miasta, choć nie od razu całkowity, wiązany jest z silnym tsunami w VI w. n.e.[4] i najazdami Słowian, od VI w. n.e. W VIII w. n.e., po kolejnych najazdach, największa część pozostających tu jeszcze mieszkańców przeniosła się do nieodległego Ἠϊών, czyli obecnego Chrisupoli.
Lew z Amfipolis – pomnik, wcześniej zapewne nagrobny, ustawiony ok. 300 p.n.e. Pierwotna wysokość i forma cokołu nie są znane.
wzgórze o obwodzie okręgu, opasanego marmurowym murem 3-metrowej wysokości i 498 m długości, kryjące badany aktualnie, wiadomo już, że największy znany na Bałkanach grobowiec, lub więcej takich[5]. Przypuszczalnie to na nim stał niegdyś pomnik lwa, następnie przeniesiony w pobliże drogi.
tzw. Długie Mury (7,5 km długości) z wieżami i bramami miejskimi z wieżyczkami strzelniczymi
ruiny gimnazjonu z III-II w. p.n.e. – główne wejście stanowiły schody szerokości ponad 15 m, wychodzące na wschód
pozostałości kilku bazylik wczesnochrześcijańskich z V i VI w. n.e.
ruiny dużej willi z okresu późnego cesarstwa, z mozaikowymi posadzkami przedstawiającymi sceny mitologiczne
hellenistyczne domostwo z zachowanymi fragmentami fresków (co jest rzadkością), obecnie znajduje się tu małe muzeum archeologiczne
z mennicy Amfipolis pochodzą najbardziej znane z monet Królestwa Macedonii.
Do chwili obecnej najbardziej znaczącym znaleziskiem jest eksponowana w Muzeum Amfipolis macedońska korona królewska, dawniej uważana za przedmiot kradzieży z nierozpoznanych jeszcze grobów, na terenie Amfipolis, mogła też zostać wypłukana w trakcie tsunami, repatriowana do Grecji w roku 2007, z J.P. Getty Muzeum w USA, staraniem Ministerstwa Kultury[6]. Wielkie oczekiwania rodzą prace archeologiczne, aktualnie prowadzone wewnątrz grobowego wzgórza, datowanego na okres pierwszych kilkunastu lat po śmierci Aleksandra Wielkiego[7]. Geofizycy prognozują tu znaczną liczbę odkryć[8]. Analizowane są znaleziska pierwszego z grobowców. Dalsze wykopaliska i dalszą część analiz laboratoryjnych przerwano zimą 2015/2016, ze względów ekonomicznych. Ustalenia wskazują, że może chodzić o grobowiec Hefajstiona[9].
Uwagi
↑Większość biur gminy, o nowogreckiej nazwie Amfipoli mieści się w miejscowości Rodoliwos (Ροδολίβος). Gmina położona jest w peryferyjnej (administracyjnej) jednostce nadrzędnej Seres (Περιφερειακή Ενότητα Σερρών), należącej do jednostki administracyjnej Macedonia Centralna. Według danych Narodowej Służby Statystycznej (ΕΣΥ), w 2011r gmina Amfipoli liczyła 9182 stałych mieszkańców, w tym jednostka Amfipoli 2615 mieszkańców, w tym osiedla (lokalne wspólnoty, gr. Τοπική Κοινότητα) Amfipoli 147 i Nea Amfipoli 38 mieszkańców. Jak w większości greckich małych miejscowości, rzeczywista liczba mieszkańców zdecydowanie wzrasta latem, zimą spada, gdyż większość greckich rodzin wykorzystuje domy lub mieszkania jednocześnie w mieście i na wsi.
↑Porównaj: artykuł i narracja filmu, oparta na tekście Dimitrisa Lazaridisa, wieloletniego archeologa Amfipolis.
↑Okoliczność wystąpienia w Amfipolis, w VI w. n.e. silnego trzęsienia ziemi, połączonego z tsunami, przedstawił Nikos Belojanis, chemik, kierownik „Centrum Kamienia” tj. centrlanej pracowni konserwacji kamiennych znalezisk, przy Ministerstwie Kultury. Powstałe tak jezioro, sięgające m.in. grobowego wzgórza Kasta, osuszono dopiero w roku 1830.
