Alija Izetbegović (ur. 8 sierpnia 1925 w Bosanskim Šamacu, zm. 19 października 2003 w Sarajewie[1]) – polityk bośniacki, prawnik i publicysta. Od 20 grudnia 1990 do 5 października 1996 roku był prezydentem Bośni i Hercegowiny (najpierw Socjalistycznej Republiki Bośni i Hercegowiny wchodzącej w skład Jugosławii, a od 3 marca 1992 roku niepodległej Bośni i Hercegowiny). W latach 1996–2000 był członkiem kolektywnego Prezydium Bośni i Hercegowiny.
Życiorys
Po raz pierwszy został aresztowany przez komunistyczne władze Jugosławii w 1946. Skazano go na dwa lata więzienia za działalność w antykomunistycznej organizacji Młodzi Muzułmanie. Celem organizacji była obrona tradycji kulturalnej i religijnej Bośni[2].
Na początku lat 70. opublikował manifest Islamska deklaracja, w którym wzywał do odrodzenia islamu i zjednoczenia społeczności muzułmańskiej[3]. Razem z dwunastoma innymi aktywistami muzułmańskimi został aresztowany przez władze komunistyczne w marcu 1983, a następnie skazany na 14 lat więzienia za publikowanie treści na temat islamu[4]. Wyszedł na wolność w 1988 roku[1].
27 marca 1990 roku powstała Partia Akcji Demokratycznej (SDA), której liderem został Alija Izetbegović[5]. SDA zrzeszała głównie Bośniackich Muzułmanów; inne grupy etniczne w Bośni (Serbowie i Chorwaci) również stworzyły partie o charakterze nacjonalistycznym. W 1990 roku SDA wygrała pierwsze wielopartyjne wybory w Bośni i Hercegowinie. 20 grudnia 1990 roku Alija Izetbegović został prezydentem Socjalistycznej Republiki Bośni i Hercegowiny[6].
Latem 1991 pomiędzy Serbami i Chorwatami wybuchła wojna. W dniach 29 lutego i 1 marca 1992 roku w Bośni i Hercegowinie odbyło się referendum niepodległościowe, zbojkotowane przez Serbów bośniackich. Po ogłoszeniu niepodległości, Izetbegović został pierwszym prezydentem Bośni i Hercegowiny[7]. Wojna w Bośni i Hercegowinie wybuchła 3 marca[8]. W październiku 1992 roku wybuchła wojna chorwacko-bośniacka[9]. Jako prezydent Bośni i Hercegowiny Izetbegović opowiadał się za utrzymaniem niepodległości państwa, nawet kosztem wojny[10]. 14 grudnia 1995 roku Alija Izetbegović podpisał ze Slobodanem Miloševićem i Franjo Tuđmanem porozumienie w Dayton, kończące wojnę[11]. W latach 1996–2000 był członkiem trzyosobowego Prezydium Bośni i Hercegowiny i jej przewodniczącym w latach 1996–1998 i 2000[1].
W związku ze złym stanem zdrowia ustąpił w październiku 2000. Zmarł 19 października 2003 roku[12].
W latach 90. w świecie zachodnim Izetbegović uchodził za człowieka nauki i bohaterską ofiarę serbskiej przemocy. Po 2001 roku Alija Izetbegović zaczął wzbudzać kontrowersje. Po zamachu z 11 września 2001 roku ustalono, że Izetbegović miał kontakty z radykalnymi organizacjami islamskimi. Kontrowersje wzbudziła jego wizyta w Turcji, gdzie nie złożył kwiatów na grobowcu Mustafy Kemala Atatürka. Pisma Izetbegovicia uważane są obecnie za treści fundamentalistyczne[13].
Jego synem jest Bakir Izetbegović[14].
W 2007 roku zostało w Sarajewie otwarte muzeum upamiętniające postać Aliji Izetbegovicia. Są w nim zgromadzone fotografie, odznaczenia oraz publikacje byłego prezydenta Bośni i Hercegowiny[15].
Przypisy
- ↑ a b c Izetbegović Alija, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-02] .
- ↑ Benson 2011 ↓, s. 121.
- ↑ Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 40.
- ↑ Benson 2011 ↓, s. 202.
- ↑ Trawczyńska 2009 ↓, s. 155.
- ↑ Bosnia and Hercegovina. worldstatesmen.org. [dostęp 2021-06-02]. (ang.).
- ↑ Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 95.
- ↑ Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 137.
- ↑ Croat-Bosniak War: Short Chronology. bosniafacts.info. [dostęp 2021-06-02]. (ang.).
- ↑ Paweł Wawryszuk: Bośnia i Hercegowina – smutna historia małej Jugosławii. histmag.org, 2015-03-03. [dostęp 2021-06-02].
- ↑ Benson 2011 ↓, s. 238.
- ↑ Preminuo Alija Izetbegović. klix.ba, 2003-10-19. [dostęp 2021-06-02]. (bośn.).
- ↑ Benson 2011 ↓, s. 276.
- ↑ Bakir Izetbegović. database.cin.ba. [dostęp 2021-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)]. (ang.).
- ↑ O muzeju. muzejalijaizetbegovic.ba. [dostęp 2017-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-02)]. (bośn.).
Bibliografia
- Leslie Benson: Jugosławia. Historia w zarysie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011. ISBN 978-83-233-3202-2.
- Mirella Korzeniewska-Wiszniewska: Serbia pod rządami Slobodana Miloševicia: Serbska polityka wobec rozpadu Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008. ISBN 978-83-233-2584-0.
- Monika Trawczyńska. Geneza i konsekwencje konfliktu w Bośni i Hercegowinie w latach 1992–1995. „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty studenckie”, 2009. Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych WPAiE UWr.
