Albert Finney

Albert Finney (1966)
Data i miejsce urodzenia	9 maja 1936 Salford
Data i miejsce śmierci	7 lutego 2019 Londyn
Zawód	aktor, reżyser, scenarzysta, producent filmowy
Współmałżonek	Jane Wenham (1957–1961; rozwód) Anouk Aimée (1970–1978; rozwód) Pene Delmage (2006–2019; śmierć)
Lata aktywności	1958−2012
Multimedia w Wikimedia Commons

Albert Finney (ur. 9 maja 1936^[1] w Salford, zm. 7 lutego 2019 w Londynie^[2]) – brytyjski aktor, reżyser, scenarzysta^[3] i producent teatralny, filmowy i telewizyjny^[4]. Był laureatem wielu nagród, w tym Złotych Globów i BAFTA. Kiedy w 2000 królowa brytyjska Elżbieta II zaoferowała mu tytuł szlachecki Order Imperium Brytyjskiego, przyznawany obywatelom brytyjskim, którzy przyczynili się do rozsławienia Wielkiej Brytanii na całym świecie, wówczas odrzucił go, uważając, że byłby to przejaw snobizmu.

Urodził się w Salford, w Lancashire jako syn Alice (z domu Hobson) i Alberta Finneya Sr., bukmachera. Po ukończeniu Tootal Drive Primary School, uczęszczał do Salford Grammar School. Mając 17 lat rozpoczął naukę w Royal Academy of Dramatic Art (dyplom otrzymał w 1955)^[5], a trzy lata później po raz pierwszy wystąpił na scenie z Birmingham Repertory Company^[6].

Karierę sceniczną zaczynał w latach 50. XX wieku od występów w teatrze, specjalizując się w szekspirowskich adaptacjach. W 1958, w wieku 22 lat, zadebiutował w londyńskiej sztuce The Party autorstwa Jane Arden, w reżyserii Charlesa Laughtona. Rok potem, w 1958 dostał upragnioną tytułową rolę w tragedii szekspirowskiej Koriolan, zastępując chorego Laurence’a Oliviera.

Jego kinowym debiutem była rola Micka Rice’a w dramacie Tony’ego Richardsona Music-hall (The Entertainer). Potem zagrał przełomową rolę cynicznego robotnika w ekranowym manifeście „młodych gniewnych” Karela Reisza Z soboty na niedzielę (Saturday Night and Sunday Morning, 1960). W ekranizacji klasycznej powieści Henry’ego Fieldinga – komedii przygodowej Przygody Toma Jonesa(Tom Jones, 1963), w reżyserii Tony’ego Richardsona, wystąpił w roli tytułowego bon-vivanta i awanturnika. Kreacja ta przyniosła mu pierwszą nominację do Oscara oraz Puchar Volpiego dla najlepszego aktora na 24. MFF w Wenecji. Był faworytem Davina Leana do tytułowej roli w superprodukcji Lawrence z Arabii (1962), lecz jednak odrzucił propozycję, a rolę zagrał Peter O’Toole.

Po występie w komediodramacie romantycznym Stanleya Donnena Dwoje na drodze (Two for the Road, 1967) u boku Audrey Hepburn, zadebiutował po drugiej stronie kamery komediodramatem Charlie Bubbles (1967)^[7], gdzie debiutowała Liza Minelli. Kreacja detektywa Herculesa Poirota w filmie Sidneya Lumeta Morderstwo w Orient Ekspresie (Murder on the Orient Express, 1974) przyniosła kolejną nominację do Oscara. Za rolę w dramacie Garderobiany (The Dresser, 1983) Petera Yatesa otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszego aktora na 34. MFF w Berlinie i był po raz trzeci nominowany do Oscara.

W ekranizacji powieści Malcolma Lowry’ego Pod wulkanem (Under the Volcano, 1985) wcielił się w postać Geoffreya Firmina, byłego brytyjskiego konsula w Meksyku, który zmaga się z alkoholizmem i po raz kolejny był nominowany do Oscara. Za drugoplanową kreację prawnika tytułowej bohaterki (Julia Roberts) – Edwarda Masrya w filmie Stevena Soderbergha Erin Brockovich (2000) otrzymał jeszcze jedną nominację do Oscara w kategorii „najlepszy aktor drugoplanowy”.

W dwóch filmach o przygodach Jamesa Bourne’a – Ultimatum Bourne’a i Dziedzictwo Bourne’a – wystąpił jako dr Albert Hirsch, a w filmie o przygodach Jamesa Bonda Skyfall (2012) Sama Mendesa zagrał postać Kincade’a.

W 1957 poślubił aktorkę Jane Wenham, z którą miał syna Simona (ur. 16 września 1958 w Londynie). Jednak 14 grudnia 1961 doszło do rozwodu. 7 sierpnia 1970 ożenił się z francuską aktorką Anouk Aimée, lecz w 1978 para rozwiodła się^[8]. W 2006 poślubił Pene Delmage.

W maju 2011 zdiagnozowano u Finneya raka nerki^[9][10]. Zmarł 7 lutego 2019 w Royal Marsden Hospital w Londynie w wieku 82 lat.

• Złoty Glob
  • 1971: Najlepszy aktor w komedii lub musicalu za Opowieść wigilijna
  • 2003: Najlepszy aktor w miniserialu lub filmie telewizyjnym za Wzbierająca burza
• Nagroda BAFTA
  • 1961: Najbardziej obiecujący pierwszoplanowy debiut aktorski za Z soboty na niedzielę
  • 2003: Najlepszy aktor telewizyjny za Wzbierająca burza
• Nagroda Emmy 2002: Najlepszy aktor w miniserialu lub filmie telewizyjnym za Wzbierająca burza
• Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych
  • 2001: Najlepszy aktor w roli drugoplanowej za Erin Brockovich
  • 2001: Najlepszy filmowy zespół aktorski za Traffic
• Nagroda na MFF w Berlinie 1984: Srebrny Niedźwiedź dla najlepszego aktora za Garderobianego

• Albert Finney w bazie IMDb (ang.)
• Albert Finney w bazie Filmweb
• Albert Finney w bazie Notable Names Database (ang.)