4 Pułk Saperów

4 batalion saperów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921, 1939
Rozformowanie	1929, 1939
Tradycje
Święto	15 sierpnia, 27 października
Nadanie sztandaru	1922
Rodowód	Kompania Inżynieryjna 4 Dywizji Strzelców Polskich
Kontynuacja	4 Batalion Saperów (1929-1939)
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Wacław de Lippe Lipski
Ostatni	ppłk Tadeusz Bisztyga
Organizacja
Dyslokacja	Sandomierz, Przemyśl
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	saperzy
Multimedia w Wikimedia Commons

4 Pułk Saperów (4 psap) – oddział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk (batalion) był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniającą zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów saperów. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Sandomierzu. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

4 pułk saperów został sformowany 1 czerwca 1921 roku w Sandomierzu z połączenia dwóch „wojennych” oddziałów: VII batalionu saperów kpt. Henryka Czyża i X batalionu saperów kpt. Emila Strumińskiego oraz nowo powstałego XXVI batalionu saperów kpt. Tadeusza Garczyńskiego oraz z kadry i żołnierzy 4 zapasowego batalionu saperów. Dowództwo pułku utworzono z Szefostwa Inżynierii i Saperów 4 Armii^[1].

Do najważniejszych prace pokojowych 4 psap. należała:

• budowa mostu na Wiśle w 1920 roku,
• odbudowa mostu w m. Ulanowie nad Sanem od VII do IX 1924 (długość mostu 229 m, wysokość jezdni 5,5 – 6 m),
• budowa mostu na rzece Trupień pod wsią Słupce w 1927 roku (długości 42 m, drogi dojazdowe z dwóch stron mostu wynosiły 789 m),
• budowa drogi łączącej wieś Słupce z m. Daleszyce w 1927 roku,
• budowa dziesięciotonowego mostu na rzece Łęg pod wsią Jamnica w 1927 roku (długość 40 m, drogi dojazdowe faszynowane długości 380 m),
• naprawa drogi pomiędzy wsią Jamnicą i Zbydniowem na odcinku 8 km w 1927 roku^[2].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 15 sierpnia, jako datę święta pułkowego^[3]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę wręczenia chorągwi w 1924 roku. Następnie pułk obchodził swoje święto 27 października, w rocznicę sformowania w 1918 roku najstarszej kompanii – samodzielnej kompanii inżynieryjnej 4 Dywizji Strzelców Polskich^[4].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

W 1929 roku jednostka została przeformowana w 4 batalion saperów^[5].

W niedzielę 28 grudnia 1930 roku na rynku sandomierskim odbyło się uroczyste pożegnanie batalionu przez władze miasta i powiatu. Dowódca batalionu, podpułkownik Stefan Langner wręczył odznaki pamiątkowe biskupowi Włodzimierzowi Jasińskiemu, staroście sandomierskiemu Stanisławowi Gliszczyńskiemu, burmistrzowi Janowi Wojcieszko i nauczycielowi Szelestowi. Następnego dnia batalion został przewieziony do Przemyśla^[6][5].

W styczniu 1939 roku 4 batalion saperów został ponownie przeformowany w 4 pułk saperów.

4 pułk saperów był jednostką mobilizującą. W 1939 roku zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował następujące jednostki saperów liniowych:
w mobilizacji alarmowej:

• batalion saperów typ IIb nr 50 dla Armii „Łódź”,
• batalion motorowy saperów nr 90 dla 10 BK,
• 22 batalion saperów dla 22 DP,
• rezerwowa kompania saperów nr 141 dla Armii „Kraków”
• rezerwowa kompania saperów nr 142 dla Armii „Kraków”
• rezerwowa kompania saperów nr 143 dla Armii „Kraków”
• pluton mostowy 4-tonowy nr 50 dla Armii „Łódź”,
• komenda parku saperskiego nr 101
• pluton parkowy saperów nr 101

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 5 batalion saperów dla 5 DP,
• 24 batalion saperów dla 24 DP,
• 46 batalion saperów dla 36 DP (rez.),
• rezerwowa kompania saperów nr 144 dla Armii „Łódź”,
• rezerwowa kompania saperów nr 145 dla Armii „Łódź”.
• rezerwowa kompania saperów nr 146 dla Armii „Łódź”,
• pluton parkowy saperów nr 102
• pluton parkowy saperów nr 103
• lekka kolumna pontonowa typ I nr 141
• lekka kolumna pontonowa typ II nr 141
• dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej nr 2 dla Armii „Karpaty”

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

• kompania marszowa saperów nr 41
• Ośrodek Zapasowy Saperów nr 4

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 4 Pułku (batalionu) Saperów (II RP).

Dowódcy pułku / batalionu

• ppłk Wacław de Lippe Lipski (18 IV 1921 – 21 XII 1922)
• ppłk sap. Kazimierz Możdżeń (p.o. 21 XII 1922 – 26 V 1926^[7])
• ppłk sap. Adam Bobrowski (p.o. 26 V 1926^[8] – 14 XII 1927)
• ppłk dypl. sap. inż. Henryk Bagiński (14 XII 1927 – 23 VIII 1929^[9])
• mjr / ppłk sap. Stefan Langner (23 XII 1929^[10] – 28 XI 1934^[11])
• ppłk sap. Tadeusz Bisztyga (28 XI 1934 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku / batalionu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy batalionu)

• mjr sap. Ignacy Landau (1 IX 1923 – 11 I 1924^[12])
• mjr SG Konrad Pokorny-Ruszczyc (1 XI 1924^[13] – 12 IV 1926^[14])
• mjr Bronisław Karol Zrogowski (od 25 X 1926)
• mjr sap. Marian Kaufer (1928 – 20 IX 1930^[15])
• mjr sap. Stanisław Perko (1 IV 1931 – 28 VI 1933^[16])
• mjr sap. Tadeusz Bisztyga (28 VI 1933^[17])
• mjr sap. Jan Nepomucen Gustowski (II z-ca d-cy/kwatermistrz – 1939)

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari^[18]:

Organizacja pokojowa i obsada personalna pułku w marcu 1939 roku^[19][a]:

• dowódca pułku – ppłk Tadeusz Bisztyga
• I zastępca dowódcy pułku – ppłk dypl. Tadeusz Teodor Henryk Kozłowski
• adiutant – kpt. Janusz Stypułkowski
• oficer sztabowy do spraw wyszkolenia – por. Józef Alfred Irzykowski
• lekarz medycyny – kpt. lek. dr Karol Zawisza
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Jan Nepomucen Gustowski
• oficer mobilizacyjny – kpt. Łapkowski Leon
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Krupiński Gracjan
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Gajewski Seweryn
• oficer gospodarczy – kpt. int. Zaleski
• dowódca kompanii gospodarczej – kpt. Kazimierz Wierzchowski
• oficer żywnościowy – vacat
• komendant parku – kpt. Edward Paweł Michałowski
• zastępca komendanta – kpt. Tadeusz Rzepecki
• oficer techniczny – por. Tytus Sasim
• dowódca kompanii kursu pionierów – kpt. kontr. Walerian Cheładze
• dowódca plutonu – ppor. rez. pdsc. Chojnacki Czesław
• dowódca plutonu – ppor. rez. pdsc. Rubel Włodzimierz Roman
• dowódca I batalionu – mjr Jan Dorantt
• dowódca 1 kompanii – por. Kazimierz Bilski
• dowódca plutonu – ppor. Machciński Wiesław Antonii
• dowódca plutonu – ppor. Zięba Edward
• dowódca 2 kompanii – por. Moroniewicz Kazimierz
• dowódca plutonu – ppor. Kozłowski Jerzy Andrzej
• dowódca 3 kompanii – por. Koryl Jan
• dowódca plutonu mechanicznego – por. Łukasik Mieczysław Stefan
• dowódca II batalionu – mjr Tadeusz Leon Chlebowski
• dowódca 4 kompanii – kpt. dypl. Ryszard Małaszkiewicz (do 26 VIII 1939)
• dowódca plutonu - por. Kaczmarek Teodor
• dowódca plutonu – por. Wawrzyński Janusz Antoni
• dowódca plutonu – ppor. Bolimowski Bolesław
• dowódca plutonu – ppor. Ćwikliński Jerzy Adam Karol
• dowódca plutonu – ppor. Kropiwnicki Bogusław Tadeusz
• dowódca 5 kompanii – kpt. Piasecki Jan
• dowódca plutonu – ppor. Mucha Jan^[b]
• dowódca plutonu – ppor. rez. pdsc. Benon Edmund Łastowski
• dowódca 6 kompanii – kpt. Szartowski Stefan
• dowódca plutonu – ppor. Materna Edmund
• dowódca plutonu – ppor. rez. pdsc. Lejtner Henryk Teofil

Oddelegowani na kurs

• por. Krauss Franciszek Cezar
• por. Ochalik Franciszek Zdzisław
• ppor. Mayer Kazimierz Józef Wincent

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[21]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

15 sierpnia 1924 roku po mszy świętej Prezydent Rzeczypospolitej wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo ziemi sandomierskiej^[25].

Jego wojenne losy opisane są w dwóch notatkach. W relacji z Banknock widnieje zapis „4 Pułk Saperów – Adiutant pułku kpt. Janusz Stypułkowski przewiózł sztandar we wrześniu 1939 na Węgry, skąd drogą dyplomatyczną wysłano go do Francji”. Meldunek kpt. J. Stypułkowskiego z maja 1940 roku adresowany do dowódcy saperów w sztabie Naczelnego Wodza, w Paryżu „Melduję, że powierzony mi sztandar 4 psap z Przemyśla, jako adiutantowi, przewiozłem przez granicę na Węgry, przechowując w obozie internowanych w walizce do dnia 19 XII 1939. Następnie, na skutek nadarzającej się sposobności, przewiozłam go do Budapesztu przekazując do Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej, attaché wojskowemu, wraz z okuciami i pokrowcem oraz pieczątkami metalowymi 4 baonu saperów, z prośbą o przekazanie do Francji. Na dowód dostarczenia posiadam imienne potwierdzenie podpisane przez ppłk. dypl. Jana Emisarskiego. Janusz Stypułkowski, kapitan saperów, Carpiegne, dn. 6 V 1940”. Z Francji sztandar ewakuowano do Wielkiej Brytanii. Sztandar 4 psap znajduje się obecnie w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[26].

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

9 października 1928 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 4 psap^[27]. Stanowi ją laurowo-dębowy wieniec, na który nałożono równoramienny krzyż biało emaliowany o ramionach zakończonych kulkami. W centrum krzyża medalion z cyfrą 4. Trzyczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, na rewersie numer odznaki. Wymiary: 37x37 mm. Wykonawcą odznaki był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy^[28].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• [ppor. Jan Mucha], zestaw 30 listów z Oflagu VII-A Murnau (1940–1945), [w:] Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, sygn. [w oprac.]
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Tadeusz Kozłowski: Zarys historii wojennej 4-go Pułku Saperów. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1932, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Tadeusz Banaszek. Garnizon Sandomierz w latach 1918–1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (237), 2011. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.