3 Wileński Batalion Saperów

3 Pułk Saperów

Odznaka pamiątkowa 3 psap
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wileński
Tradycje
Święto	25 lipca
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Włodzimierz Dołęga-Dziakiewicz
Ostatni	ppłk Wacław Damrosz
Organizacja
Dyslokacja	Garnizon Grudziądz Wilno (ulica Arsenalska)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	saperzy
Multimedia w Wikimedia Commons

3 Pułk Saperów Wileńskich (3 psap), 3 Wileński Batalion Saperów (3 Wbsap.) – oddział saperów Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Batalion (pułk) był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów saperów. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Grudziądzu i w Wilnie. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Dowództwo 3 Pułku Saperów Wileńskich sformowało się 6 czerwca 1921 roku w Grudziądzu z dowódcą pułku, ppłk. Włodzimierzem Dołęgą-Dziakiewiczem na czele, przybyło dnia 27 czerwca do Wilna^[1], a sam pułk został sformowany 22 sierpnia 1921 roku w garnizonie Wilno z połączenia I, XIX i XXIX batalionów saperów oraz III zapasowego batalionu saperów. Na bazie ostatniego pododdziału utworzono kadrę batalionu zapasowego.

Pułk po raz pierwszy obchodził uroczyście swoje święto 25 lipca 1922 roku, w dniu św. Krzysztofa, patrona Wilna. Mszę polową celebrował ks. bp. Władysław Bandurski. Defilada odbyła się w strugach deszczu^[2][3].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził dzień 25 lipca, jako datę święta pułkowego^[4].

W 1929 roku, w związku z wprowadzeniem nowej organizacji pokojowej saperów, jednostka została przeformowana w 3 batalion Saperów Wileńskich i podporządkowana dowódcy 2 Brygady Saperów w Warszawie. Jednocześnie zostały rozwiązane dowództwa batalionów: I, XIX i XXIX.

12 marca 1934 roku batalion został podporządkowany dowódcy 1 Brygady Saperów w Warszawie, a 19 grudnia tego roku dowódcy nowo utworzonej 2 Grupy Saperów.

W latach 1923–1933 w jednostce działał Klub Sportowy, który posiadał m.in. sekcje wioślarską oraz lekkoatletyczną^[5]. W barwach pułku występowali medaliści Mistrzostw Polski w lekkoatletyce Jan Wieczorek, Jan Nawojczyk oraz Stefan Gniech.

3 Batalion Saperów Wileńskich był jednostką mobilizującą. W 1939 zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował:

w mobilizacji alarmowej:

• 1 batalion saperów
• 19 batalion saperów
• 53 batalion saperów dla SGO „Narew"
• rezerwowa kompania saperów nr 131
• rezerwowa kompania saperów nr 132
• rezerwowa kompania saperów nr 133
• rezerwowa kompania saperów nr 134
• rezerwowa kompania saperów nr 135
• rezerwowa kompania saperów nr 136
• rezerwowa kompania saperów nr 136
• rezerwowa kompania saperów nr 137
• rezerwowa kompania saperów nr 138
• park saperski nr 31
• pluton parkowy saperów nr 31
• dwa Dowództwa Grup Fortyfikacyjnych: nr 31 – dla Armii „Poznań” i nr 32 – dyspozycyjne Naczelnego Wodza
• lekka kolumna pontonowa typu II nr 132

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• lekka kolumna pontonowa typu I nr 131
• dwa plutony parkowe saperów: nr 32 i 33

Dowódcy pułku (od 1929 roku - batalionu)

• ppłk Włodzimierz Dołęga-Dziakiewicz (VI 1921 – XI 1922)
• płk Jan Fogel (XI 1922 – V 1926)
• ppłk Jan Hackbeil (p.o. V 1926 – V 1927)
• ppłk Ignacy Landau (V 1927 – 31 VII 1932)
• mjr Karol Czarnecki (od XII 1932^[6])
• ppłk Wacław Damrosz (V 1936 – 1939^[7])

Zastępcy dowódcy pułku (od 1929 roku – batalionu)

• mjr Maksymilian Hajkowicz (p.o. 1923 – 1925)
• ppłk Adolf Juniewicz (XII 1927^[8] – XI 1928^[9])
• mjr Jan Połubiński (I^[10] – XII 1929^[11])
• mjr Konstanty Skąpski (XII 1929^[12] – III 1931^[13])
• mjr Roman Głaczyński (III 1931^[13] – 28 II 1933^[14])
• mjr Adam Golcz (VI 1933^[15] – 1 XII 1934^[16])
• mjr Edward Marian Peristy (od IV 1935^[17])
• mjr dypl. Józef Meleniewski (1939)
• mjr Stanisław Maculewicz (II z-ca d-cy/kwatermistrz do VIII 1939)

Oficerowie 3 pułku Saperów Wileńskich odznaczeni Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari za wojnę 1918–1921^[18][19]. W nawiasach podano numer krzyża^[20].

Ostatnia organizacja pokojowa i obsada personalna batalionu^[21][a]:

• dowódca batalionu – ppłk Damrosz Wacław
• I zastępca dowódcy batalionu – mjr dypl. Józef Meleniewski
• adiutant – por. Pierewoz Konstanty
• oficer sztabowy ds. wyszkolenia – kpt. Wejtko Tadeusz
• lekarz medycyny – por. lek. Wierzchoń Bolesław
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Stanisław Maculewicz
• oficer mobilizacyjny – kpt. Postępski Roman Józef
• z-ca oficera mobilizacyjnego – por. Wierzbicki Józef Leon
• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Naumiak Aleksander
• oficer gospodarczy – kpt. int. Kralczyński Łukasz
• dowódca kompanii gospodarczej – p.o. chor. Spławski Stanisław
• oficer żywnościowy – por. Hubert Wilhelm
• komendant parku – kpt. Jaroszewski Kazimierz
• zastępca komendanta – ppor. rez. pdsc.^[23] Józef Zygmunt Fundowicz
• dowódca kompanii specjalnej – por. Jakubowski Konrad Maria
• dowódca plutonu łączności – por. Jakubowski Konrad Maria
• dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Kraśniewicz Marian
• dowódca kompanii szkolnej – kpt. Głowacki Paweł
• dowódca plutonu – por. Kardzis Zenon
• dowódca plutonu – ppor. Szacki Mirosław
• dowódca plutonu – ppor. Szymkiewicz Wiktor
• dowódca 1 kompanii – por. Juszczyk Stanisław
• dowódca plutonu – ppor. Jaroszek Nikodem Józef
• dowódca plutonu – ppor. Karpuk Igor Ireneusz
• dowódca plutonu – ppor. Wyrzykowski Jan
• dowódca 2 kompanii – p.o. ppor. Krywko Józef Zbigniew
• dowódca plutonu – ppor. Seifert Zygmunt
• dowódca 3 kompanii – por. Sygnatowicz Kazimierz
• dowódca plutonu – ppor. Stanecki Jerzy Zdzisław
• dowódca plutonu – ppor. Truskolaski Józef
• dowódca 4 kompanii – kpt. Horoszkiewicz Włodzimierz
• dowódca plutonu – chor. Kulik Stefan

Oddelegowani na kurs:

• por. Hryńko Jan
• ppor. Joński Leon

W szpitalu:

• kpt. Poletyłło Stanisław
• por. Grzybowski Andrzej † 1940 Katyń

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[24]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Burhardt Stanisław	kapitan rezerwy			Katyń
Ciundziewicki Leon[25]	podporucznik rezerwy	inżynier geodeta		Katyń
Downarowicz Kazimierz[26]	porucznik rezerwy	geodeta	ziemianin	Katyń
Gajewski Zdzisław[27]	porucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Grzybowski Andrzej	porucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Kamieński Jan	porucznik rezerwy	inżynier architekt	pracował w Warszawie	Katyń
Kobyliński Józef	podporucznik rezerwy	inżynier architekt		Katyń
Kralczyński Łukasz	kapitan	żołnierz zawodowy		Katyń
Łużyński Wacław[28]	porucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Papiewski Stasnisław	podporucznik rezerwy	architekt		Katyń
Połujan Józef	podporucznik rezerwy	inżynier		Katyń
Postępski Roman[29]	kapitan	żołnierz zawodowy		Katyń
Szycik Wiktor	podporucznik rezerwy	technik rolnictwa		Katyń
Waszkiewicz Zdzisław	podporucznik rezerwy	inżynier		Katyń
Awtuszewski Kazimierz	porucznik rezerwy	technik mierniczy	Dyrekcja Lasów Państwowych w Wilnie	Charków
Blankstein-Sawicki Sawafej	porucznik rezerwy	inżynier		Charków
Kozłowski Eustachy	porucznik rezerwy	inżynier		Charków
Malinowski Stanisław[30]	porucznik rezerwy	nauczyciel	(e)	Charków
Zwierzchowski Stanisław	podporucznik rezerwy	technik budowlany	Zarząd Drogowy Brześć	Charków

3 grudnia 1921 roku 3 pułk Saperów Wileńskich otrzymał sztandar od Naczelnika Państwa marszałka Piłsudskiego^[31]. Po reorganizacji w 1929 r. w Wilnie stacjonował 3 batalion saperów. Powinien on mieć sztandar przejęty po 3 pułku Saperów Wileńskich.

W zbiorze relacji z Banknock znalazły się zapisy oddzielne dla „3 Pułku Saperów” i dla „3 Batalionu Saperów”. Przedstawione dwie relacje na ten temat zakładają, że chodzi faktycznie o jeden i ten sam sztandar:

• „3 pułk saperów – mjr Adam Frydel podaje nazwiska saperów, którzy ukryli sztandar pułku. Są to: st. sap. Tadeusz Wójcik, Wilno,ul. Kolejowa 60, względnie Postawy, ul. Kolejowa 14; sap. Julian Barański, Rożyszcze, ul. 3 Maja 170, względnie Wilno, ul. Betlejemska 13, st. sierż. Zygmunt Nykowski, Wilno, ul. św. Piotra 20.
• „3 batalion saperów – sztandar ukryty w Tarnopolu w piwnicy domu przy ul. Mickiewicza 20 przez kpr. pchor. Jerzego Matyszewskiego i sap. Juliana Hajto. Wtajemniczona p. dr Wigoszówna, Tarnopol, ul. Mickiewicza 20 lub 3 Maja 12. Orzeł z drzewca u p. Kurca, Tarnopol ul. Ostrowskiego 1b. O powyższym wiedzą mjr Jędraszko, ppor. Dworecki, ppor. Józef Bohdanowicz, st. sierż. Zygmunt Nykowski, por. Konstanty Purewozow, st. sap. Julian Barański i sap. Julian Hajto. – Meldunek kpr. pchor. Jerzego Matyszewskiego^[32].

15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 3 psap^[33]. Odznaka o wymiarach 50x40 mm ma kształt krzyża maltańskiego z wydłużonym dolnym ramieniem, pokrytego białą emalią. Na poziomych ramionach umieszczono daty „1921 – 1929”, na dolnym numer i inicjały „3 PS”. W centrum krzyża znajduje się tarcza emaliowana czarną, czerwoną i niebieską emalią i postacią świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem na ramieniu. Odznaka jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym przez Józefa Michrowskiego z Warszawy^[34].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Wacław Damrosz, Antoni Frelich: W dzień święta 3 pułku saperów wileńskich 25 VII 24. Warszawa: Remigiusz Kwiatkowski, 1924.
• Ryszard L. Kobendza: Zarys 80-letniej działalności Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich. Warszawa: 2001.
• Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wyd. I, s. 189.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Tadeusz Wejtko: Zarys historji wojennej 3-go Pułku Saperów Wileńskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1932, seria: Zarys historii wojennej formacyj polskich 1918–1920.
• „Zarys Historii Pułków Polskich w kampanii wrześniowej” - 3 Włocławski Pułk Pontonowy, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1994, ISBN 83-85621-46-6
• Piotr Zarzycki: 3 Wileński Batalion Saperów. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1991, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 978-83-62046-82-9.