20 groszy 1923

20 groszy 1923
Państwo

 Polska

 

 III Rzesza

Emitent

Bank Polski (nikiel),
Bank Emisyjny w Polsce (cynk)

Typ monety

moneta powszechnego obiegu

Nominał

20 groszy

Rocznik

1923

Emisja
Mennica
  • nikiel:
Huguenin Frs w Le Locle,
S'Rijks Munt w Utrechcie,
Hauptmünzamt w Wiedniu,
  • cynk:
mennica w Warszawie
Nakład

180 025 000 szt.

Data emisji

1 lipca 1924 (nikiel),
23 kwietnia 1940 (cynk)

Data wycofania

30 października 1950

Projektant

Wojciech Jastrzębowski

Opis fizyczny
Masa

3 g

Średnica

20 mm

Materiał

nikiel,
cynk

Rant

gładki

Stempel

zwykły

Emisja w cynku z okresu Generalnego Gubernatorstwa

20 groszy 1923 – moneta dwudziestogroszowa, bita w niklu i w cynku. Odmiana niklowa została wprowadzona do obiegu 1 lipca 1924 r. (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 351)[1], odmiana w cynku rozporządzeniem Generalnego Gubernatora z dnia 23 kwietnia 1940 r[2]. Moneta została wycofana z dniem reformy walutowej z 30 października 1950 r[3].

W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia do obiegu dwudziestogroszówki podawany jest 31 maja 1924 r[4], czyli dzień wejścia w życie rozporządzenia o ustaleniu wzorów monet (Dz.U. z 1924 r. nr 45, poz. 476)[5].

Awers

W centralnym punkcie umieszczono godło – stylizowanego orła w koronie, powyżej rok „1923", dookoła napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA” oraz inicjały WJ projektanta, a w przypadku odmiany w cynku pod łapą orła znak mennicy w Warszawie[6].

Rewers

Na tej stronie monety znajdują się cyfry „20", pod spodem napis „GROSZY”, całość otoczona ozdobnym wieńcem[6].

Nakład

W II Rzeczypospolitej monetę z datą roczną 1923 bito w latach 1924–1925 w niklu, na krążku o średnicy 20 mm, masie 3 gramów, z rantem gładkim, według projektu Wojciecha Jastrzębowskiego, w trzech mennicach[4]:

W okresie Generalnego Gubernatorstwa monetę bito w mennicy w Warszawie w cynku, według takich samych parametrów metrologicznych[7].

Całkowity nakład monety to[8]:

  • 140 000 000 sztuk w niklu, w tym:
    • 20 000 000 Le Locle
    • 30 000 000 Utrecht
    • 90 000 000 Wiedeń, oraz
  • 40 025 000 sztuk w cynku.

Opis

Z formalnego punktu widzenia moneta niklowa nigdy nie została wycofana z obiegu żadnym aktem prawnym, była więc środkiem płatniczym w całym okresie Generalnego Gubernatorstwa. Dekret PKWN z 24 sierpnia 1944 r. pozostawiał w obiegu wszystkie monety groszowe, aż do reformy walutowej z 30 października 1950 r. Po tym dniu, w obiegu znajdować się mogły wyłącznie monety emitowane przez Narodowy Bank Polski[4].

Na podstawie zarządzenia prezesa Narodowego Banku Polskiego nr 5 z dnia 4 czerwca 1957 r., moneta w cenie nominału była wymieniana w kasach NBP jeszcze w latach 60. XX w[6].

Od pewnego czasu wśród kolekcjonerów trwają próby znalezienia powtarzalnych różnic pomiędzy monetami bitymi w niklu, w celu powiązania ich z właściwą mennicą[9][10]. W zależności od autora udało się zidentyfikować od trzech do czterech wariantów awersu lub rewersu[10][9]. Niektórzy w swoich pracach, na podstawie analizy porównawczej i statystycznej, przypisują rozpoznane stemple odpowiedniej mennicy w Le Locle, Utrechcie bądź Wiedniu[10][9].

W tablicy 21. książki „Mennica Warszawska 1765–1965” Władysława Terleckiego umieszczono, niepotwierdzoną w innych źródłach, informację o wybiciu w Warszawie monety 20 groszy[9]:

  • w roku 1936 – 2 625 000 sztuk,
  • w roku 1938 – 10 000 000 sztuk.

We wspomnianej pracy liczby te zostały uwzględnione w ogólnej liczbie monet tego nominału wypuszczonych przez mennicę do wybuchu II wojny światowej (152 625 000 sztuk), jednak w samej treści książki brak jest jakiejkolwiek wzmianki o biciu w Warszawie, w tych dwóch latach, monet 20-groszowych[4].

W okresie Generalnego Gubernatorstwa emisje w cynku 1-, 5-, 10- oraz 20-groszówek miały charakter uzupełniający ze względu na fakt, że dopuszczony do obiegu bilon II Rzeczypospolitej znikał z obrotu z powodu wartości metali z jakich był wykonany[11].

Odmianę w cynku, z datą roczną 1923, bito w latach 1941, 1943 i 1944[12]:

20 groszy 1923 cynk
Rok Wybito (sztuk)
1941 5 192 000
1943 15 273 000
1944 19 560 000

Akt normatywny wprowadzający do obiegu na terenie Generalnego Gubernatorstwa cynkowe bicia 10- i 20 groszówek został wydany z datą 23 kwietnia 1940 r., jednak pierwsze egzemplarze 20-groszówki opuściły mennicę w Warszawie dopiero w 1941 r[11][12].

Wersje próbne

Bicie w mosiądzu
Próbny rocznik 1924 w niklu
Stempel lustrzany

W katalogach podana jest informacja o wybiciu próbnych wersji[6]:

  • z datą 1923 w mosiądzu (30 sztuk),
  • z datą 1923 w niklu (znak mennicy w Warszawie, bez napisu PRÓBA),
  • z datą 1924 w niklu (10 sztuk).

Istnieje wersja monety bita stemplem lustrzanym (1923), z mennicy w Wiedniu, oraz próbna moneta lustrzana z datą 1924 przypisywana mennicy w Warszawie[13].

Z datą 1938 wybito wersję próbna w brązie, w nieznanym nakładzie. Ponadto z datą 1938 wybito z nowym wzorem awersu (takim jak dla monety obiegowej 50 groszy 1938), w stali niklowanej, 100 sztuk, bez napisu PRÓBA oraz 100 sztuk, z wypukłym napisem PRÓBA[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 122, ISBN 83-912223-4-9.
  2. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 130, ISBN 83-912223-4-9.
  3. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 259–260, ISBN 83-912223-4-9.
  4. ↑ a b c d Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, 2008.
  5. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919–1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 28, ISBN 978-83-87355-65-4.
  6. ↑ a b c d e Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 125,156,167.
  7. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 122,130, ISBN 83-912223-4-9.
  8. ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 125,131, ISBN 83-912223-4-9.
  9. ↑ a b c d Piotr Gramza, Nieznane odmiany monet II RP, Przegląd numizmatyczny 4/2002 (39), 2002.
  10. ↑ a b c Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, 2010.
  11. ↑ a b Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 260, ISBN 83-912223-4-9.
  12. ↑ a b Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765-1965, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1970, s. 282.
  13. ↑ Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919 – 1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 92–93, ISBN 978-83-87355-65-4.