Żelazko (górnictwo)

Żelazko (żelazo, śl. żelozko) – jedno z najstarszych narzędzi górniczych, występujące obok pyrlika w herbie górniczym. Rodzaj klina długości ok. 12–30 cm o przekroju kwadratowym, nasadzanego na drewniany trzonek, z jednej strony zakończonego spiczasto, a z drugiej płasko^[1] do pobijania młotkiem pyrlikiem.

W środkowej (często rozszerzonej) części żelazko posiadało kwadratowy lub prostokątny otwór służący do umieszczania trzonka - drewnianej rączki, absorbującej drgania w czasie pracy, a także ułatwiający przenoszenie żelazek (nawlekanych na specjalne noszaki po kilkanaście sztuk). Kąt ostrej części żelazka był różny w zależności od twardości skał, w których było stosowane, i tak przy skale twardszej stosowano żelazka o większym kącie. W XVI wieku w użyciu były również specjalne żelazka służące do rozbijania szczególnie twardych żył o dwa razy większej długości od normalnego, a także inne, szersze i grubsze, służące do głębienia szybów.

Żelazko niekiedy mylone bywa z kilofem, który ma zbliżony kształt, jednak jest od niego większy i przeciwieństwie do żelazka posiada duże i grube stylisko. Poza tym stylisko w kilofie osadzone jest na stałe, podczas gdy w żelazku jest to krótki, wyjmowany uchwyt.

Praca żelazkiem

Przed zastosowaniem materiałów wybuchowych do urabiania skał wszystkie chodniki prowadzone w skałach twardych wykonywano używając wyłącznie młota (pyrlika) i żelazka.

Praca polegała na nacięciu, w środkowej części przodka chodnika, poziomej bruzdy, którą następnie poszerzano odłupując od góry i od dołu fragmenty skały, aż do osiągnięcia stropu i spągu. Wydłużano w ten sposób chodnik o głębokość bruzdy, która zależała głównie od twardości urabianej skały. Chodniki o większej wysokości prowadziło zwykle 2 kopaczy (wraz z pomocnikami). Pierwszy rozpoczynał drążenie górnej części chodnika, a po urobieniu 2-3 metrów drugi zaczynał drążyć dolną część (widoczne częściowo na zdjęciu obok).

W czasie pracy żelazko trzymano w dłoni. Jednak przy twardych skałach uderzenie młotem powodowało wibracje przenoszone na dłoń górnika, starano się uniknąć ich przez mocowanie w środkowym otworze żelazka drewnianej rączki, którą przytrzymywano żelazko w czasie pracy.

Praca żelazkiem wyszła praktycznie z użycia w XIX wieku, kiedy to na masową skalę zaczęto używać materiałów wybuchowych. Jednak w niektórych przypadkach była stosowana jeszcze na początku XX wieku, głównie w pracach pomocniczych, jak np. wykuwanie gniazd, wyrównywania ścian czy przy urabianiu bardzo bogatych rud.

Przypisy

↑ Stanisław Gisman: Słownik górniczy, Instytut Węglowy, Katowice 1949, s. 371

Zobacz też

Zobacz hasło żelazko w Wikisłowniku

Kilof

Bibliografia

Hieronim Kondratowicz Górnictwo, tom I, Warszawa 1903 r.
Jerzy Agricola O górnictwie i hutnictwie dwanaście ksiąg, Jelenia Góra 2000 r, ISBN 83-914131-5-2.

Read other articles:

Bola voli putra pada Pesta Olahraga Asia Tenggara 2023

Turnamen putra Bola Voli pada Pesta Olahraga Asia Tenggara 2023LokasiOlympic Complex Indoor Main HallTanggal3–8 MeiNegara8← 20212025 → Artikel utama: Bola Voli di Pesta Olahraga Asia Tenggara 2023 Turnamen bola voli putra di Pesta Olahraga Asia Tenggara 2023 akan diadakan di Kamboja dari 3 Mei hingga 8 Mei 2023. Undian Undian untuk turnamen bola voli putra diadakan pada tanggal 5 April 2023 di Phnom Penh. Kamboja sebagai tuan rumah memilih grup yang ingin dialokasikan...

Armando Teixeira

Artikel ini sudah memiliki daftar referensi, bacaan terkait, atau pranala luar, tetapi sumbernya belum jelas karena belum menyertakan kutipan pada kalimat. Mohon tingkatkan kualitas artikel ini dengan memasukkan rujukan yang lebih mendetail bila perlu. (Pelajari cara dan kapan saatnya untuk menghapus pesan templat ini) Artikel ini perlu dikembangkan agar dapat memenuhi kriteria sebagai entri Wikipedia.Bantulah untuk mengembangkan artikel ini. Jika tidak dikembangkan, artikel ini akan dihapus....

Daftar kecamatan dan kelurahan di Kabupaten Pulang Pisau

Peta Lokasi Kabupaten Pulang Pisau di Kalimantan Tengah Berikut adalah daftar kecamatan dan kelurahan di Kabupaten Pulang Pisau, Provinsi Kalimantan Tengah, Indonesia. Kabupaten Pulang Pisau terdiri dari 8 kecamatan, 4 kelurahan, dan 95 desa. Pada tahun 2017, jumlah penduduknya mencapai 126.381 jiwa dengan luas wilayah 8.997,00 km² dan sebaran penduduk 14 jiwa/km².[1][2] Daftar kecamatan dan kelurahan di Kabupaten Pulang Pisau, adalah sebagai berikut: Kode Kemendagri Kecamat...

Keracunan talium

Keracunan taliumTaliumInformasi umumSpesialisasiKedokteran gawat darurat Talium dan senyawa-senyawanya sangat beracun.[1] Bersentuhan dengan unsur ini saja sangat berbahaya, dan diperlukan ventilasi yang cukup saat sedang melelehkan logam ini.[2] Banyak senyawa talium(I) yang dapat larut dengan mudah di dalam air dan dapat masuk ke dalam kulit. Paparan terhadap talium tidak boleh melebihi 0,1 mg per m2 untuk kulit dalam rata-rata waktu selama 8 jam. Talium juga didu...

البسملة

جزء من سلسلة مقالات حول البنية النصية سورة آية جزء حزب ربع حزب مُقَطَّعات البسملة مفصل مثاني مئون طوال شخصيات محورية آدم نوح إبراهيم يوسف موسى داود سليمان مريم عيسى محمد المحتوى صفات الله إعجاز القرآن الإعجاز العلمي الإعجاز العددي الاعجاز التواصلي التحدي الأنبياء مبتكرا�...

Leggi razziali naziste

Alfred Rosenberg fu uno dei principali ispiratori delle leggi razziali naziste Le leggi razziali naziste sono un insieme di provvedimenti legislativi promulgati dalla Germania nazista negli anni trenta e quaranta del XX secolo. Indice 1 Storia 2 Elenco 3 Note 4 Voci correlate 5 Altri progetti Storia Hitler considerava tra i principali compiti di uno Stato la lotta per invertire il processo di degenerazione razziale che la popolazione dello stesso stato subisce nel corso della sua storia,[...

Frank Zappa

Frank Zappa Frank Vincent Zappa (21 Desember 1940 – 4 Desember 1993) adalah seorang komposer, gitaris, penyanyi, sutradara film, dan satiris dari Amerika Serikat. Dalam masa hidupnya ia menghasilkan lebih dari 60 album. Ia selalu memilih musisi terbaik untuk mengiringinya, seperti Adrian Belew, Terry Bozzio, Aynsley Dunbar, Lowell George, Jean-Luc Ponty, Ruth Underwood, George Duke, Vinnie Colaiuta, Mike Keneally, dan Steve Vai. Ia meninggal pada 1993 karena kanker prostat dan...

1861 in India

List of events ← 1860 1859 1858 1861 in India → 1862 1863 1864 Centuries: 17th 18th 19th 20th 21st Decades: 1840s 1850s 1860s 1870s 1880s See also:List of years in IndiaTimeline of Indian history Events in the year 1862 in India: Incumbents Charles Canning, Viceroy Events Girls' High School & College, Allahabad, is founded. The Delhi Department of Police is founded. Law Indian Councils Act 1861 Indian Civil Services Act Indian High Courts Act Police Act Stage-Carriages Act For...

2020年夏季奧林匹克運動會柔道比賽

第三十二届夏季奥林匹克运动会柔道比賽比賽場館日本武道館日期2021年7月24日至31日項目數15参赛选手393（含未上场5人）位選手，來自128（含未上场4队）個國家和地區← 20162024 → 2020年夏季奥林匹克运动会柔道比赛个人男子女子60公斤级48公斤级66公斤级52公斤级73公斤级57公斤级81公斤级63公斤级90公斤级70公斤级100公斤级78公斤级100公斤以上级78公斤以上级团体混...

2020年夏季奧林匹克運動會波蘭代表團

2020年夏季奥林匹克运动会波兰代表團波兰国旗IOC編碼POLNOC波蘭奧林匹克委員會網站olimpijski.pl（英文）（波兰文）2020年夏季奥林匹克运动会（東京）2021年7月23日至8月8日（受2019冠状病毒病疫情影响推迟，但仍保留原定名称）運動員206參賽項目24个大项旗手开幕式：帕维尔·科热尼奥夫斯基（游泳）和马娅·沃什乔夫斯卡（自行车）[1]闭幕式：卡罗利娜·纳亚（皮划艇）&#...

Berlin S-Bahn

Rapid transit railway system in and around Berlin S-Bahn BerlinBerlin Friedrichstrasse railway station, crossing point for the Stadtbahn and the Nord-Süd-Tunnel routes of the Berlin S-BahnOverviewLocaleBerlinTransit typeRapid transitNumber of lines16[1]Number of stations168[1]Daily ridership1,500,000 (average weekday, December 2018)[2]Annual ridership478.1 million (2018)[2]WebsiteS-Bahn Berlin GmbHOperationBegan operationAugust 8, 1924Operator(s)S-Bahn Berlin ...

Springfield, Massachusetts

Springfield, MassachusettsCityCity of SpringfieldSearah jarum jam dari atas: The Springfield skyline, The Puritan statue of pioneer Samuel Chapin by Augustus St. Gaudens, the Basketball Hall of Fame, Springfield Armory National Historic Site, Hampden County Memorial Bridge overlooking the Connecticut River, Court Square Historic District, and Symphony Hall BenderaLambangJulukan: The City of Firsts; The City of Progress;[1][2][3] The City of Homes; A City in the Fo...

Iron tetracarbonyl diiodide

Iron tetracarbonyl diiodide Identifiers CAS Number 14911-55-8 3D model (JSmol) Interactive image ChemSpider 452752 PubChem CID 519026 InChI InChI=1S/4CO.Fe.2HI/c4*1-2;;;/h;;;;;2*1H/q;;;;+2;;/p-2Key: BNIJVXICMSDYLX-UHFFFAOYSA-L SMILES [C-]#[O+].[C-]#[O+].[C-]#[O+].[C-]#[O+].[Fe](I)I Properties Chemical formula C4FeI2O4 Molar mass 421.694 g·mol−1 Appearance black solid Except where otherwise noted, data are given for materials in their standard state (at 25 °C [77...

Geography of Slovenia

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Geography of Slovenia – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (November 2012) (Learn how and when to remove this message) Slovenia is situated at the crossroads of central and southeast Europe, touching the Alps and bordering the Adriatic Sea. The Alps�...

Lumbricus rubellus

Cacing tanah merah Lumbricus rubellus TaksonomiKerajaanAnimaliaFilumAnnelidaKelasClitellataOrdoHaplotaxidaFamiliLumbricidaeGenusLumbricusSpesiesLumbricus rubellus lbs Lumbricus rubellus atau cacing tanah merah adalah salah satu spesies cacing tanah dari genus Lumbricus. Tubuh Lumbricus rubellus memanjang membulat dan memipih serta berwarna merah sumsum dengan panjang berkisar antara 7,62-9,16 cm. Bagian perutnya berwarna krem dengan bagian ekor berwarna kekuningan. Sebagian besar nutrisi...

مقاطعة واريك (إنديانا)

مقاطعة واريك الإحداثيات 38°06′N 87°16′W / 38.1°N 87.27°W / 38.1; -87.27 [1] تاريخ التأسيس 9 مارس 1813 تقسيم إداري البلد الولايات المتحدة[2] التقسيم الأعلى إنديانا العاصمة بونفيل خصائص جغرافية المساحة 391.05 ميل مربع عدد السكان عدد السكا...

Seattle Film Critics Society Award for Best Documentary Feature

Award given by the Seattle Film Critics Society The Seattle Film Critics Society Award for Best Documentary Feature is one of the annual awards given by the Seattle Film Critics Society. Winners and nominees This article may rely excessively on sources too closely associated with the subject, potentially preventing the article from being verifiable and neutral. Please help improve it by replacing them with more appropriate citations to reliable, independent, third-party sources. (April 2021) ...

Ministry of National Defence (Lithuania)

Ministry of National DefenceKrašto apsaugos ministerija(in Lithuanian)Ministry overviewFormed11 November 1918; 105 years ago (1918-11-11)[1][2]JurisdictionGovernment of LithuaniaHeadquartersTotorių 25, Senamiestis,01121 VilniusAnnual budget€1.028 billion (2021)[3]Minister responsibleLaurynas Kasčiūnas, 18th Minister for National Defence of LithuaniaWebsitekam.ltMap54°40′58.3″N 25°16′58.1″E / 54.682861°N 25.282806°E&#x...

Grèce aux Jeux olympiques de 1896

Grèce aux Jeux olympiques d'été de 1896 Code CIO GRE Lieu Athènes Participation 1re Athlètes 169, dans 9 sports MédaillesRang : 2 Or10 Arg.18 Bron.19 Total47 Grèce aux Jeux olympiques d'été - Grèce aux Jeux olympiques de 1900 modifier La Grèce participe aux premiers Jeux olympiques de 1896 à Athènes avec une délégation comportant au moins 169 athlètes recensés. Le pays a remporté 47 médailles (10 en or, 18 en argent et 19 en bronze), devenant la deuxième nation...

Bastion (comics)

Comics character BastionArt from the variant cover for X-Force vol. 3 #6 (2008).Art by Clayton Crain.Publication informationPublisherMarvel ComicsFirst appearanceX-Men #52 (May 1996)Created byScott LobdellPascual FerryIn-story informationAlter egoSebastion GilbertiSpeciesAndroidTeam affiliationsPurifiersFriends of HumanityOperation: Zero ToleranceHumanity's Last StandNotable aliasesMaster Mold, Nimrod, Arnold Rodriguez, Template, The OracleAbilitiesA mystical fusion of Master Mold and Nimrod;...