Świna

Zdjęcie satelitarne przedstawiające Świnę i okoliczne akweny
Brama Świny przy Zatoce Pomorskiej (widok na zachód na wyspę Uznam, przed 2006)
Świna
MF Wolin płynący przez Świnę
Most Piastowski nad Starą Świną w tle Ognickie Łęgi
Mapa wyspy Wolin z zaznaczoną Świną

Świna (niem. Swine) – cieśnina[1] Morza Bałtyckiego, między wyspą Wolin a wyspami: Uznam i Karsibór; łączy Zalew Szczeciński z Zatoką Pomorską. Ma długość ok. 16 km i szerokość od 100 do 1000 m[2]. Przy północnej części cieśniny usytuowane jest centrum miasta Świnoujście.

Według prawa morza i polskiego ustawodawstwa Świna należy do morskich wód wewnętrznych Polski[3]. Cieśnina w całości znajduje się w gminie miejskiej Świnoujście.

Obszar, przez który przechodzi koryto Świny, powstał w wyniku akumulacji morskiej i nosi on nazwę Bramy Świny. Utrudnia ona napływ wody morskiej z Morza Bałtyckiego do Zalewu Szczecińskiego.

Warunki naturalne

Rozdziela wyspy Uznam i Karsibór od Wolina. Od strony Zalewu (jezioro Wicko Wielkie) tworzy deltę wsteczną z szeregiem porośniętych trzciną wysp, z których największa to Wielki Krzek.

Świna jest najkrótszą z cieśnin (obok Piany i Dziwny) łączących Zalew Szczeciński z Morzem Bałtyckim. Ruch wody z Zalewu Szczecińskiego do Zatoki Pomorskiej i odwrotnie, kierowany jest zasadniczo przez wiatr, którego duże znaczenie ma szybkość i kierunek[4]. W Świnie miesza się woda słodka z wodą morską – całkowicie bądź częściowo, co jest związane ze stratyfikacją. Zasolenie Świny potrafi zmieniać się od 1‰ do 8‰[5].

Po uwzględnieniu siły wiatru, zmian poziomu wód, wskaźników zasolenia wyliczono, że poprzez Świnę odpływa 69% wód z Zalewu Szczecińskiego do Morza Bałtyckiego[6].

Przyroda

Część Świny na południe od zwartej zabudowy miejskiej Świnoujścia została objęta obszarem ochrony siedlisk „Wolin i Uznam” oraz obszarem ochrony ptaków Delta Świny.

Zagospodarowanie

Część Świny – od północnego krańca Kanału Mielińskiego do Bramy Świny przy Zatoce Pomorskiej – stanowi odcinek toru wodnego Szczecin-Świnoujście.

U jej ujścia do Zatoki Pomorskiej znajduje się port morski Świnoujście z terminalem promowym, także ulokowany w nim port wojenny.

W celu umożliwienia żeglugi statkom oceanicznym do portu morskiego w Szczecinie pod koniec XIX wieku wykonano Kanał Piastowski, w wyniku czego m.in. zaniechano żeglugi handlowej Starą Świną. Nad przyległymi kanałami Świny znajdują się mały port morski Przytór oraz przystań morska w Świnoujściu-Karsiborze.

Przy ujściu po stronie wschodniej stoi latarnia Morska Świnoujście.

Jedynym mostem rozpiętym nad cieśniną jest Most Piastowski nad Starą Świną.

5 marca 2021 roku uroczyście rozpoczęto drążenie pod Świną jednonawowego tunelu drogowego o długości ok. 1,44 km. Będzie to pierwsze stałe połączenie wysp Uznam i Wolin. 776 mln zł (85% kosztów) to dotacje z funduszy Unii Europejskiej. Pozostałe 15% pochodzi od miasta[7].

Hydronimia

W 1182 roku zapisano Szvvine jako nazwę miejscową[8]. Następnie nazwy cieku wodnego pojawia w 1186 roku jako Zwina[9], 1281 – Czwinam[10], 1295 – Zuina[11], 1303 – Swynam (Acc)[12] i Swina[13], 1305 – Swynam (Acc)[14], 1312 – Swina[15], kolejno w 1320[16], 1325[17], 1327[18] – Swinam, 1329 – Ztwine[19], 1496 – Szvinam[20], 1742 – Swine[21]. Do 1945 r. stosowano niemiecką nazwę Swine[22].

W polskich publikacjach z 1890 i 1904 cieśnina była przedstawiona pod polską nazwą Świnia jako jedna z trzech odnóg Odry[23][24]. Na polskiej mapie z 1938 r. cieśnina także widnieje pod nazwą Świnia[25]. Pradawna postać budziła kontrowersje i współczesna polska nazwa jest arbitralna[26]. W 1949 r. ustalono urzędowo polską nazwę Świna[27].

Pierwotne brzmienie nazwy nie jest jasne, jednak ze względu na niezmienne stosowanie rodzaju żeńskiego oraz zlatynizowaną końcówkę <a>, można przedstawić wersje: *S(ъ)vin(ьn)a lub *S(ъ)vin(ьnj)a. Językoznawca Zbigniew Babik przedstawia, iż nazwa cieśniny nie musiała odwoływać się do apelatywu 'świnia', lecz mógł to być przymiotnik kontynuujący praformy: *svinьjь lub *svinьn- lub *svinь. Z drugiej strony nie można negować znaczenia słowa 'świnia' i nazwa może nawiązywać do tej rodziny wyrazów. Pierwotna nazwa nie musiała odnosić się bezpośrednio do cieśniny, ale mogła nawiązywać do fauny nadbrzeżnej, bądź przeniesiono ją z nazwy miejscowej nad cieśniną[26].

Przypisy

  1. ↑ Morze Bałtyckie, Cieśniny. W: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo Geograficzne Świata. T. Zeszyt 10 - Morza i oceany. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2008, s. 52. ISBN 978-83-254-0462-8.
  2. ↑ Katarzyna Białecka: Cieśnina Świna. Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego. [dostęp 2017-10-23]. (pol.).
  3. ↑ (Art. 4) Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1125)
  4. ↑ Andrzej Osadczuk, Stanisław Musielak, Ryszard K. Borówka. Why should the Odra River mouth area not be regarded as an estuary?. „Oceanological and Hydrobiological Studies”. XXXVI (2), s. 92, 2007. DOI: 10.2478/v10009-007-0011-8. ISSN 1730-413X. (ang.). 
  5. ↑ Ewa Jasińska. Dynamika słonych wód w estuariach polskich rzek. „Prace Instytutu Budownictwa Wodnego PAN”. 24, s. 206, 1991. Gdańsk. (pol.). 
  6. ↑ Volker Mohrholz, Hans Ulrich Lass. Transports between Oderhaff and Pomeranian bight — a simple barotropic box model. „Ocean Dynamics”. 50 (4), s. 371-383, 1998-12. Springer Berlin / Heidelberg. DOI: 10.1007/BF02764231. ISSN 1616-7228. (ang.). 
  7. ↑ Rząd na placu budowy tunelu w Świnoujściu: "Dotrzymaliśmy słowa". Unia przypomina za czyje pieniądze | Biznes na Next.Gazeta.pl [online], gazeta.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  8. ↑ Cod. No. 90. W: Robert Klempin: Pommersches Urkundenbuch. T. 1. Abt. 1, 786-1253. Stettin: 1868, s. 69.
  9. ↑ Cod. No. 102. W: Robert Klempin: Pommersches Urkundenbuch. T. 1. Abt. 1, 786-1253. Stettin: 1868, s. 79.
  10. ↑ Cod. No. 1211. W: Rodgero Prümers: Pommersches Urkundenbuch. T. 2. Abt. 2, 1278-1286. Stettin: 1885, s. 455.
  11. ↑ Cod. No. 1730. W: Rodgero Prümers: Pommersches Urkundenbuch. T. 3. Abt. 1, 1287-1295. Stettin: 1888, s. 247.
  12. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. V. Stettin: 1768, s. 141.
  13. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. V. Stettin: 1768, s. 169.
  14. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. V. Stettin: 1768, s. 250.
  15. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. VI. Stettin: 1768, s. 96.
  16. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. VII. Stettin: 1768, s. 13,15.
  17. ↑ Friedrich von Dreger: Codex diplomaticus oder Urkunden, so die Pommersch-Rugianisch und Caminsche auch andere benachbarte Lande angehen. T. I. Bis anno 1269. Cz. VII. Stettin: 1768, s. 260.
  18. ↑ Cod. No. 4344. W: Pommersches Urkundenbuch. T. 7. s. 162.
  19. ↑ Cod. No. 4438. W: Pommersches Urkundenbuch. T. 7. s. 241.
  20. ↑ Rejestr dochodów stołowych biskupstwa kamieńskiego z 1496 roku. W: Wiktor Fenrych, Henryk Lesiński: Materiały Zachodniopomorskie 8. T. 8. 1962, s. 247.
  21. ↑ Caspar Scheidern: Geographisch-historische Beschreibung des Oderstrohms von dessen ersten Ursprung .... Franckfurt, Leipzig: 1742, s. 280.
  22. ↑ (przedruk) Arkusz 2151 Kaseburg. W: Topografische Karten (Meßtischblätter) 1:25 000. Reichsamt für Landesaufnahme, 1932.
  23. ↑ Świnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 703.
  24. ↑ Antoni Rehman: Niżowa Polska opisana pod względem fizyczno-geograficznym. Lwów: Drukarnia Ludowa, 1904, s. 352.
  25. ↑ 42 Szczecin Stettin. W: Mapa Operacyjna Polski 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1938.
  26. ↑ a b Zbigniew Babik: Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków: 2001, s. 585-586. ISBN 83-7052-597-0.
  27. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. (M.P. z 1949 r. nr 17, poz. 225, s. 7)