Waarneembaar heelal

Voor het algemene artikel over het heelal, zie Heelal.

Het waarneembaar heelal is dat gedeelte van het universum waarvan het in theorie mogelijk is het vanaf de Aarde waar te nemen. Alleen in theorie, omdat men in de praktijk het heelal buiten het zonnestelsel enkel via elektromagnetische straling kan waarnemen, dus op een plek waar deze niet uitgezonden wordt of waar deze te zwak is om waar te nemen, kan men niets zien, ook als er zich wel iets bevindt.

In de veronderstelling dat het heelal op grote schaal een isotrope structuur heeft, heeft het waarneembaar heelal de vorm van een bol met in het centrum de Aarde (of op welke plaats de waarnemer zich ook bevindt). Men geeft dan als straal ongeveer 46,5 miljard lichtjaar. Het heelal zelf wordt slechts op 13,75 miljard jaar oud geschat. De reden dat de geschatte straal groter is dan het licht in die tijd kan afleggen, is de expansie van het heelal. Men ziet bijvoorbeeld op Aarde het licht van een sterrenstelsel dat op 46,5 miljard lichtjaar afstand ligt. Toen dit licht werd uitgezonden, lag dit sterrenstelsel veel dichter bij het melkwegstelsel, nu ligt het verder weg door de uitdijing van het heelal. Het licht had daardoor maar 13,75 miljard jaar nodig om ons te bereiken, ook al ligt dit sterrenstelsel nu veel verder dan 13,75 miljard lichtjaar. Men geeft dus over het algemeen als straal van het waarneembaar heelal die afstand die de verst weg gelegen waarneembare objecten nu van ons af liggen, ook al zien we deze objecten wel zoals ze waren toen ze nog veel dichterbij lagen.

Het Hubble Ultra Deep Field. De hele foto neemt aan de hemel de plaats in van het rode rechthoekje linksonder ten opzichte van de maan.

De grens van het waarneembaar heelal

Naarmate de tijd vordert wordt het waarneembaar heelal steeds groter, want licht dat van steeds verder komt, heeft dan de tijd gehad om ons te bereiken. Er zit echter een toekomstige limiet aan, een grootte die het waarneembaar heelal nooit zal kunnen overschrijden. De reden hiervan is dat de waarnemingshorizon van een waarnemer zich met de lichtsnelheid van de waarnemer verwijdert.

De expansie van het heelal stelt dat de ruimte zelf uitdijt, te vergelijken met bijvoorbeeld een ballon die wordt opgeblazen. Een gevolg hiervan is de wet van Hubble, dat alle sterrenstelsels – buiten diegene die dicht genoeg staan om door de zwaartekracht van de Melkweg aangetrokken te worden, zoals de Andromedanevel – van ons weg lijken te bewegen. Die sterrenstelsels bewegen echter niet echt van ons weg, ze liggen min of meer stil en het is de ruimte waarin ze liggen die ‘beweegt’. Bij de vergelijking met de ballon zou je kunnen zeggen dat elk sterrenstelsel een papiertje is dat op de ballon is geplakt. De papiertjes komen verder van elkaar te liggen naarmate de ballon groter wordt, maar ze bewegen zelf niet. De sterrenstelsels zelf worden ook niet groter door de uitdijing van het heelal, de zwaartekracht houdt ze bijeen.

Hoe verder weg een sterrenstelsel van de Melkweg ligt, hoe sneller het door de wet van Hubble van ons af lijkt te bewegen. Objecten die achter de waarnemingshorizon liggen, overschrijden de lichtsnelheid zodat ze niet meer waargenomen kunnen worden. Dit kan omdat ze niet zelf bewegen, maar het de ruimte is die expandeert. Licht dat van deze stelsels komt, kan ons dus nooit bereiken, omdat de afstand die de fotonen daarvoor moeten afleggen sneller toeneemt dan ze deze kunnen overbruggen.

Zichtbaar versus waarneembaar heelal

Het zichtbaar heelal, dit wil zeggen het gedeelte van het heelal dat (in theorie) te zien is met elektromagnetische straling (waaronder licht), is kleiner dan het waarneembaar heelal. We kunnen immers pas licht zien vanaf 380 000 jaar na de oerknal, toen het universum niet langer ondoorzichtig was voor elektromagnetische straling. Dit eerste licht is de kosmische achtergrondstraling.

Volgens de huidige theorieën konden neutrino’s zich al 1 seconde na de oerknal vrijelijk door het heelal bewegen. Door middel van neutrino’s, zou men dus iets verder moeten kunnen kijken dan door middel van licht. Neutrino’s zijn echter heel moeilijk waar te nemen, omdat ze enkel de zwakke kernkracht voelen.

Heelal versus waarneembaar heelal

Over de aard van het volledige heelal bestaat tegenwoordig geen zekerheid. Als het heelal zich oneindig ver in alle richtingen uitstrekt, is het waarneembaar heelal hier op elk punt in het verleden of de toekomst slechts een deel van. Een andere mogelijkheid is dat het heelal begrensd is. Als de straal van dit begrensde heelal groter is dan de straal van het waarneembaar heelal, kan men het verschil met een oneindig heelal niet zien.

Als het waarneembaar heelal groter is dan het volledige heelal, zou men in theorie de ‘rand’ van het heelal moeten kunnen zien. Een theorie is dat, als het heelal een eindige grootte heeft, het ene uiteinde verbonden is met het andere, zodat er geen ‘rand’ is. Dit valt te vergelijken met een 2D-kaart van de Aarde: als men aan de westkant over de ‘rand’ van de wereld stapt, komt men aan de oostkant terug tevoorschijn. De Aarde, een bol, heeft dus een eindige grootte, maar geen rand. Het heelal zou dan iets gelijkaardig zijn, maar dan een dimensie hoger.

Als deze theorie zou kloppen, en het heelal zou kleiner zijn dan het waarneembaar heelal, dan zou men dezelfde sterrenstelsels recht tegenover elkaar aan beide kanten van de hemel moeten kunnen zien, waarbij het ene beeld ‘van voren’ te zien is en het andere ‘van achteren’. Men kan dit aanschouwelijker maken door eenzelfde situatie te bekijken op kamerschaal. Stel dat dit soort heelal, waarbij iets wat de ene ‘rand’ overgaat aan de andere kant terug tevoorschijn komt, de grootte van een kamer heeft. Iemand staat in deze kamer. Licht dat van zijn rug vertrekt, zal in de ‘muur’ achteraan verdwijnen en in de ‘muur’ vooraan terug tevoorschijn komen en zo de ogen van deze persoon bereiken. De mens in de kamer zal dus zijn eigen rug zien. Als er nog iets in het kamerheelal is, laten we zeggen een andere mens, dan kan de waarnemer het gezicht van die mens zien als hij de ene kant op kijkt, en de rug van die mens als hij de andere kant op kijkt.

Door te zoeken naar identieke kopieën van sterrenstelsels in tegenoverliggende richtingen, zou men dus kunnen aantonen of het heelal inderdaad begrensd en kleiner dan het waarneembaar heelal is. Het probleem is echter, dat de ‘voor-‘ en ‘achterkantbeelden’ van het sterrenstelsel misschien een heel verschillende afstand hebben moeten afleggen om tot bij ons te geraken en dus het sterrenstelsel op verschillende tijden tonen. In dat geval kan het sterrenstelsel al zodanig geëvolueerd en vervormd zijn dat men niet meer kan opmerken dat het om hetzelfde sterrenstelsel gaat. Ook zijn er bij ver weg gelegen sterrenstelsels minder details te onderscheiden en is het dus ook moeilijker om identieke kopieën te zoeken in twee richtingen.

Verste waargenomen object

Het sterrenstelsel MACS0647-JD

Het verst weg gelegen object dat voor 16 november 2012 waargenomen was, was een sterrenstelsel dat men MACS0647-JD genoemd heeft. Het licht van dit sterrenstelsel heeft 13,3 miljard jaar moeten reizen om de Aarde te bereiken en is dus afkomstig van 420 miljoen jaar na de oerknal. Door de expansie van het universum zal dit sterrenstelsel ondertussen al veel verder liggen dan 13,3 miljard lichtjaar. MACS0647-JD werd waargenomen met de ruimtetelescoop Hubble, met behulp van een gravitationele lens, namelijk MACS J0647+7015, een cluster van sterrenstelsels. MACS0647-JD is een heel klein sterrenstelsel, slechts 600 lichtjaar in diameter (ter vergelijking: de Melkweg is 120 000 lichtjaar in diameter). Dit is waarschijnlijk omdat we dit sterrenstelsel zo vroeg na de oerknal zien. Zulke sterrenstelsels groeien later aan door samen te smelten met andere sterrenstelsels.

Dit object is in 2016 overtroffen door GN-z11 en in 2022 door JADES-GS-z13-0 met afstanden van 13,4 en 13,6 miljard lichtjaar.

Zie ook

Read other articles:

South Kasai

1960–1962 unrecognised state in Africa South KasaiSud-Kasaï1960–1962 Flag Coat of arms Map of the Congo in 1961 with South Kasai highlighted in red, bordered by secessionist Katanga to the south.StatusUnrecognised stateCapitalBakwangaGovernmentDe Jure:Autonomous federated state of the Republic of the Congo De facto:Independent semi-presidential, later monarchic, ethnocracyPresident/Emperor • 1960–1962 Albert Kalonji Historical eraCongo Crisis• Congolese independence ...

 

Amsal 5

Amsal 5Kitab Amsal lengkap pada Kodeks Leningrad, dibuat tahun 1008.KitabKitab AmsalKategoriKetuvimBagian Alkitab KristenPerjanjian LamaUrutan dalamKitab Kristen20← pasal 4 pasal 6 → Amsal 5 (disingkat Ams 5) adalah bagian dari Kitab Amsal dalam Alkitab Ibrani dan Perjanjian Lama di Alkitab Kristen.[1][2] Teks Naskah sumber utama: Masoretik, Septuaginta dan Naskah Laut Mati. Pasal ini terdiri dari 23 ayat. Berisi nasihat-nasihat yang diucapkan oleh raja Salomo bin ...

 

Entrena

Entrena Entrena adalah kotamadya yang terletak di departemen La Rioja, Spanyol. Kotamadya Entrena memiliki luas sebesar 21,03 km². Kotamadya Entrena memiliki penduduk sebanyak 1.451 jiwa (2008). Pranala luar www.entrena.org Diarsipkan 2020-12-20 di Wayback Machine. (Spanyol) Artikel bertopik geografi atau tempat Spanyol ini adalah sebuah rintisan. Anda dapat membantu Wikipedia dengan mengembangkannya.lbs

Tourbière

Tourbière Tourbière du lac de Lispach (Vosges, France) Caractéristiques Localisation modifier Une tourbière est une zone humide caractérisée par le fait que la synthèse de la matière organique y est plus importante que sa dégradation en raison de la saturation en eau. La végétation, en mourant, s'accumule progressivement pour former de la tourbe, un sol caractérisé par sa forte teneur en matière organique, peu ou pas décomposée. Les écosystèmes tourbeux couvrent 3 % à...

 

Bill Moyers

American journalist (born 1934) For the co-founder of the Movement for a New Society, see William Moyer. This article contains paid contributions. It may require cleanup to comply with Wikipedia's content policies, particularly neutral point of view. Please discuss further on the talk page. Bill Moyers11th White House Press SecretaryIn officeJuly 8, 1965 – February 1, 1967PresidentLyndon B. JohnsonPreceded byGeorge ReedySucceeded byGeorge ChristianWhite House Chief of StaffDe facto...

 

John Jay Park

Public park in Manhattan, New York John Jay ParkLocationUpper East Side, Manhattan, New York CityCoordinates40°46′10″N 73°56′59″W / 40.7694°N 73.9496°W / 40.7694; -73.9496Area3.3-acre (13,000 m2)Websitenycgovparks.org/parks/johnjaypark John Jay Park is a 3.3-acre (13,000 m2) park in the New York City borough of Manhattan. It is located between East 76th and 78th Streets, and between the FDR Drive and a short street called Cherokee Place, on Manhat...

Jos van Veldhoven

Dutch choral conductor (born 1952) This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Jos van Veldhoven – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (July 2019) (Learn how and when to remove this ...

 

Gaius Marius

Gaius MariusPatung kepala Gaius Marius di Munich Glyptothek Konsul Republik RomawiMasa jabatan107 SM, 104–100 SM, 1 – 13 Januari 86 SMPendahuluM. Aurelius ScaurusPenggantiQuintus Servilius Caepio dan Gaius Atilius Serranus Informasi pribadiLahirca. 157 SMArpinum, Republik RomawiMeninggal13 Januari 86 SM (usia 70)Roma, Republik RomawiSuami/istriJulia (bibi dari pihak ayah dari Julius Caesar)AnakYoung Marius MudaSunting kotak info • L • B Gaius Marius[1] (157 ...

 

Pietro Germi

Questa voce o sezione sull'argomento registi è priva o carente di note e riferimenti bibliografici puntuali. Sebbene vi siano una bibliografia e/o dei collegamenti esterni, manca la contestualizzazione delle fonti con note a piè di pagina o altri riferimenti precisi che indichino puntualmente la provenienza delle informazioni. Puoi migliorare questa voce citando le fonti più precisamente. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Questa voce o sezione sugli argomenti sce...

Pickling

Procedure of preserving food in brine or vinegar This article is about the food preparation method. For the food created using this method commonly called pickles in the United States and Canada, see pickled cucumber. For the treatment of metallic surfaces, see Pickling (metal). A jar of pickled cucumbers (front) and a jar of pickled onions (back) Pickling is the process of preserving or extending the shelf life of food by either anaerobic fermentation in brine or immersion in vinegar. The pi...

 

Serie C2 2005-2006

Serie C2 2005-2006 Competizione Serie C2 Sport Calcio Edizione 28ª Organizzatore Lega Professionisti Serie C Date dal 28 agosto 2005all'11 giugno 2006 Luogo Italia Partecipanti 54 Formula 3 gironi all'italiana A/R, play-off, play-out Risultati Vincitore Venezia (1º titolo)Cavese (1º titolo)Gallipoli (1º titolo) Promozioni VeneziaIvreaCaveseSassuoloAnconaGallipoliTaranto Retrocessioni (le squadre scritte in corsivo sono poi state ripescate)Città di JesoloPortogruaroCasaleMontevarchiC...

 

Jean Richepin

French poet, novelist and dramatist (1849–1926) This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Jean Richepin – news · newspapers · books · scholar&#...

尼古拉·雷日科夫

尼古拉·雷日科夫Николай Рыжков攝於2019年 俄羅斯聯邦委員會议员任期2003年9月17日—2023年9月25日选区别尔哥罗德州 俄羅斯国家杜马议员任期1995年12月17日—2003年9月17日选区别尔哥罗德州 苏联部長會議主席任期1985年9月27日—1991年1月14日总统米哈伊尔·谢尔盖耶维奇·戈尔巴乔夫前任尼古拉·亚历山德罗维奇·吉洪诺夫继任瓦连京·谢尔盖耶维奇·帕夫洛夫（总�...

 

哈萨克斯坦总统

此条目序言章节没有充分总结全文内容要点。 (2019年3月21日)请考虑扩充序言，清晰概述条目所有重點。请在条目的讨论页讨论此问题。 哈萨克斯坦總統哈薩克總統旗現任Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев卡瑟姆若马尔特·托卡耶夫自2019年3月20日在任任期7年首任努尔苏丹·纳扎尔巴耶夫设立1990年4月24日（哈薩克蘇維埃社會主義共和國總統） 哈萨克斯坦 哈萨克斯坦政府...

 

دبليو دبليو إي سيرفايفر سيريس (لعبة فيديو)

دبليو دبليو إي سيرفايفر سيريس المطور ناتسومي الناشر إل إتش كيو الموزع تي إتش كيو  النظام غيم بوي أدفانس  تاریخ الإصدار 2004 نوع اللعبة مصارعة النمط لعبة فيديو جماعية،  ولعبة فيديو فردية  التقييم ESRB:  تعديل مصدري - تعديل   دبليو دبليو إي سيرفايفر سيريس هي لعبة في...

تشيبا (محافظة)

  لمعانٍ أخرى، طالع تشيبا (توضيح). تشيبا    علم شعار   الإحداثيات 35°36′16″N 140°07′23″E / 35.604583333333°N 140.12319444444°E / 35.604583333333; 140.12319444444   [1] تاريخ التأسيس 15 يونيو 1873  تقسيم إداري  البلد اليابان[2][3]  التقسيم الأعلى اليابان  العاصمة تشي...

 

Mathías Pintos

Uruguayan footballer (born 1999) This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (February 2021) In this Spanish name, the first or paternal surname is Pintos and the second or maternal family name is Chagas. Mathías PintosPersonal informationFull name Mathías Rodrigo Pintos ChagasDate of birth (1999-12-26) 26 December 1999 (age 24)Place of birth Montevideo, UruguayHei...

 

Plaza Regocijo

Plaza Regocijo Patrimonio Cultural de la Nación Fuente de la Plaza RegocijoUbicaciónPaís  PerúLocalidad Cusco, Perú PerúCoordenadas 13°31′01″S 71°58′49″O / -13.5170608, -71.9801423CaracterísticasOtros nombres Plaza del CabildoKusipata (qu.)Tipo Plaza públicaVías adyacentes Portal EspinarCalle del MedioCalle HeladerosÁrea 65 m largo x 51 m anchoHistoriaInauguración Anterior a la fundación española de la ciudad.Mapa de localización [editar datos...

Coat of arms of Spain

Coat of arms of SpainVersions ArmigerKingdom of Spain[a]Adopted5 October 1981CrestSpanish Royal crownShieldQuarterly: Castile, León, Aragon, and Navarre; enté en point: Granada; inescutcheon: House of BourbonSupportersPillars of Hercules with a top of supporters: Dexter An Imperial crown (Holy Roman Empire, Austrian version); Sinister A Spanish Royal crownMottoPlus Ultra (English: Further Beyond) The coat of arms of Spain represents Spain and the Spanish nation, including its natio...

 

Boris Miller

Soviet Iranianist (1877–1956) In this name that follows Eastern Slavic naming customs, the patronymic is Vsevolodovich and the family name is Miller. Boris MillerBornBoris Vsevolodovich Miller(1877-11-12)12 November 1877Moscow, Russian EmpireDied6 August 1956(1956-08-06) (aged 78)Moscow, Soviet UnionAlma materMoscow State UniversityLazarev Institute of Oriental LanguagesKnown forIranian studiesAwards Order of the Red Banner of LabourScientific careerFieldsPhilologyInstitu...