Station Amersfoort Centraal is het belangrijkste spoorwegstation in Amersfoort en een belangrijk knooppunt in het spoorvervoer tussen de Randstad en Noord- en Oost-Nederland.
Op 18 februari 1886 werd ook de spoorlijn Kesteren - Amersfoort geopend, waardoor er een nieuwe HSM-verbinding Amsterdam – Amersfoort – Nijmegen mogelijk werd. Omdat deze lijn komende vanuit Amsterdam al vóór de stad aftakt, was het noodzakelijk aan deze lijn een tweede station Amersfoort Staat te openen. Om toch een overstap te kunnen bieden tussen de beide lijnen van de HSM werd in 1889 een extra station Amersfoort Aansluiting geopend.
Om een einde te maken aan deze onpraktische situatie van drie stations op korte afstand, werd in 1901 op de huidige locatie een nieuw stationsgebouw van de HSM, naar een ontwerp van Dirk Margadant, in gebruik genomen. Ook de treinen van de NCS gingen hiervan gebruikmaken. Nadeel van het nieuwe station was wel dat dit verder van het centrum kwam te liggen. Door het hoogteverschil tussen het stationsplein en de sporen, kon er een brug over de perrons gebouwd worden, die gelijkvloers aansloot op de stationshal. Het oude NCS-station bleef behouden als dienstgebouw en bestaat nu nog steeds.
Vernieuwing en uitbreiding in de jaren 1960 en jaren 1970
Station Amersfoort was het eerste station in Nederland dat een roltrap kreeg, de roltrap werd op 10 oktober 1962 in gebruik genomen.[3]
Station Amersfoort behoorde samen met Amsterdam, Utrecht en Arnhem tot de (enige) groep stations die het grootste type van de eerste generatie Centraal bediende treinaanwijzers (CTA's) op de perrons kreeg (na een proef in Utrecht vanaf 1961). In 1967, of eerder, waren ze op station Amersfoort in bedrijf.
Rond 1969 werden deze CTA's qua kleurstelling aangepast aan de nieuwe huisstijl. Station Amersfoort behoorde ook tot een eerste groep stations waarbij vanaf 1967 de vertreklocatie van de trein werd aangeduid per spoor, en niet meer per perron (waar vaak meer sporen aan kunnen liggen).[4]
In de periode 1969-1975 onderging het station grotere veranderingen. Het eerste perron werd rond 1969 omgebouwd tot eilandperron. Het station kon hierdoor bij de invoering van het dienstregelingsmodel Spoorslag '70 gelijktijdig zowel treinen naar Zwolle (en verder naar Groningen en/of Leeuwarden) als treinen naar Hengelo (en verder naar Enschede of Duitsland) gaan verwerken waarbij reizigers voortaan 'cross-platform' konden overstappen. De in de eerste helft van de jaren 1970 gebouwde perronoverkapping en wachtkamer annex kiosk op dat eerste perron hebben, door de latere periode van bouw, een afwijkende stijl/architectuur gekregen ten opzichte van de meer oudere, meer klassieke, bebouwing op het tweede perron.
In 1974 werd er gebouwd aan een voetgangersbrug aan de westelijke zijde van het station. (Deze is waarschijnlijk in de maand oktober dat jaar voltooid, deze loopbrug is rond het jaar 1998 vervangen door een nieuwere voetbrug c.q. gerenoveerd en verlengd).
Station sinds 1997
Het uit 1901 daterende stationsgebouw werd in 1997 door nieuwbouw vervangen. De historische bebouwing op het tweede perron bleef gehandhaafd en dat gold ook voor de meer recente bebouwing op het rond 1970 omgebouwde eerste perron. Er kwam reeds in 1996 een derde eilandperron bij, en in de jaren erna door het doortrekken van de nieuwe passerelle, een achteringang aan de zijde van het Soesterkwartier dat door het verdwijnen van een deel van het spoorwegemplacement op deze plek herontwikkeld kon worden. De voltooiing van een tweede, secundaire stationshal aan deze noordelijke achterzijde, geïntegreerd in het kantoorgebouw
Eempolis, was in 2004. Deze noordelijke stationshal heeft vooral de functie van een tweede stations-entree en heeft verder weinig voorzieningen. Omdat de treinen naar de Randstad voortaan vanaf het derde perron zouden gaan vertrekken, werd het klantenpotentieel voor de stationsrestauratie in de historische bebouwing op het tweede perron kleiner. NS-stations is later overigens grotendeels afgestapt van het concept van stationsrestauraties. Sinds deze tijd zijn er op particulier initiatief wel op commerciële basis restaurants geëxploiteerd op dit tweede perron.
Behalve de hoofdtraverse (passerelle) is er ook een tweede traverse (voetbrug) aan de westelijke zijde. De is rond 1998 gebouwd ter vervanging van de voetbrug uit 1974 (of het betrof een renovatie en verlenging van de bestaande voetbrug). Deze voetbrug ligt vlak bij het westelijke uiteinde van de stationsbebouwing bij een fietsenstalling en een parkeerterrein en staat in verbinding met alle perrons. Maar in tegenstelling tot de hoofdtraverse (passerelle) loopt deze traverse (voetbrug) niet door naar het Soesterkwartier ten noorden van het spoor. Ook heeft deze voetbrug geen roltrappen of liften.
Het station had vroeger zaksporen op het eerste en tweede perron waarbij het zakspoor op het tweede perron gebruikt werd voor stoptreinen naar Hilversum en Amsterdam. Door de opening van het derde perron en door de opening van de stations Schothorst en Vathorst in de noordoostelijke uitbreidingswijken van Amersfoort zijn de zaksporen niet meer noodzakelijk. Want door het nieuwe derde perron kwam het tweede perron vrij voor kerende treinen en op de stations Schothorst en Vathorst zijn keersporen gebouwd waar treinen die voorheen keerden op Amersfoort Centraal gebruik van maken. Onder meer de Sprinter uit Amsterdam is verlengd naar Amersfoort Vathorst. De zaksporen op station Amersfoort zijn dan ook weggehaald zodat ze geen barrière meer vormden voor de overstappende reizigers op de perrons.
Amersfoort is sinds Spoorslag '70 een belangrijk knooppunt voor de intercitytreinen vanuit de Randstad naar de noordelijke provincies en Twente, in vakjargon de 'NoordOost' genoemd. [5] Door middel van cross-platform overstappen te Amersfoort zijn er ieder half uur verbindingen tussen Amsterdam, Schiphol, Den Haag en Rotterdam enerzijds en Leeuwarden / Groningen / Enschede anderzijds. Maar met de opening van de Hanzelijn in 2012 zijn de aansluit- en overstaptijden in Amersfoort verruimd ten gunste van Zwolle. Het aantal rechtstreekse treinen is afgenomen, omdat de verbindingen vanuit Den Haag met Leeuwarden en Groningen via (Schiphol en) de Hanzelijn worden aangeboden in plaats van via Amersfoort.
Verder rijden er en sprinters in de richtingen Amsterdam, Utrecht, Zwolle en Ede-Wageningen.
Bij het station ligt een busstation voor stadsbussen van Syntus Utrecht en streekbussen van Syntus Utrecht, U-OV en EBS.
Met ingang van 15 december 2019 kreeg het station, net als dat van Eindhoven, de aanduiding 'Centraal'.[6]
In 2020-2021 werden de wissels ten oosten van het station vervangen, in het kader van groot spooronderhoud om de 40 jaar (de wissellayout was in het geval van de oostelijke zijde van station Amersfoort uit de periode rond 1996, de tijd van de ingrijpende spoorlayoutwijzigingen vanwege de perronuitbreidingen en de spoorverdubbeling tot aan Schothorst, dus een tijdspanne van ruim 20 jaar in plaats van 40 jaar).
In juli-augustus 2024 gebeurde dat ten westen van het station, gedurende 7 weken. 42 wissels werden verwijderd en er kwamen er 29 terug. Het vertrek richting Utrecht en Amsterdam kan sindsdien in plaats van aan 40 km/u aan 60 en 80 km/u, wat de reizigers anderhalve minuut tijdwinst zou opleveren.[7]
G.A. Russer, Sporen rond de Lange Jan, BDU Uitgevers, 2007
Cultuurhistorische Waardestelling station Amersfoort. Auteurs: Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester, Noor Scheltema - NS Stations en Roderick Jacobs - NS Stations. Van Meijel en Bouma. Van Meijel - adviseurs in cultuurhistorie, Nijmegen & Teake Bouma architectuur/stedenbouw, Delft. 2013. Geraadpleegd op 21 juli 2024 op https://www.spoorbeeld.nl/sites/default/files/2022-11/Waardestelling%20station%20Amersfoort.pdf
↑Bron: NS Dashboard, Reizigersgedrag 2023 Amersfoort Centraal, Aantal instappers, uitstappers en overstappers van NS-trein op NS-trein (per gemiddelde werkdag). NB: dit cijfer betreft de reizigers van NS, dus exclusief reizigers van Keolis en NS International: van deze vervoerders zijn geen cijfers bekend.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-6.jpg)
