Rutten

Plaats in Nederland
(Details)
Situering
Provincie	Flevoland Flevoland
Gemeente	Noordoostpolder Noordoostpolder
Coördinaten	52° 48′ NB, 5° 42′ OL
Algemeen
Oppervlakte	43,79[1] km²
- land	43,2[1] km²
- water	0,6[1] km²
Inwoners (2023-01-01)	1.715[1] (39 inw./km²)
Woning­voorraad	641 woningen[1]
Overig
Postcode	8313
Netnummer	0527
Woonplaats­code	1282
Belangrijke verkeersaders
Foto's
Emmaüskerk in het centrum van Rutten
Boerderij in de polder van Rutten
De Social Sofa van Rutten
Portaal    Nederland

Rutten is een dorp in de gemeente Noordoostpolder, in de Nederlandse provincie Flevoland. Het is ten noordwesten gelegen van Emmeloord en ten zuiden van Lemmer. Het dorp ligt aan de Ruttense Vaart en de N712. Op 1 januari 2023 had het dorp in totaal 1.715 inwoners.

Rutten is het meest noordelijke dorp en vormt een van de groendorpen van de Noordoostpolder, wat wil zeggen dat de dorpskern ondanks diens compacte vorm veel groen kent. Zowel aan de buitenrand van de dorpskern als er binnen. Aan de westkant van de dorpskern ligt er een bedrijventerrein. Rutten heeft een open buitengebied, maar kent langs de Ruttense Vaart en de Lemstervaart bosstroken. Door het dorpsgebied stromen naast deze twee vaarten onder meer de Ruttense Tocht, Noordermeertocht, Vennetocht en de Gemaaltocht. Aan de (noord)westkant van het dorpsgebied ligt het IJsselmeer. In het oosten van het dorpsgebied loopt de A6.

Het dorp behoort tot de eerste vijf dorpen die gepland waren rondom de centrumplaats in de Noordoostpolder. In 1938 en 1939 waren de dorpen nog naamloos, ze werden aangeduid als dorpen B tot en met F. In 1944 werden de namen bekend gemaakt van de dorpen. Dorp F was Rutten gaan heten. Het aantal dorpen dat er zou komen veranderde in de planningen. In 1946 werd het aantal van zeven naar de tien dorpen opgetrokken. Het verkavelingsplan moest zo ook worden aangepast. Voor Rutten betekende dit dat de oorspronkelijke plaatst in de polder iets moest worden aangepast. Rutten was gepland op de plek waar het barakkenkamp van Rutte stond.

Zo'n barakkenkamp werd gebruikt om de nieuwe arbeiders tijdelijk te huisvesten totdat de landerijen waren ontgonnen en de boerderijen in het gebied waren gebouwd. In het begin van de jaren 1940 werden Tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog ruim dertig van zulke barakkenkampen gebouwd in de Noordoostpolder in opdracht van de Directie van de Wieringermeer, die verantwoordelijk was voor het in cultuur brengen en de inrichting van de polder. Deze kampen werden meestal van hout gebouwd. Het kamp van Rutten stond zo'n drie kilometer zuidelijker dan de latere dorpskern.

De verplaatsing van het geplande dorp Rutten werd gedaan om genoeg ruimte te creëren voor de bijgekomen dorpen Bant en Creil. Door de verplaatsing kwam de dorpskern niet op het einde van de vaart te liggen, maar bij de bocht die het maakt naar het zuiden toe. In 1950 werd er een loswal aangelegd bij het uiteinde van de Ruttense Vaart, bij de Polenweg waar het kamp oorspronkelijk was gelegen, voor het laden en lossen van binnenvaartschepen die voornamelijk in het begin aanmeerde voor de landbouwproducten af te voeren. In 1951 werd een weegbrug geplaatst op de loswal. De loswal werd aangelegd op het einde van de vaart omdat daar de zwaaikom was aangelegd, nog voordat het plan was veranderd waar het dorp kwam te liggen. Hierdoor kwam de loswal niet bij de dorpskern zelf te liggen, zoals dat gebruikelijk was.

Ondanks dat Rutten tot de eerste vijf geplande dorpen behoorde was er nog geen dorpsontwerp. Deze werden in een later stadium ontwikkeld. Van oorsprong zou de Bouwkundige afdeling van de Directie van de Wieringermeer alle dorpsontwerpen doen, maar omdat het aantal dorpen verhoogd was werd besloten dat het verstandig was dat een aantal van de dorpen door externe bureau's gedaan moesten worden. Rutten was het tweede dorp die op die manier werd uitgewerkt. Het uiteindelijke stedenbouwkundige plan werd in 1952 gemaakt door architect en planoloog Wieger Bruin. Hij ontwierp een vierkante dorpsbrink waaraan zowel de kerken als winkels kwamen te liggen. Ondanks de goedkeuring werd er uiteindelijk besloten de kerken niet bij elkaar te plaatsen aan de brink.

Binnen het jaar van de uitwerking van het dorpsplan werd er gestart met de bouw van het dorp, de eerste bewoning werd in het voorjaar van 1953 opgeleverd.^[2] Rutten is een zogezegd kruiswegdorp, een plaats dat centraal op een kruising van wegen is gelegen. Hoewel het algemeen architectonische beeld van het dorp in de Delftse School-stijl is is het in de details een combinatie van verschillende nieuwere en oudere stedenbouwkundige elementen. Ook in opzet is dat te merken dat het een traditionele kruiswegdorp combineert met rijtjeshuizen die rondom een groene strook staan en een centrale ruimte in de vorm van de brink, een groen opgezette plein.

De kruising zorgde er tevens voor dat de dorpskern in vier sectoren, ook wel kwadranten genoemd, werd opgedeeld. Planoloog Bruin opteerde ervoor om een van deze kwadranten niet te bebouwen met woningen, maar groen te maken voor recreatiegebruik. Dit betreft het zuidoostelijke kwadrant dat bij bocht van de Ruttense Vaart is gelegen. Hier ontstond later het recreatiepark Het Groene Kwadrant. De groene opzet van het gehele dorp is ondanks de latere uitbreidingen van de nieuwbouw nog goed zichtbaar.

De plaatsnaam Rutten is afgeleid van de benaming voor een plaats die Ruthne zou hebben geheten. Deze plaats, waarschijnlijk uitgesproken als 'Roethen', werd in de tweede helft van de 13e eeuw vermeld in een vervalste kopie van een document uit 1132 die de lijst der kapellen van het Sint-Odulfusklooster in Stavoren weergeeft. De plaats zou in de 14e eeuw in de Zuiderzee zijn verdronken. Er werd een tijdlang vanuit gegaan dat de plaats zou gelegen hebben op het eiland Nagele of Nakala, waar het dorp Nagele mede naar verwijst, ten noordoosten van Urk en dus samen met dat eiland verdween. Er werd tevens gedacht dat de plaatsnaam afgeleid zou zijn van het Germaanse woord ‘ruhitha’, dat struikgewas of ruigte betekend.

Maar later werd het veel waarschijnlijker geacht dat het naar de plaats Rottum verwijst, dat nog zo'n 15 kilometer noordelijker is gelegen op het Friese vasteland. In 2020 publiceerde zee-archeoloog Yftinus van Popta in zijn studie naar verdwenen plaatsen en eilanden dat de plaatsnaam Ruthne een verbastering betreft van Rottum en daarmee wel zeker is dat het deze plaats betreft en niet een dorp op een verdronken eiland. De betekenis van deze plaatsnaam is niet duidelijk. Een mogelijkheid betreft dat het verwijst naar een oude waternaam Ratinô. Deze benaming zou 'de schitterende' watergang kunnen betekenen, of 'glinsterende'. Dit is dan verwant aan 'raad' ,als in dageraad. Het kan ook of afgeleid zijn van (a)rat, dat 'uitstekend' of 'uitbuigend' kan betekenen. Een andere duiding kan zijn het verwijst naar 'graven', omdat de oudere vormen met 'u' kunnen verwijzen naar het Indo-Europees element ru-/reu-, die deze betekenis in zich draagt in waternamen.

In november 1954 stuitte een ontginningswerker op een skelet tijdens drainagewerkzaamheden op kavel NA31. Het betrof skelet dat nog puntgaaf was met de laarzen nog aan diens voeten en een klomp munten ter hoogte van de dijbeen. In plaats van direct melding te maken van de vondst bij de oudheidkundige dienst groef de vinder het zelf uit en bracht het naar kamp Rutten. Als grap legde hij het skelet in zijn bed en de munten werden verdeeld onder de collega's. Later moest alles worden teruggegeven. De munten, zo'n 92 stuks bleken tussen 1534 en 1580 te zijn geslagen. Het skelet was vermoedelijk van een visser die kort na 1580 zou zijn verdronken.

Deze visser zou volgens het onderzoek tussen 20 en 30 jaar oud zijn geweest. Eerst werd er nog gedacht dat het mogelijk een schipper was van een scheepswrak dat werd gevonden in 1949 in de buurt van deze vindplaats. Het schip van het type praam was rond 1770 vergaan, zo wees onderzoek uit na de opgraving in 1985. Daarmee was uitgesloten dat de twee gelinkt waren aan elkaar. Het skelet lag jarenlang in het Museum Schokland, waar het onder de vloer lag onder een glasplaat waarover de bezoekers konden lopen. Omdat er zorgen waren over de staat van het skelet werd het naar het depot van Batavialand verhuisd, waar het samen met de munten sindsdien wordt bewaard.

De eerste uitbreiding van het dorp Rutten vonden plaats in 1989, de eerste nieuwe woningen werden gebouwd aan de straat De Ruiten. In de jaren 1990 volgde de straat De Gardeniers. Een volgend uitbreidingsplan aan de noordoostkant van het dorp was al uitgewerkt, maar de realisatie van dit plan kwam een stuk later, in 2003 gingen de eerste palen voor de huizen de grond in.^[2]

In 2016 werd door een boer in het oostelijk deel van het buitengebied van Rutten restanten gevonden die duidde op een scheepswrak. In 2018 vond er onder leiding van het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) van de Rijksuniversiteit Groningen een opgraving plaats op die plek en werd een groot deel van het schip gevonden met veel van de spullen en attributen die aan boord waren, van kanonnen en geweren tot meetinstrumenten en gebruikersvoorwerpen. Het zou gaan om een Engels koopvaardijschip van het type straatvaarder uit de 18e eeuw. Het schip werd de Queen Anne genoemd, naar de tinnen lepels die werden gevonden met het wapen van deze Engelse koningin. De spanten van het schip werden op vraag van de boswachter ingegraven in een deel van het natuurgebied Schoterveld bij Bant om een zichtbaar herinnering te geven aan het vergaande schip. Er was geen geld om het hout van het schip te converseren.

Panorama Rutten 07-04-2012

Het dorp kent een aantal gemeentelijke en rijksmonumenten. Het gaat daarbij om een aantal boerderijen in het dorpsgebied en het Gemaal Buma met de sluis, dat onderdeel is van het gemaalcomplex uit 1941.

In het oorspronkelijke plan van planoloog Wieger Bruin zouden alle drie de kerken aan de dorpsbrink komen te staan, maar later werd besloten daarvan af te zien. Het eerste kerkgebouw werd wel zoals gepland aan de rand van de vierkantige brink geplaatst. De eerste kerk werd tussen 1956 en 1957 gebouwd. Opvallend daarbij was dat het gebouw nauwelijks hoger was dan de omliggende huizen. De kerk werd ontworpen door het architectenbureau uit Hilversum van A. Meijer en Jan H. van der Zee in de zogeheten shake-hands stijl, een middenweg tussen het modernisme en traditionalisme. De kerk heeft vrij eenvoudig portaal (ingang) en kent een vrij sober vormgegeven zaalkerk. In 2005 werd de kerk verbouwd tot een woning, na de fusie met de Hervormde kerk.

De Hervormde kerk, de Emmaüskerk werd pontificaal geplaatst op de noordoostelijke hoek van de brink, in plaats van aan de rand. Het gebouw werd naar een ontwerp van architect Jaap Schipper tussen 1959 en 1960 gebouwd. Het is door zowel de plaatsing als in de hoogte en de massa van het kerkgebouw een dominant beeld in het centrum van het dorp, maar relatief gezien is het geen groot kerkgebouw. De kerk heeft een grondvorm van zeventien bij zeventien meter. De kerk is gebouwd met traditionele materialen, maar kent een eigentijdse invulling. De kerktoren is 25 meter hoog en schuin afgesneden aan de bovenkant, en de nok van de kerk is naar de toren verlengd.

De andere kerk was de (Sint) H. Servatiuskerk. Deze Katholieke kerk werd op het zuidoostelijke punt van het derde kwadrant van de dorpskern gebouwd tegen over het groene kwadrant. De kerk werd gebouwd tussen 1957 en 1958. De kerk werd ontworpen in de Bossche-schoolstijl door architectenbureau Hendriks uit Rotterdam. De ontwerpers hadden zich laten inspireren door de architectuur van de landbouwschuren in de Noordoostpolder. Het kerkgebouw kreeg daardoor een vrij formele vorm met zowel relatief zware detaillering als kleurgebruik. Het portaal van de kerk wordt gevormd door een witte betonnen rondboog terwijl de kerkzaal vanaf een rechthoekig grondplan is gebouwd. De doopkapel van de kerk werd dwars op de kerk gebouwd en de lage aanbouw kent vierkante raampjes en een plat dak. In februari 2023 werd de laatste viering gehouden in de kerk en werd het op het eind van het jaar verkocht aan een projectontwikkelaar om er woningen van te maken.

Van oorsprong kende Rutten verschillende lagere scholen. De scholen waren oorspronkelijk gepland om bij elkaar geclusterd te staan in het zuidoostelijk kwadrant, het groene deel van het dorp. Maar uiteindelijk werd er net als bij de plaatsing van de kerken van dat oorspronkelijke plan afgezien en werden de scholen verdeeld over de kern.^[2] In 1953 werden de gebouwen van de christelijke en openbare scholen gebouwd en in 1957 werd de katholieke school gebouwd. In 2021 verhuisde de scholen naar een gezamenlijke gebouw. De openbare en katholieke basisscholen waren dan al enige tijd gefuseerd onder de naam Paulusschool. In 2023 besloten de Paulusschool en de christelijke school Sjaloom verder samen te gaan. De samenwerkingschool kreeg de naam De Leeuwerik met zich mee.^[3][4]

In het vierde kwadrant van het dorp werden, in de beginfase van het dorpsontwikkeling, er aan de straatkant van de kruising een dorpshuis en een gymnastiekzaal gebouwd.^[2] Het dorpshuis, De Stiepe genaamd deed tot 2021 dienst, waarna het dat jaar gesloopt werd voor de komst van appartementen.^[5] Ter vervanging was in 2021 de multifunctionele accommodatie (MFA) Het Klavier geopend, waarin toen ook de twee scholen kwamen te zitten van het dorp^[6], voordat deze fuseerde tot één school. Het MFA-centrum is de thuishaven voor diverse cultuur- en kleinere sportverenigingen, zoals de toneelvereniging, het piratenkoor en de biljartvereniging.

Daarnaast kent het dorp anno 2024 onder meer de voetbalvereniging RKO, de tennisvereniging TCR, de schaatsclub STC Rutten met een eigen (natuur)ijsbaan, een sloeproeivereniging en een motorcrossclub. Die laatste heeft in het oostelijk buitengebied een eigen circuit, De Ruttense Brug, dat 1250 meter lang is.^[7] Naast deze eigen verenigingen kent Rutten anno 2024 een aantal gezamenlijke verenigingen met andere dorpen, zoals de volleybalvereniging, de gymvereniging en de fanfare en orkestvereniging FBCR.

Op recreatievlak kende het dorp onder meer een camping op de velden achter het dorpshuis. Een aantal ondernemers uit Rutten kochten de camping op in 1997 en breide het uit, zo werd het vakantie annex bungalowpark Het Groene Kwadrant gerealiseerd.^[2] Jaarlijks wordt er een optocht georganiseerd tijdens het carnaval door de plaatselijke carnavalsvereniging De Leutdelvers.

• Dorpswebsite van Rutten

Zie de categorie Rutten (Netherlands) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.