Een madeleine is een kleine schelpvormige cake afkomstig uit Commercy in Lotharingen. Het deeg wordt gemaakt van meel, poedersuiker, boter, eieren, natriumbicarbonaat, citroenschil en rum en wordt met een spuitzak in een bakblik in de vorm van een sint-jakobsschelp gespoten.

De madeleine is in en buiten Frankrijk zeer geliefd en wordt ook op grote schaal industrieel vervaardigd. "Madeleine" zou in de 18e eeuw een boerin zijn geweest, die bij het onverwacht bezoek van hertog Stanislaus Leszczyński deze cakejes zou hebben gebakken met wat ze op dat moment in huis had.

De schrijver Marcel Proust wijdt er in zijn bekendste werk À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd) enkele bladzijden aan. De verteller doopt een madeleine in bloesemthee. De smaak daarvan, die hij lang niet geproefd heeft, activeert zijn geheugen en brengt langzaam zijn jeugdherinneringen naar boven.

In de literatuur wordt vaak naar deze scène verwezen en wordt de madeleine als metafoor gebruikt. In de roman Datumloze dagen van Jeroen Brouwers wordt de madeleine door een van de personages ten onrechte een koekje genoemd.