De Holodomor (Oekraïens: Голодомор), letterlijk "de plaag van de honger", met als resultaat (niet letterlijk) "het vermoorden door uithongering", was een hongersnood op het grondgebied van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek in de jaren 1932–1933. Het was een van de grootste nationale rampen in Oekraïne in de moderne geschiedenis; het aantal doden lag tussen 2,5 en 7,5 miljoen.[1] Evenals bij de gelijktijdige Kazachse Hongersnood lag de hoofdoorzaak in het beleid van de Sovjetregering, die de landbouw met harde hand collectiviseerde. Internationaal is er dispuut over de vraag of dit overheidshandelen als genocidaal beschouwd moet worden. Op 7 juli 2023 erkende Nederland de Holodomor als genocide. België erkende de Holomodor als genocide op 9 maart 2023.[2]
Oorzaak
De hongersnood werd vooral veroorzaakt door het beleid van de regering van de Sovjet-Unie onder Stalin, die met kracht de collectivisatie en dekoelakisatie van de landbouw doorvoerde. De boerderijen moesten worden samengevoegd in kolchozen en sovchozen, waardoor arbeidskracht zou vrijkomen voor de industrialisatie. Stalins vijfjarenplan uit 1928 moest worden gefinancierd uit export en het belangrijkste deel van die export bestond uit graan.[3]
Dit stuitte op groot verzet van de boeren, ook en vooral in Oekraïne met hun traditie van vrijheid. Ze verborgen hun graan en slachtten hun vee liever dan het te leveren aan de staatsboerderijen.[4] De verplichte graanleveranties werden als straf verhoogd, hoewel de oogst in 1932 mislukte. Miljoenen boeren, door de communisten aangeduid als koelakken, werden gedeporteerd naar Siberië.
Overleven was zowel een morele als een fysieke strijd. Een vrouwelijke dokter schreef aan een vriend in juni 1933 dat ze nog niet een kannibaal was, maar dat het "niet zeker was dat ze er niet een zou zijn tegen de tijd dat haar brief zou aankomen." De goede mensen stierven als eerste. Degenen die weigerden te stelen of de prostitutie in te gaan gingen dood. Degenen die voedsel gaven aan anderen stierven. Degenen die weigerden lijken te eten gingen dood. Degenen die weigerden hun medemens te doden, stierven. Ouders die niet aan kannibalisme deden stierven voordat hun kinderen stierven.[7]
De Sovjetregering maakte posters met: 'Je eigen kinderen opeten is een barbaarse daad'.[8] Meer dan 2500 mensen zijn tijdens de Holodomor veroordeeld voor kannibalisme.[9]
Contrapropaganda
Terwijl de gebeurtenissen grotendeels werden verborgen door het Sovjetregime, werd informatie over de massale hongersnood al in 1933–1934 bekend in het westen, vanwege journalisten Gareth Jones en Malcolm Muggeridge en foto's gemaakt door de Oostenrijkse chemicus Alexander Wienerberger. De Sovjet-Unie begon een campagne van contrapropaganda, waarbij vooraanstaande persoonlijkheden als Bernard Shaw, Edouard Herriot, Walter Duranty de hongersnood ontkenden.[10]
Nasleep
Door de massale sterfte van vooral Oekraïners in 1933 vermeerderde het aandeel Russen in Oekraïne van 5,6% naar 9,2%.
Hoewel de hongersnood in Oekraïne onderdeel was van een grotere hongersnood die ook in enkele andere delen van de Sovjet-Unie heerste, wordt de term Holodomor specifiek gebruikt voor de gebeurtenissen in gebieden waar etnische Oekraïners woonden. De Holodomor wordt daarom ook weleens de "Oekraïense genocide" of de "Oekraïense holocaust" genoemd. Deze termen impliceren de suggestie dat de Holodomor kwade opzet was van de regering van de Sovjet-Unie om vooral de Oekraïners te treffen en zo het Oekraïense volk te vernietigen als politieke factor en sociale entiteit. Daarom ging het begrip een rol spelen in de politieke strijd in de onafhankelijke Oekraïne na de Oranjerevolutie van 2004. De pro-westerse president Viktor Joesjtsjenko bracht de Holodomor in het najaar van 2006 in het parlement nadat hij noodgedwongen zijn pro-Russische tegenstander Janoekovytsj tot premier had moeten benoemen. Op 28 november2006 heeft het Oekraïens parlement de Holodomor officieel tot genocide verklaard. De vierde zaterdag in november is de officiële herdenkingsdag voor de slachtoffers van de Holodomor in Oekraïne.
Gedeeltelijke internationale erkenning als genocide
Erkenning van de Holodomor als genocide (anno 2023):
een monument voor de slachtoffers van de Holodomor in de stad Znamjanka, centraal Oekraïne (26.11.2022)
Etymologie
De term Holodomor is afgeleid van de Oekraïense uitdrukking moryty holodom (Морити голодом), wat zoveel betekent als "dood veroorzaken door honger". Het woord Holodomor stamt af van de Oekraïense woorden holod, 'honger' en moryty, 'vergiftigen, iemand tot de uitputting drijven'. In moderne Oekraïense woordenboeken staat Holodomor omschreven als "kunstmatig opgewekte hongersnood, van staatswege op grote schaal georganiseerd". Soms wordt het begrip ook vertaald als "moord door honger".
↑Timothy Snyder: Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin, p.53 (hij schrijft dat de achterwaartse demografische projectie van 2,5 miljoen te dicht bij het officiële cijfer van 2,4 miljoen extra doden ligt; dit laatste cijfer "moet beduidend onderschat zijn, aangezien vele overlijdens niet werden geregistreerd")
