Buitenzintuiglijke waarneming (Engels: extrasensory perception, afgekort ESP) of paragnosie is waarneming die onafhankelijk is van de bekende zintuiglijke processen; soms wordt een zesde zintuig verondersteld. Tot de veronderstelde buitenzintuiglijke waarnemingen behoren telepathie, helderziendheid, proscopie en helderhorendheid. Hoewel er geen bewijs is voor het bestaan van ESP, worden mensen die beweren over zulke vermogens te beschikken soms gebruikt door onderzoeksteams bij het zoeken naar vermiste personen of zaken.^[1]

Het fenomeen is uitgebreid onderzocht in de parapsychologie. Uit proeven met Zenerkaarten van onder anderen J.B. Rhine van Duke University zou gebleken zijn dat proefpersonen vaker correct de afbeelding op dergelijke kaarten konden aangeven dan men op grond van kans zou verwachten. Dit werd toegeschreven aan een vermogen van de mens tot buitenzintuiglijk waarnemen. Rhine behaalde echter een statistisch significant resultaat van slechts enkele procenten. Critici, waaronder Susan Blackmore, wijzen er op dat deze onderzoeken slecht waren opgezet en dat er meer alledaagse verklaringen voor de waargenomen afwijking te geven zijn. Blackmore, die getuige was geweest van dergelijke experimenten, constateerde dat proefpersonen eerst mochten oefenen, en dat de eerste resultaten niet werden meegeteld. De onderzoeker bepaalde vanaf welk moment de resultaten mochten meetellen. Voorts, als een proefpersoon een slechte serie maakte, dan werd dat geweten aan vermoeidheid. De proefpersoon mocht zich dan gaan opfrissen, en de reeks werd als ongeldig beschouwd en niet meegeteld. Ook speelt publicatiebias een rol, het feit dat wetenschappelijke tijdschriften liever berichten over positieve resultaten dan over proeven die geen of negatieve resultaten opleverden, waardoor de indruk ontstaat dat ESP-onderzoek positieve resultaten laat zien.

• Medium
• Charlatan
• Bijgeloof
• Peter Hurkos

• Extra-sensory Perception van J.B. Rhine e.a. (1935)