De vader van Herzen was een man van Russische adel die nog met Napoleon onderhandeld heeft. Zijn moeder was Duitse. Herzen werd sterk beïnvloed door de Dekabristenopstand in 1825 en had nadien veel contacten met vooraanstaande revolutionairen en opiniemakers uit zijn tijd, zoals Bakoenin, Granovski en Belinski.
Vanaf 1846 verbleef Herzen voornamelijk in West-Europa en maakte onder meer te Parijs de revolutie van 1848 mee, welke veel indruk op hem maakte.
In 1853 richtte Herzen samen met zijn vriend Ogarov de Vrije Russische Pers op, waar Russische geschriften ongecensureerd gedrukt konden worden. Tussen 1857 en 1867 gaf hij in dezelfde geest het anti-tsaristische Russische immigrantentijdschrift De Klok (Kolokol) uit, gericht op opheffing van onder andere lijfeigenschap en vooral ook censuur: een platform voor eenieder die toen in Rusland niets gepubliceerd kreeg.
Als uitgever en publicist had Herzen een grote invloed op de liberale en socialistische stromingen in Rusland. Hij toonde zich een voorvechter van de menselijke waardigheid en het individuele: het recht op eigen normen, eigen denken, eigen doen, met minimale staatsinmenging. Hij was fel voorvechter van het democratisch recht van elke mens op vrijheid en persoonlijke verantwoordelijkheid voor zijn keuzen. Herzen pleitte er voor om de Russische overheid te decentraliseren met de mir (Russische boerengemeenschap) als basiseenheid op het platteland. In de mir was de landbouwgrond het gemeenschappelijke eigendom van het gehele dorp, waarbij het gebruikelijk was om de akkers op gemeenschappelijke wijze te bewerken of om iedere boerenfamilie een stuk grond toe te wijzen die zij bewerkten. In het laatste geval werd de grond om de paar jaar herverdeeld.[1]
Herzen is echter zijn leven lang ook overtuigd geweest van de gevaren die kleefden aan de ideeën van zijn eigen socialistische en revolutionaire bondgenoten. Hij had een afkeer van fanatici en voorzag in hun denken en handelen nieuwe vormen van onderdrukking, welke in de 20e eeuw werden bewaarheid, niet in de laatste plaats in Rusland zelf. Vandaag de dag is Herzen vooral ook interessant als historische figuur en door zijn bewogen leven, waarvan hij verhaal doet in zijn leesbare memoires 'Feiten en Herinneringen', in vijf kloeke delen in het Nederlands vertaald door Charles B. Timmer (Privé-domein-reeks). De boeken bevatten een keur aan portretten van meer en minder bekende tijdgenoten en tekenen een uniek 19e-eeuws tijdsbeeld. Nog altijd interessant is ook zijn realistische en polemische roman "Van de andere oever", in Nederland verschenen als onderdeel van de Russische Bibliotheek, in een verzameldeel met "Lermontov, Garsjin en Korolenko.
