Fatimî

Dewleta Fatimîyan

ٱلْخِلَاْفَة ٱلْفَاطِمِيَّة Erebî

←Xanedana Ihşîdiyan
 909 — 1170
Saladin's Standard.svg→
Al
Nexşeya Fatimîyan di sedsala 11
Nexşeya Fatimîyan di sedsala 11
Agahiyên gelemperî
 Rêveberî Xanedan
 Paytext Qahîre
 Ziman Erebî
 Dîn Islam
 TBH {{{tbh}}}
 TBH/sal {{{tbh kes}}}
 Dirav {{{dirav}}}
 Dem {{{dem}}}
 Nîşana înternetê {{{nîşana înternetê}}}
 Kd. telefonê {{{koda telefonê}}}
 {{{agahîgelemp1 sernav}}} {{{agahîgelemp1}}}
 {{{agahîgelemp2 sernav}}} {{{agahîgelemp2}}}
 {{{agahîgelemp3 sernav}}} {{{agahîgelemp3}}}
 {{{agahîgelemp4 sernav}}} {{{agahîgelemp4}}}
 {{{agahîgelemp5 sernav}}} {{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
{{{gelhe}}}
{{{gelhe2}}}
{{{gelhe3}}}
{{{gelhe4}}}
{{{gelhe5}}}
Rûerd
{{{rûerd}}}
{{{rûerd2}}}
{{{rûerd3}}}
{{{rûerd4}}}
{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
{{{bûyer1}}}
{{{bûyer2}}}
{{{bûyer3}}}
{{{bûyer4}}}
{{{bûyer5}}}
{{{bûyer6}}}
{{{bûyer7}}}
{{{bûyer8}}}
{{{bûyer9}}}
{{{bûyer10}}}
{{{bûyer11}}}
{{{bûyer12}}}
Serwerî
   {{{sernav serokA}}}
 909-934 Abdullah al-Mahdi Billah
 1160-1170 al-Adid
{{{serokA3}}}
{{{serokA4}}}
{{{serokA5}}}
{{{serokA6}}}
   {{{sernav serokB}}}
{{{serokB1}}}
{{{serokB2}}}
{{{serokB3}}}
{{{serokB4}}}
{{{serokB5}}}
   {{{sernav serokC}}}
{{{serokC1}}}
{{{serokC2}}}
{{{serokC3}}}
{{{serokC4}}}
{{{serokC5}}}
   {{{sernav serokD}}}
{{{serokD1}}}
{{{serokD2}}}
{{{serokD3}}}
{{{serokD4}}}
{{{serokD5}}}
   {{{sernav serokE}}}
{{{serokE1}}}
{{{serokE2}}}
{{{serokE3}}}
{{{serokE4}}}
{{{serokE5}}}
{{{serokE6}}}
{{{serokE7}}}
{{{serokE8}}}
{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
{{{perleman}}}
{{{perleman1}}}
{{{perleman2}}}
{{{perleman3}}}
{{{perleman4}}}
{{{perleman5}}}
Ya berê Ya paşê
Xanedana IhşîdiyanXanedana Ihşîdiyan
Xanedana EyûbiyanXanedana Eyûbiyan

Fatimî an dewleta Fatimiyan, dewleteke misilmanên şiî,[1] navbera 909 û 1171an de li Mexrib, Misir û Sûrî serwerî ajotî bû. Piştî dema Elî misilmanan wek şiî û sunî[2][3] parve bûn. Piştî vê parvebûnê, xelîfetiya şiayan bi zayenda keça Elî Fatima dewam kirin. Lê piştre jî şia wek Îmamî, Îsmaîlî û Zaidî parve bûn.

Dîrok

Qertê Fatimîyan sedsala 10

Fatimiyên li Misirê

Di 969an de Fatimiyan Xanedana Ihşîdiyan bin xist û Misir dagir kir. Di 972an de jî xelîfe el-Muiz paytext bire Qehîre û Ziriyan kirine xanedana pardara împeratoriyê.[4]

Ji pê Ebu Tamîn el-Mûîzz Misir kira navenda kargerîye wan heta 978 Filistîn û Sûrî jî dest xwe xist. Di wê demê de wan qontrola Meke û Medîne dest xwe xist û bû serdijwara misilmananê wê deme.

Di dema Fatimiyan de Misirê aborî, çendayî demeke rind dît. Fatimiyan li Misirê Zanîngeha el-Azhar ava kir.

Di dema el-Hekim de, di 1017'an de, li Misir mezhebeke nû yê wek bawer dikir ku Xwedê di el-Hekim de çê bûye der ket. Ji pê re wan wek Durzî hatin navandin.

Di dema xelîfe el-Mustensir de (1036–1094) xelifetiyê dema xweya herî rind dît. Dewletê xakên xwe li Îraqê jî fireh kirin û Îsmaîliyan Bexda di 1059'an de demek kurt dest xwe xist.

Lê ji pê vê belav bûnê re dewlet ji dijwar de ket û lawaz bû. Çiqas Zîriyan li Maxrêb serweriya xwe dewam kir jî Sûrî û Felestîn di 1076'an de derbaza Selçûqiyan bû.

Ji pê Seferên Xaçperestan destpê kir û Quds di Sefera Xaçperest ya Yekem de dest xaçperestan ket re Fatimiyan dijwareke bihêz li hembera xwe dît. Di 1163'an de kargerê Şamê „Nûredîn Zengî, arteşek şande Misir û Selahedînê Eyûbî 1171'an de dewleta Fatimî hilweşand û dewleta Xanedana Eyûbiyan[5] demezrand.

Fatimiyên li Mexribe

Di sedsala 9'an de Ebdela el-Ekber dest bi pêşengiya Îsmaîliyan kir.[6] Lê wî paşwerên xwe ji bo qedexeyan misyonên xwe veşartî dewam dikirin. Li Îraq, Yemen û Mexribê veşartî mezheba xwe bela dikir. Ji pê wan li Mexribê mezheba xwe nav berberan de belav kir û dijwar dest xwe xistin re wan li Mexribê serweriya xanedana Exlebî ya Ifrîqiyeyê leqand û Ebdela el-Mehdî dewleta Fatimî demezrand. Ebdela el-Mehdî xwe wek xelîfe da zanîn û bajarê bi navê xwe El-Mehdiye ava kir. Di dema el-Mehdî de Sîcîlya, Misir, Cezayêr û Fas hat dagir kirin.

Lê di dema Ebu'l-Qasim el-Qaim (910–934) de Sîcîlya bi piranî şûnda ji dest der ket. Dîsa di dema wî de xarîciyan di serdariya Ebû Yezîd de serîhildan û paytext Mehdiye (al-Mahdiyya) dorpêç kirin.

Di dema Îsmaîl el-Mensûr (946–953) û Ebû Tamîm el-Muiz (953–975) de dewleta şunda hêza xwe kir û bi generalê Cefer es-Siqilî de heta beravên Atlantîk dagir kirin.

Hikûmdar

Zanîngeha el-Azher (Qahîre)

Kargerên Fatimî li Misirê

Kargerên Fatimî li Mexribê

Mijarên têkildar

Çavkanî

  1. ^ Ilahiane, Hsain (2004). Ethnicities, Community Making, and Agrarian Change: The Political Ecology of a Moroccan Oasis. University Press of America. p. 43. ISBN 978-0-7618-2876-1.
  2. ^ Daftary, 1990, pp. 144-273, 615-59; Canard, “Fatimids,” pp. 850-62
  3. ^ https://books.google.co.uk/books/content?id=h8BmAAAAMAAJ&pg=PA67&img=1&pgis=1&dq=Kabylia&sig=ACfU3U31Ek2O3b4jr03AK900eC_mlN2CfA&edge=0
  4. ^ Fage, J. D. (1958). An Atlas of African History. E. Arnold. p. 11.
  5. ^ Wintle, Justin (May 2003). History of Islam. London: Rough Guides Ltd. pp. 136–7. ISBN 978-1-84353-018-3.
  6. ^ Studies, American University (Washington, D. C. ) Foreign Area (1979). Algeria, a Country Study. [Department of Defense], Department of the Army. p. 15.