გრანდ ჰარბორი (მალტ.il-Port il-Kbir), ასევე ცნობილი როგორც ვალეტას პორტი — ბუნებრივი ნავსადგური კუნძულ მალტაზე.[1]
აღწერილობა
ნავსადგურის პირი მიმართულია ჩრდილო-აღმოსავლეთით. მას ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება სენტ ელმო პოინტი, ხოლო სამხრეთიდან ესაზღვრება რიკასოლის წერტილი. ნავსადგურის ჩრდილო-დასავლეთით არის სციბერასის ნახევარკუნძული, სადაც ცხოვრობს ქალაქ ვალეტასა და მისი გარეუბნის ფლორიანას მცხოვრებთა უმეტესობა. ეს ნახევარკუნძული ასევე ყოფს გრანდ ჰარბორს მარსამქსეტის ნავსადგურისგან. გრანდ ჰარბორის მთავარი წყალსადენი თითქმის მარსამდე გრძელდება. ნავსადგური არის როგორც მალტის უდიდესი გეოგრაფიული აქტივი.[2] გრანდ ჰარბორის პარტნიორი ნავსადგურია Marsamxett, Grand Harbor. გრანდ ჰარბორისა და ფლორიანას ტერიტორია არის ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული უბანი ევროპაში.
ისტორია
მალტის კუნძულებს დიდი ისტორია აქვთ, ძირითადად მათი სტრატეგიული მდებარეობისა და ბუნებრივი ნავსადგურების გამო. გრანდ ჰარბორი გამოიყენებოდა პრეისტორიული დროიდან, ამას ადასტურებს აქ აღმოჩენილი მეგალითური ნაშთები.
კორდინის ტაძრები, რომელთაგან ყველაზე ძველი თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 3700 წლით, გადაჰყურებდა ნავსადგურს კორადინოს სიმაღლეებიდან.[3] კიდევ ერთი მეგალითური ნაგებობა შესაძლოა არსებობდა წყალქვეშ პორტის სენტ ანჯელოს ციხის მახლობლად.[4] ნავსადგურის ნაპირებზე ასევე ნაპოვნი იქნა ფინიკიური და რომაული ნაშთები.[3]
1283 წელს მალტის ბრძოლა გაიმართა გრანდ ჰარბორთან. არაგონის ჯარებმა დაამარცხეს ანჟევინის მათზე უფრო დიდი არმია და დაიმორჩილეს 10 გალეა.[5]
გრანდ ჰარბორი იყო წმინდა იოანეს ორდენის შეკრების ძირითადი ადგილი 268 წლის განმავლობაში, 1530 წლიდან 1798 წლამდე. ისინი დასახლდნენ ქალაქ ბირგუში და გაამაგრეს ქალაქის ციხესიმაგრეები, მათ შორის, აღადგინეს სენტ ანჯელოს ციხე. 1551 წლის ივლისში ბარბაროსთა კორსარებმა და ოსმალეთის ჯარებმა დაარბიეს მალტა. ისინი გაემართნენ გრანდ ჰარბორისკენ, მაგრამ არ თავი შეიკავეს ქალაქ ბირგუზე შეტევის დაწყებისგან, რადგან ქალაქი ძალიან კარგად იყო გამაგრებული და გაუჭირდებოდათ მისი აღება. თავდასხმის შემდეგ, სენტ ელმოსა და სენტ მაიკლის ციხეები აშენდა ნავსადგურის უკეთ დასაცავად. ქალაქი სენგლეაც მალევე დაარსდა.
მოგვიანებით, 1550-იან წლებში, გრანდ ჰარბორს ტორნადო დაატყდა თავს, რის გამოც დაიღუპა 600 ადამიანი და გაანადგურა გემების უმეტესობა.
გრანდ ჰარბორი და მისი შემოგარენი იყო 1565 წლის მალტის დიდი ალყის დროს ბრძოლების წარმართვის ადგილი, როდესაც ოსმალები ცდილობდნენ წმინდა იოანეს ორდენის ამოწყვეტას, მაგრამ საბოლოოდ დამარცხდნენ. ალყის შემდეგ, დედაქალაქი ვალეტა აშენდა სციბერასის ნახევარკუნძულზე, ნავსადგურის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. წლების განმავლობაში, გრანდ ჰარბორზე აშენდა მრავალი სიმაგრე და გაჩნდა დასახლებები, მათ შორის ფორტ რიკასოლი და ქალაქები ფლორიანა და კოსპიკუა.
გემი HMS Rodney ნავსადგურში სიცილიაში მოკავშირეთა შეჭრის დროს.
საფრანგეთის მიერ მალტის ოკუპაციის დროს, ნავსადგურის ტერიტორია ბლოკირებული იყო მალტის აჯანყებულების მიერ ხმელეთზე და სამეფო საზღვაო ძალების მიერ ზღვაში. ფრანგებმა საბოლოოდ კაპიტულაცია მოახდინეს 1800 წლის სექტემბერში და მალტა გახდა ბრიტანეთისპროტექტორატი, მოგვიანებით კი კოლონია. ბრიტანეთის კოლონიური მმართველობის დროს ნავსადგური გახდა სამეფო საზღვაო ძალების სტრატეგიული ბაზა და ხმელთაშუა ზღვის ფლოტის ბაზა.
მეორე მსოფლიო ომის დროს მალტის მეორე ალყის დროს მთელი ტერიტორია სასტიკად დაიბომბა, რადგან პორტის ირგვლივ მდებარე ნავსადგურები და სამხედრო დანადგარები აქსის ბომბდამშენების სამიზნე გახდა. დაბომბვებმა გაანადგურა ვალეტასა და კიდევ სამი ქალაქის დიდი ნაწილი და გამოიწვია მშვიდობიანი მოსახლეობის დიდი რაოდენობით მსხვერპლი.
მალტის კომერციული გადაზიდვების მნიშვნელოვან ნაწილს ახლა გრანდ ჰარბორის ნაცვლად ახორციელებს ახალი თავისუფალი პორტი კალაფრანაში, ამიტომ გრანდ ჰარბორის ნავსადგურში იმპორტისა და ექსპორტის ტემპი გაცილებით მშვიდია, ვიდრე მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში იყო. [6]
2007 წლის სექტემბერში მალტის მთავრობამ გამოაქვეყნა პორტის განახლების პროექტი.[7]
2021 წლის მაისის მდგომარეობით, ნავსადგურში მიმდინარეობს სარემონტო სამუშაოები, რომელიც დაფინანსებულია ევროკავშირის მიერ. ნავსადგურში უნდა დამონტაჟდეს შროენერგეტიკული დანადგარები, რათა აღმოიფხვრას წიაღისეული საწვავზე მომუშავე ძრავების საჭიროება.[8]
