ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი

მასკანირებელი ელექტრონული მიკროსკოპით გადაღებულ სურათზე ნაჩვენებია აივ-1-ის(მწვანე ფერის) დაკვირტვა კულტივირებული ლიმფოციტიდან. უჯრედის ზედაპირზე მრავალი მრგვალი ბუშტუკი წარმოადგენს ვირიონების აწყობისა და დაკვირტვის ადგილს.

ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსები (აივ) წარმოდგენილია ლენტივირუსების (რეტროვირუსების ქვეჯგუფი) ორი სახეობით, რომელიც აინფიცირებს ადამიანს. დროთა განმავლობაში ისინი იწვევენ შეძენილ იმუნოდეფიციტის სინდრომს (შიდსი)[1][2], მდგომარეობას,რომლის დროსაც იმუნური სისტემის პროგრესირებადი უკმარისობა ხდება სიცოცხლისთვის საშიში ოპორტუნისტული ინფექციებისა და კიბოს განვითარების მიზეზი.[3] მკურნალობის გარეშე, აივ-ით ინფიცირება ლეტალურად მთავრდება 9-დან 11 წლამდე, რაც დამოკიდებულია აივ-ის ქვეტიპზე.[4]

უმეტეს შემთხვევაში, აივ ინფექცია გადაეცემა სქესობრივი გზით - სისხლთან, პრეეაკულატთან, სპერმასთან და ვაგინალურ სითხეებთან კონტაქტისას.[5] [6] არასქესობრივი გზით გადაცემა შესაძლოა მოხდეს ინფიცირებული დედიდან ჩანასახზე, ორსულობის და მშობიარობის დროს ჩანასახის სისხლთან ან ვაგინალურ სითხესთან კონტაქტისას, ან დედის რძით.[7][8][9][10] აღნიშნულ სითხეებში ვირუსი გვხვდება როგორც თავისუფალი ვირუსული ნაწილაკების ფორმით ან ინფიცირებული იმუნური უჯრედების შემადგენლობაში.[5][6]

აივ აინფიცირებს ადამიანის იმუნური სისტემის უჯრედებს, როგორიცაა დამხმარე T უჯრედები (CD4+ T უჯრედები), მაკროფაგები და დენდრიტული უჯრედები.[11] აივ ინფექცია იწვევს CD4+ T უჯრედების რაოდენობის კლებას მრავალი მექანიზმით, მათ შორისაა აბორტულად ინფიცირებული T უჯრედების პიროპტოზი,[12] არაინფიცირებული მეზობელი უჯრედების აპოპტოზი,[13] ინფიცირებული უჯრედების ვირუსული მკვლელობა და ინფიცირებული CD4+ T უჯრედების კვლა CD8+ ციტოტოქსიური ლიმფოციტების მიერ, რომლებიც ცნობენ ინფიცირებულ უჯრედებს.[14] როდესაც CD4+ T უჯრედების რაოდენობა კრიტიკულ დონემდე მცირდება, უჯრედული იმუიტეტი იკარგება და ორგანიზმი თანდათან უფრო მგრძნობიარე ხდება ოპორტუნისტული ინფექციებისადმი, რაც იწვევს შიდსის განვითარებას.

ვირუსოლოგია

კლასიფიკაცია

HIV სახეობების შედარება
სახეობა ვირულენტობა ინფექციურობა გავრცელება სავარაუდო წარმოშობა
HIV-1 მაღალი მაღალი გლობალური ჩვეულებრივი შიმპანზე
HIV-2 დაბალი დაბალი დასავლეთ აფრიკა მანგობეი

აივ არის ლენტივირუსების გვარის წარმომადგენელი,[15] რეტროვირუსების ოჯახის წევრი.[16] ლენტივირუსებს მრავალი საერთო მორფოლოგიური და ბიოლოგიური თვისება აქვთ. მრავალ საეობაში, ლენტივირუსული იფექცია ხასიათდება დაავადებისა და ინკუბაციური პერიოდის ხანგრძლივი მიმდინარეობით.[17] ლენტივირუსები გადაეცემა როგორც ერთ-ჯაჭვიანი, დადებითი(+) პოლარობის, გარსიანი რნმ ვირუსები. სამიზნე უჯრედში შეღწევისას, ვირუსული რნმ გენომი გარდაიქმნება (უკუ-ტრანსკრიბირდება) ორჯაჭვიან დნმ-ად, ვირუსის მიერ კოდირებული უკუ-ტრანსკრიპტაზას მიერ. მიღებული ვირუსული დნმ შემდგომ იმპორტირდება მასპინძელი უჯრედის ბირთვში და ინტეგრირდება მასპინძელი უჯრედის დნმ-ში, ვირუსული ინტეგრაზის და მასპინძელი უჯრედის კო-ფაქტორების დახმარებით.[18] ინტეგრირების შემდეგ, ვირუსი შესაძლოა გახდეს ლატენტური, რაც მას საშუალებას მისცემს თავიდან აიცილოს იმუნური სისტემის ზედამხედველობა, განუსაზღვრელი დროის განმავლობაში.[19] პირველადი ინფექციის შემდეგ, ვირუსი შესაძლოა ორგანიზმში დარჩეს ათ წლამდე; ამ პერიოდში იგი არ იწვევს სიმპტომებს. ან ალტერნატიულ შემთხვევაში, ინტეგრირებული ვირუსული დნმ შეიძლება ტრანსკრიბირდეს რნმ-ად და მოხდეს ვირუსული ცილების ტრანსლაცია, მასპინძელი უჯრედის რესურსების გამოყენებით, რასაც მოყვება ვირუსის აწყობა და ახალი ვირუსული ნაწილაკების სახით მისი გამოიყოფა უჯრედიდან, რომლებიც თავიდან დაიწყებენ რეპლიკაციურ ციკლს.

აღწერილია აივ-ის ორი ტიპი: HIV-1 და HIV-2. HIV-1 არის ვირუსი, რომელიც პირველად იქნა აღმოჩენილი და ეწოდა ლიმფადენოპათიასთან ასოცირებული ვირუსი (LAV) და ადამიანის ლიმფოტროპული ვირუსი 3 (HTLV-III). HIV-1 არის უფრო ვირულენტური და ინფექციური ვიდრე HIV-2,[20] და წარმოადგენს აივ ინფექციების ძირითად მიზეზს. HIV-2-ის დაბალი ინფექციურობა, აივ-1-თან შედარებით, გულისხმობს, რომ HIV-2-ით ზემოქმედების ქვეშ მყოფთაგან რაოდენობრივად ნაკლები იქნება ინფიცირებული. მისი გადაცემის შედარებით ნაკლები შანსის გამო, HIV-2-ის გავრცელება ძირითადად შემოიფარგლება დასავლეთ აფრიკით.[21]

სტრუქტურა და გენომი

HIV ვირიონის სტრუქტურა.

აივ სტრუქტურით სხვა ლენტივირუსების მსგავსია. იგი სფერული ვირუსია,[22]დიამეტრით დაახლოებით 120 ნმ, და ზომით 100,000-ჯერ უფრო მცირე, ვიდრე სისხლის წითელი უჯრედი.[23] იგი შედგება დადებითი(+) პოლარობის ერთჯაჭვიანი რნმ-ის ორი ასლისაგან, რომელიც კოდირებს ვირუსის ცხრა გენს, რომელიც დაფარულია ვირუსული ცილა P24-ის 2,000 ასლისგან შემდგარი კაფსიდით.[24] ერთჯაჭვიანი რნმ დაკავშირებულია ნუკლეოკაფსიდის ცილებთან: p7-თან და ვირიონის განვითარებისთვის საჭირო ფერმენტებთან, როგორიცაა უკუ-ტრანსკრიპტაზა, პროტეაზები, რიბონუკლეაზა და ინტეგრაზა. p17 ვირუსული ცილისგან შემდგარი მატრიქსი გარს აკრავს კაფსიდს.[24]

აივ სპაიკ ცილის დიაგრამა (მწვანე), შერწყმის პეპტიდის ეპიტოპით (მონიშნული წითლად) და ფართო გამანეიტრალებელი ანტისხეული (ყვითელად), რომელიც უკავშირდება შერწყმის პეპტიდს.

ვირუსი, თავის მხრივ, გარშემორტყმულია ვირუსული გარსით, რომელიც შედგება ორმაგი ლიპიდური შრისგან. გარსი წარმოიქმნება მასპინძელი ინფიცირებული უჯრედიდან, ახლად წარმოქმნილი ვირუსის ნაწილაკის გამოსვლისას. ამრიგად, ვირუსული გარსი შეიცავს მასპინძელი უჯრედის ცილებს და აივ-ის გარსის ცილების შედარებით მცირე რაოდენობას,[24] რომელთა შორისაა გლიკოპროტეინი (gp) 120, და gp41, რომლებიც ამაგრებს gp 120-ს ვირუსულ გარსში.[25][26] აივ-ის env გენით კოდირებული გარსის ცილა, მონაწილეობს ვირუსს სამიზნე უჯრედებზე მიმაგრებასა და ვირუსული და სამიზნე უჯრედის გარსების შერწყმაში, რის შემდეგაც მიმდინარეობს ვირუსის შიგთავსის გამოთავისუფლება უჯრედში და იწყება ინფექციური ციკლი.[25]

როგორც ვირუსის ერთადერთი ზედაპირული ცილა, გარსის ცილა არის აივ-ის ვაქცინის მთავარი სამიზნე.[27] სპაიკ ცილის (gp120) სტრუქტურის ნახევარზე მეტი n-დაკავშირებული გლიკანებია. აღნიშნული გლიკანები მჭიდროდ არის შეფუთული, და მოქმედებენ როგორც ფარი, რომელიც იცავს ვირუსს ანტისხეულებით ნეიტრალიზაციისგან. გარსის ცილას აქვს გლიკანების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი სიმკვრივე ყველა ცნობილ მოლეკულას შორის, და აღნიშნული სიმკვრივე საკმარისად მაღალია იმისთვის, რომ თავიდან იქნას აცილებული გლიკანების ბიოგენეზის დროს მიმდინარე ნორმალური მომწიფების პროცესი ენდოპლაზმურ რეტიკულუმსა და გოლჯის აპარატში.[28][29] ამის ნაცვლად, ისინი რჩებიან მოუმწიფებელ მდგომარეობაში, რომელთაც უწოდებენ "მანოზის მაღალი შემცველობის მქონე გლიკანებს", რომელიც როგორც წესი, არ გვხვდება ადამიანის გლიკოპროტეინებში, რომლებიც უჯრედიდან სეკრეტირდება ან ჩვენი უჯრედების ზედაპირზეა.[30]

ვირუსული სპაიკ ცილის (gp120) მოლეკულური სტრუქტურა ახლახან გაიშიფრა რენტგენული კრისტალოგრაფიის [31] და კრიოგენული ელექტრონული მიკროსკოპის გამოყენებით.[32] სტრუქტურულ ბიოლოგიაში ეს მიღწევები შესაძლებელი გახდა ვირუსული სპიკის სტაბილური რეკომბინანტების შემუშავების გამო.

რნმ გენომი შედგება მინიმუმ შვიდი სტრუქტურული ელემენტისგან (LTR, TAR, RRE, PE, SLIP, CRS და INS) და ცხრა გენისგან (gag, pol და env, tat, rev, nef, vif, vpr, vpu, და ზოგჯერ მეათე tev, რომელიც არის tat, env და rev-ის შერწყმის შედეგი), რომელიც კოდირებს 19 ცილას. ამ გენიდან სამი, gag, pol და env შეიცავს ინფორმაციას, რომელიც საჭიროა ახალი ვირუსის ნაწილაკების სტრუქტურული ცილების სინთეზისთვის.[24] მაგალითად, env კოდირებს ცილას, სახელად gp160, რომელიც ორად იხლიჩება პროტეაზას მიერ, რათა წარმოქმნას gp120 და gp41. დარჩენილი ექვსი გენი, tat, rev, nef, vif, vpr და vpu (ან vpx აივ-2-ის შემთხვევაში), კოდირებენ მარეგულირებელ ცილებს, რომლებიც აკონტროლებენ აივ-ით უჯრედის ინფიცირებას და ვირუსის რეპლიკაციას.[24]

HIV-1-ის რნმ გენომის სტრუქტურა.

ორი tat ცილა (p16 და p14) წარმოადგენს ტრანსკრიპციის ტრანსაქტივატორებს LTR პრომოტორისთვის, რომლებიც მოქმედებს TAR RNA ელემენტთან დაკავშირებით. TAR ასევე შეიძლება დამუშავდეს მიკრო-რნმ-ებად, რომლებიც არეგულირებენ აპოპტოზის გენებს ERCC1 და IER3.[33][34] rev ცილა (p19) მონაწილეობს ბირთვიდან და ციტოპლაზმიდან რნმ-ების ტრანსპორტში RRE RNA ელემენტთან შეკავშირების გზით. vif ცილა (p23) ხელს უშლის APOBEC3G (უჯრედული ცილა, რომელიც ახდენს ციტიდინის დეამინირებას ურიდინამდე ერთჯაჭვიან ვირუსულ დნმ-ში და/ან ხელს უშლის უკუტრანსკრიფციას[35]) მოქმედებას. vpr ცილა (p14) აჩერებს უჯრედების გაყოფას G2/M-ფაზაში. nef ცილა (p27) აინჰიბირებს CD4-ს (მთავარი ვირუსული რეცეპტორი), ისევე როგორც MHC კლასის I და II კლასის მოლეკულებს.[36][37][38]

Nef ასევე ურთიერთქმედებს SH3 დომენებთან. vpu ცილა (p16) გავლენას ახდენს ინფიცირებული უჯრედებიდან ახალი ვირუსის ნაწილაკების გამოთავისუფლებაზე.[24] აივ რნმ-ის თითოეული ჯაჭვის ბოლოები შეიცავს რნმ-ის თანმიმდევრობას, რომელსაც ეწოდება გრძელი ტერმინალური განმეორება (LTR). LTR-ის რეგიონები მოქმედებენ როგორც გადამრთველები ახალი ვირუსების წარმოების გასაკონტროლებლად და შეიძლება გააქტივდნენ როგორც აივ, ისე მასპინძელი უჯრედის ცილებით.

ტროპიზმი

HIV-ის მოუმწიფებელი და მომწიფებული ფორმა.

ტერმინი ვირუსული ტროპიზმი, განიმატრება როგორც ვირუსის უნარი, დააინფიციროს კონკრეტული ტიპის უჯრედი. აივ-ს შეუძლია დააინფიციროს ისეთი იმუნური უჯრედები, როგორიცაა CD4+ T უჯრედები, მაკროფაგები და მიკროგლიური უჯრედები. აივ-1-ის შეჭრა მაკროფაგებსა და CD4+ T უჯრედებში მიმდინარეობა ვირიონის გარსის გლიკოპროტეინების (gp120) ურთიერთქმედებით სამიზნე უჯრედების მემბრანაზაზე - CD4 მოლეკულასთან და ქემოკინის კო-რეცეპტორებთან.[25][39]

მაკროფაგებისადმი ტროპიკული (M-ტროპიკული) HIV-1 შტამები, ან შტამები რომლებიც არაა სინციტიუმის გამომწვევი (NSI; დღესდღეობით უწოდებენ R5 ვირუსებს[40]) იყენებენ β-ქემიოკინის რეცეპტორს (CCR5), უჯრედში შეჭრისთვის და, შესაბამისად, შეუძლიათ რეპლიცირება როგორც მაკროფაგები, ასევე CD4+ T უჯრედებში[41] აღნიშნულ CCR5 კო-რეცეპტორს იყენებს თითქმის ყველა აივ-1 იზოლატი ვირუსის გენეტიკური ქვეტიპის მიუხედავად. მართლაც, მაკროფაგები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ აივ ინფექციის რამდენიმე კრიტიკულ ასპექტში. როგორც ჩანს, ისინი აივ-ით ინფიცირებული პირველი უჯრედები არიან და შესაძლოა აივ-ის პროდუქციის წყაროც, როდესაც CD4+ უჯრედების რაოდენობა მცირდება. მაკროფაგები და მიკროგლიური უჯრედები არის აივ-ით ინფიცირებული უჯრედები ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში.

აივ-1-ის T-ტროპული შტამები, ან სინციტიის გამომწვევი შტამები (SI; დღესდღეობით უწოდებენ X4 ვირუსებს[40]) ძირითადად მრავლდება CD4+ T უჯრედებში, ასევე მაკროფაგებში და იყენებენ α-ქიმიოკინის რეცეპტორს (CXCR4), უჯრედში შეჭრისთვის.[41][42][43]

ივ-1 -ის ორმაგ ტროპული შტამები ითვლება გარდამავალ შტამებად და, შესაბამისად, მათ შეუძლიათ გამოიყენონ როგორც CCR5, ასევე CXCR4, კორეცეპტორები უჯრედში შეჭრისთვის

CXCR4-ის ლიგანდი - α-ქიმიოკინი SDF-1 თრგუნდავს T-ტროპული HIV-1 ვირუსის რეპლიკაციას, აივ-ის სამიზნე უჯრედების ზედაპირზე CXCR4-ის ექსპრესიის დაქვეითებით. M-ტროპული HIV-1 იზოლატები იყენებენ მხოლოდ CCR5 რეცეპტორს. მათ R5 შტამები ეწოდებათ; ის შტამები, რომლებიც იყენებენ მხოლოდ CXCR4-ს, ეწოდებაღ X4, ხოლო რომელიც იყენებს ორივე მათგანს - X4R5. თუმცა, ტროპიზმი მხოლოდ კორეცეპტორების გამოყენებით არ განისაზღვრება, რადგან ყველა R5 ვირუსს არ შეუძლია გამოიყენოს მაკროფაგების CCR5, პროდუქტიული ინფექციისთვის[41]და აივ-ს შეუძლია ასევე დააინფიციროს მიელოიდური დენდრიტული უჯრედების ქვეტიპი,[44] რომელიც სავარაუდოდ წარმოადგენს რეზერვუარს, რომელიც ინარჩუნებს ინფექციას მაშნ, როცა CD4+ T უჯრედების რაოდენობა უკიდურესად დაბალ დონემდე მცირდება.

ზოგიერთი ადამიანი რეზისტენტულია აივ-ის გარკვეული შტამების მიმართ.[45] მაგალითად, CCR5-Δ32 მუტაციის მქონე ადამიანები რეზისტენტულნი არიან R5 ვირუსით ინფექციის მიმართ, რადგან მუტაცია ბლოკავს ამ კორეცეპტორთან ვირუსის დაკავშირებას.

აივ ვირუსი ძირითადად სქესობრივი აქტით გადაეცემა. ორივე X4 და R5 ვირუსი სათესლე სითხის შემადგენლობაშია, რაც საშუალებას აძლევს ვირუსს გადაეცეს მამაკაციდან მის პარტნიორს. შემდეგ ვირიონებს შეუძლიათ დააინფიცირონ მრავალი სამიზნე უჯრედი და გავრცელდნენ მთელ ორგანიზმში. თუმცა, სელექციის პროცესი იწვევს R5 ვირუსის უპირატეს გადაცემას ამ გზით.[46][47][48] პაციენტებში, რომლებიც ინფიცირებულნი არიან აივ-1 სუბტიპი B-ით, ხშირად გვიან სტადიაზე ვლინდება კო-რეცეპტორის გადართვა, რის შემდეგაც ვირუსი იწყებს CXCR4 კორეცეპტორის გამოყენებას და სხვადასხვა T უჯრედების დაინფიცირება CXCR4-ის გამოყენებით.[49] აღნიშნული ვარიანტები უფრო აგრესიულად რეპლიცირებენ გაზრდილი ვირულენტობით, რაც იწვევს T უჯრედების რაოდენობის სწრაფ დაქვეითებას, იმუნური სისტემის კოლაფსს და ოპორტუნისტულ ინფექციების განვითარება[50] ამრიგად, ინფექციის მიმდინარეობისას, ვირუსის ადაპტაცია CXCR4-ის ნაცვლად CCR5-ის გამოყენებასთან, შეიძლება იყოს საკვანძო ნაბიჯი შიდსის პროგრესირებაში. B ქვეტიპით ინფიცირებულ პირებში კვლევებით დადგინდა, რომ შიდსით დაავადებულთა 40-დან 50 პროცენტამდე შეიძლება იყოს SI და, სავარაუდოდ, X4 ფენოტიპების ვირუსებით ინფიცირებული.[51][52]

რეპლიკაციური ციკლი

უჯრედში შეჭრა
აივ-ის რეპლიკაციური ციკლი.

აივ-ის ვირიონი იჭრება მაკროფაგებსა და CD4+ T უჯრედებში მისი გლიკოპროტეინების დაკავშირებით სამიზნე უჯრედის რეცეპტორებთან, რასაც მოჰყვება ვირუსის გარსის შერწყმა სამიზნე უჯრედის მემბრანასთან და აივ-ის კაფსიდის გამოთავისუფლება (გაშიშვლება) უჯრედში.[53][54]

უჯრედში შეღწევა იწყება გარსის ცილის (სპაიკ ცილა-gp160) ურთიერთქმედებით სამიზნე უჯრედის ზედაპირზე არსებულ CD4 და ქემოკინის კო-რეცეპტორთან (ზოგადად CCR5 ან CXCR4, თუმცა ცნობილია, სხვა კორეცეპტორებიც)[53][54]. Gp120 უკავშირდება ინტეგრინ α4β7-ს, ააქტიურებს სხვა ინტეგრინს- LFA-1-ს, რომელიც მონაწილეობს ვირუსული სინაფსების ჩამოყალიბებაში, რომელიც საჭიროა აივ-1-ის უჯრედიდან უჯრედში ეფექტური გავრცელებისთვის.[55] gp160 სპაიკ ცილა შეიცავს CD4 და ქიმიოკინის რეცეპტორების შემაკავშირებელ დომენებს.[53][54]

ვირუსის შეჭრის მექანიზმი: 1. საწყისი ურთიერთქმედება gp120-სა და CD4-ს შორის. 2. gp120-ის კონფორმაციული ცვლილება იძლევა მეორადი ურთიერთქმედების საშუალებას CCR5-თან. 3. gp41-ის დისტალური დაბოლოება აღწებს უჯრედულ მემბრანაში. 4. gp41 განიცდის მნიშვნელოვან კონფორმაციულ ცვლილებას, რაც ერთმანეთთან აახლოვებს ვირუსულ და უჯრედულ გარსებს, და მათი შერწყმის საშუალებას იძლევა.

შერწყმის პირველი ნაბიჯია gp120-ის CD4-დამაკავშირებელი დომენის დაკავშირება CD4-თან. როგორც კი gp120 დაუკავშირდება CD4 ცილას, გარსის კომპლექსი განიცდის სტრუქტურულ ცვლილებას, რაც gp120-ს ქემოკინის რეცეპტორთან დამაკავშირებელ დომენებს, ქემოკინის რეცეპტორთან ურთიერთქმედების საშუალებას აძლევს.[53][54] აღნიშნული უფრო სტაბილური, ორმაგი მიმაგრება, საშუალებას აძლევს gp41-ს შეაღწიოს უჯრედის მემბრანაში.[53][54] ამის შემდეგ, gp41-ის განმეორებადი თანმიმდევრობები, HR1 და HR2 ურთიერთქმედებენ, რაც იწვევს gp41-ის უჯრედგარე ნაწილის კონფორმაციის ცვლილებას - თმის სარჭის ფორმაში. ეს მარყუჟისებრი სტრუქტურა აახლოებს ვირუსს და უჯრედის მემბრანებს ერთმანეთთან, რაც საშუალებას აძლევს მემბრანების შერწყმას და შემდგომში ვირუსული კაფსიდის შეღწევას. [53][54]

მას შემდეგ, რაც აივ შეერწყმება სამიზნე უჯრედს, აივ-ის რნმ და სხვადასხვა ფერმენტები, მათ შორის უკუტრანსკრიპტაზა, ინტეგრაზა, რიბონუკლეაზა და პროტეაზა, გამოთავისუფლდება უჯრედში.[53] ვირუსის ერთჯაჭვიანი რნმ გენომიდან მიიღება ორჯაჭვიან დნმ, რომელიც შემდეგ ინტეგრირდება მასპინძელ ქრომოსომაში.

კლადჰერინით-გაშუალებული ენდოციტოზი.


აივ-ს შეუძლია დააინფიციროს დენდრიტული უჯრედები (DCs) ამ CD4-CCR5 გზით, მაგრამ ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვა გზა: მანოზა სპეციფიკური C-ტიპის ლექტინის რეცეპტორები, როგორიცაა DC-SIGN.[56] DCs ერთ-ერთი პირველი უჯრედია, რომელსაც ვირუსი ხვდება სქესობრივი გზით გადაცემის დროს. ამჟამად მიჩნეულია, რომ ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ვირუსის T უჯრედებზე გადაცემაში, როდესაც ვირუსი ლორწოვან გარსში ხვდება DC-ებს.[56]ითვლება, რომ FEZ-1-ის არსებობა, რომელიც ბუნებრივად გვხვდება ნეირონებში, ხელს უშლის აივ-ით უჯრედების ინფიცირებას .[57]

დიდი ხნის განმავლობაში ითვლებოდა, რომ ისევე როგორც მრავალი სხვა რეტროვირუსის, აივ-1-ის შეჭრაც ხდება ექსკლუზიურად პლაზმურ მემბრანაზე მიმაგრებით. თუმცა, სულ ახლახან, ასევე გაიშიფრა ტრანსპორტის ახალი გზა - კლადჰერინის შუამავლობით აივ-1-ის ენდოციტოზი,რომელიც pH-დამოუკიდებელია და დღესდღეობით შემოთავაზებულია, როგორც პროდუქტიული შეჭრის ერთადერთი გზა. [58][59][60][61][62]

რეპლიკაცია და ტრანსკრიფცია

HIV გენომის უკუტრანსკრიფცია ორ-ჯაჭვიან დნმ-ად.

ვირუსული კაფსიდის უჯრედში შესვლიდან მალევე, ფერმენტი, სახელწოდებით უკუტრანსკრიპტაზა, გამოათავისუფლებს დადებითი(+) პოლარობის ერთჯაჭვიან რნმ გენომს ვირუსული ცილებისგან და მის მატრიცაზე ასინთეზებს დნმ-ის (cDNA) მოლეკულას.[63] უკუტრანსკრიფციის პროცესი უკიდურესად მიდრეკილია შეცდომისკენ და შედეგად მომხდარმა მუტაციებმა შეიძლება გამოიწვიოს რეზისტენტობა წამლებისადმი ან ვირუსს მისცეს იმუნური სისტემისგან თავის არიდების საშუალება. უკუტრანსკრიპტაზას ასევე აქვს რიბონუკლეაზური აქტივობა, რითაც იგი შლის ვირუსულ რნმ-ს cDNA-ს სინთეზის დროს, ისევე როგორც დნმ-ზე დამოკიდებული დნმ-პოლიმერაზული აქტივობა, რითაც იგი ასინთეზირებს cDNA-კომპლემენტარულ დნმ-ჯაჭვს.[64]ერთად cDNA და მისი კომპლემენტი ქმნიან ორჯაჭვიან ვირუსულ დნმ-ს, რომელიც ტრანსპორტირდება უჯრედის ბირთვში. ვირუსული დნმ-ის ინტეგრაცია მასპინძელი უჯრედის გენომში ხორციელდება სხვა ვირუსული ფერმენტის მიერ, რომელსაც ეწოდება ინტეგრაზა.[63]

ინტეგრირებული ვირუსული დნმ შესაძლოა მიძინებულ მდგომარეობაში დარჩეს, აივ ინფექციის ლატენტურ სტადიაში.[63] ვირუსის აქტიური წარმოქმნისთვის საჭიროა გარკვეული უჯრედული ტრანსკრიფციის ფაქტორების არსებობა, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანია NF-κB (ბირთვული ფაქტორი კაპა B), რომელიც რეგულირდება T უჯრედების გააქტიურებისას.[65] ეს ნიშნავს, რომ აივ იჭრება და აინფიცირებს ისეთ უჯრედებს, რომლებიც ყველაზე აქტიურად ებრძვიან ინფექციას.

მომწიფებული აივ mRNA-ები ბირთვიდან ციტოპლაზმაში ექსპორტირდება, სადაც ისინი ტრანსლირდება აივ ცილებად, მათ შორის Rev-ცილებად. ახლად სინთეზირებული Rev ცილა გადადის ბირთვში, სადაც ის უკავშირდება ვირუსის სრული-სიგრძის,(unsplices) რნმ ასლებს და მონაწილეობს ბირთვიდან მათ ტრანსპორტში.[66] ამ სრული-სიგრძის რნმ-ებიდან ზოგიერთი ფუნქციონირებს როგორც mRNA, რომლებიც ტრანსლირდება სტრუქტურულ ცილებად (Gag და Env). Gag ცილები უკავშირდებიან ვირუსის რნმ-ის გენომის ასლებს, და ფუთავენ ისინი ახალ ვირუსის ნაწილაკებად.[67] როგორც ჩანს, აივ-1 და აივ-2 -ის რნმ-ების შეფუთვა სხვადასხვანაირად ხდება. [68][69] აივ-1 უკავშირდება ნებისმიერ შესაბამის რნმ-ს.ამ თვისებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ვირიონში არაგენომური რნმ-ის ინკორპორაცია, რომელიც შეიძლება შეიცავდეს მასპინძელი უჯრედის რნმ-ის მოლეკულებს.[70] აივ-2 უპირატესად დაუკავშირდება მ-რნმ-ს, რომელიც გამოიყენებოდა თავად Gag ცილის სინთეზში.[71]

აწყობა და გამოთავისუფლება

ფლუორესცენტული მიკროსკოპით გადაღებულ სურათზე ჩანს აივ-ის აწყობა ინფიცირებული მაკროფაგის ზედაპირზე. აივ-ის ვირიონები მონიშნულია მწვანე ფლუორესცენტური საღებავით.

ვირუსული ციკლის ბოლო ეტაპი, ახალი ვირიონების აწყობა, იწყება მასპინძელი უჯრედის პლაზმურ მემბრანასთან. Env პოლიპროტეინი (gp160) ენდოპლაზმურ რეტიკულუმის გავლით ტრანსპორტირდება გოლჯის აპარატში, სადაც ის იშლება პროტეაზა ფურინით, და წარმოიქმნება აივ-ის გარსის ორი გლიკოპროტეინი, gp41 და gp120.[72] ისინი ტრანსპორტირდება მასპინძელი უჯრედის პლაზმურ მემბრანაში, სადაც gp41 ამაგრებს gp120 ინფიცირებული უჯრედის მემბრანაში. Gag (p55) და Gag-Pol (p160) პოლიპროტეინები ასევე უკავშირდება პლაზმური მემბრანის შიდა ზედაპირს აივ-ის რნმ-თან ერთად და ფორმირებადი ვირიონი იწყებს გამოკვირტვას მასპინძელი უჯრედიდან. ამ ეტაპზე ვირიონი ჯერ კიდევ მოუმწიფებელია, რადგან gag პოლიპროტეინები ჯერ კიდევ არ არის დაშლილი მატრიქსის, კაფსიდისა და ნუკლეოკაფსიდის ცილებად. ეს გახლეჩა ხდება ვირუსული პროტეაზას შუამავლობით და მისი დათრგუნვა შესაძლებელია პროტეაზას ინჰიბიტორების კლასის ანტირეტროვირუსული საშუალებებით. საბოლოოდ სხვადასხვა სტრუქტურული კომპონენტი იკრიბება მომწიფებული აივ ვირუსის წარმოსაქმნელად.[73] მხოლოდ მომწიფებულ ვირიონებს შეუძლიათ სხვა უჯრედის დაინფიცირება.

ორგანიზმში გავრცელება

ანიმაციაზე ნაჩვენებია აივ-ის უჯრედისგან-დამოუკიდებელი გავრცელება.

ვირიონის მიერ უჯრედის ინფიცირების კლასიკურ პროცესს შეიძლება ეწოდოს "უჯრედებსგან-თავისუფლი გავრცელება", რათა განვასხვაოთ იგი ბოლო დროს აღიარებული პროცესისგან, სახელწოდებით "უჯრედიდან უჯრედში გავრცელება".[74] უჯრედების გარეშე გავრცელებისას (იხ. სურათი), ვირუსის ნაწილაკები გამოიკვირტებიან ინფიცირებული T უჯრედიდან, ხვდებიან სისხლში ან უჯრედგარე სითხეში და შემდეგ აინფიცირებენ სხვა T უჯრედს, შემთხვევითად შეხვედრის შემდეგ.[74] აივ ასევე შეიძლება გავრცელდეს ერთი უჯრედიდან მეორე უჯრედზე პირდაპირი გადაცემით, უჯრედიდან-უჯრედში გავრცელებით, რომლის ორი გზაა აღწერილია. პირველ რიგში, ინფიცირებულ T უჯრედს შეუძლია ვირუსის გადაცემა პირდაპირ სამიზნე T უჯრედზე ვირუსული სინაფსის წარმოქმნით.[55][75] ან მეორე შემთხვევაში, ანტიგენ წარმდგენ უჯრედს (APC), როგორიცაა მაკროფაგი ან დენდრიტული უჯრედი, შეუძლია აივ ინფექცია გადასცეს T უჯრედებს პროცესით, რომელიც მოიცავს პროდუქტიულ ინფექციას (მაკროფაგების შემთხვევაში) ან   უცვლელი ვირიონების გადატანა CD4+ T უჯრედებში ტრანსინფექციის სახელით ცნობილი პროცესის მეშვეობით. (დენდრიტული უჯრედების შემთხვევაში).[76] რომელი გზაც არ უნდა იყოს გამოყენებული, უჯრედიდან უჯრედში ინფექციის გავრცელება ბევრად უფრო ეფექტურია, ვიდრე უჯრედისგან დამოუკიდებლად ვირუსის გავრცელება.[77] ამ გაზრდილ ეფექტურობას მრავალი ფაქტორი უწყობს ხელს, მათ შორის, პოლარიზებული ვირუსის დაკვირტვა უჯრედ-უჯრედთან კონტაქტის ადგილზე, უჯრედების მჭიდრო განლაგება, რაც ამცირებს ვირიონების თხევად ფაზაში დიფუზიას და აივ-ის შესვლის რეცეპტორების ლოკალიზება სამიზნე უჯრედზე, საკონტაქტო ზონაში.[75] ითვლება, რომ უჯრედიდან უჯრედში გავრცელება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ლიმფოიდურ ქსოვილებში, სადაც CD4+ T უჯრედები მჭიდროდ არის განლაგებული და ხშირად ურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან.[74] ინტრავიტალური ვიზუალიზაციის კვლევებმა გაამყარა აივ ვირუსული სინაფსის კონცეფცია in vivo.[78] აივ-ისთვის გავრცელების მრავალი მექანიზმი ხელს უწყობს ვირუსის რეპლიკაციას, მიუხედავად ანტირეტროვირუსული თერაპიისა.[74][79]

გენეტიკური ვარიაბელობა

SIV და HIV ვირუსების ფილოგენეტიკური ხე.

აივ, მრავალი ვირუსისგან განსხვავდება იმით, რომ იგი ხასიათდება ძალიან მაღალი გენეტიკური ცვალებადობით. ეს მრავალფეროვნება არის მისი სწრაფი რეპლიკაციური ციკლის, (ყოველდღიურად დაახლოებით 1010 ვირიონის გენერირებით), მუტაციის მაღალი სიხშირის და უკუტრანსკრიპტაზას რეკომბინოგენური თვისებების შედეგი.[80][81][82]

ყოველივე აღნიშნული იწვევს აივ-ის მრავალი ვარიანტის წარმოქმნას ინფიცირებულ პაციენტში ერთი დღის განმავლობაშიც კი.[80] ზოგჯერ, შესაძლოა ადგილი ქონდეს ერთი უჯრედის ერთდროულ ინფიცირდებას(კოინფექცია) აივ-ის ორი ან მეტი სხვადასხვა შტამით. როდესაც ერთდროული ინფექცია ხდება, შთამომავლობის ვირიონების გენომი შეიძლება შედგებოდეს ორი განსხვავებული შტამის რნმ-ის ჯაჭვებისგან. აღნიშნული ჰიბრიდული ვირიონი შემდგომ აინფიცირებს ახალ უჯრედს, სადაც უკუტრანსკრიპტაზა რნმ-ის ორ სხვადასხვა მატრიცაზე წარმოქმნის ახლად სინთეზირებულ რეტროვირუსულ დნმ-ის, რომელიც არის ორი მშობლისეული გენომის რეკომბინანტი.[80] ეს რეკომბინაცია ყველაზე აშკარაა, როდესაც იგი ხდება ქვეტიპებს შორის.[80]

აივ-თან ახლოს მდგომი სიმიანური იმუნოდეფიციტის ვირუსი (SIV) განვითარდა მრავალ შტამად, რომელთა კლასიფიკაციას ხდება მასპინძელი ორგანიზმის მიხედვით. SIV შტამებს - მწვანე მაიმუნის შტამს (SIVagm) და მანგაბეის შტამს (SIVsmm) აქვთ ხანგრძლივი ევოლუციური ისტორია მათ მასპინძლებთან. ეს მასპინძლები ადაპტირდნენ ვირუსთან,[83] რომელიც მასპინძლის სისხლში არსებობის მიუხედავად, იწვევს მხოლოდ მსუბუქ იმუნურ პასუხს,[84] არ იწვევს სიმიანური შიდსის განვითარებას[85] და არ განიცდიან ადამიანებში აივ ინფექციისთვის დამახასიათებელ მუტაციებს და რეკომბინაციას.[86]

აღნიშნულისგან განსხვავებით, როდესაც ეს შტამები აინფიცირებენ სახეობებს, რომლებიც არ არიან ადაპტირებული SIV-თან ("ჰეტეროლოგი" ან მსგავსი მასპინძლები, როგორიცაა რეზუსი ან კიბორჩხალაჭამია მაკაკა), ცხოველებს უვითარდებათ შიდსი და ვირუსი წარმოქმნის ადამიანებში აივ-ინფექციისთვის დამახასიათებელი გენეტიკურ მრავალფეროვნებას.[87] შიმპანზეს SIV (SIVcpz) შტამი, აივ-1-ის უახლოესი გენეტიკური ნათესავი, დაკავშირებულია სიკვდილიანობასთან და შიდსის მსგავს სიმპტომებთან მის ბუნებრივ მასპინძელში.[88] SIVcpz, როგორც ჩანს, შედარებით გვიან გადაეცა შიმპანზეებს და ადამიანებს, ამიტომ ეს მასპინძლები ჯერ კიდევ არ არიან ადაპტირებული ვირუსთან.[83] ამ ვირუსმა ასევე დაკარგა nef გენის ფუნქცია, რომელიც გვხვდება SIV-ების უმეტესობაში. არაპათოგენურ SIV ვარიანტებში, nef თრგუნავს T უჯრედების აქტივაციას CD3 მარკერის მეშვეობით. Nef-ის ფუნქცია SIV-ის არაპათოგენურ ფორმებში არის ანთებითი ციტოკინების და MHC-1-ის ექსპრესიის დათრგუნვა, რომლებიც გავლენას ახდენენ T უჯრედების რეკრუტირებას. HIV-1 და SIVcpz-ში Nef არ აფერხებს T-უჯრედების აქტივაციას და მან დაკარგა ეს ფუნქცია. ამ ფუნქციის გარეშე, T უჯრედების დაქვეითება უფრო სავარაუდოა, რაც იწვევს იმუნოდეფიციტს.[89][90]

გარსის (env) რეგიონში განსხვავებების საფუძველზე, იდენტიფიცირებულია აივ-1-ის სამი ჯგუფი: M, N და O.[91] M ჯგუფი არის ყველაზე გავრცელებული და იყოფა რვა ქვეტიპად.[92] აქედან ყველაზე გავრცელებულია B ქვეტიპები (ძირითადად გვხვდება ჩრდილოეთ ამერიკასა და ევროპაში), A და D (ძირითადად გვხვდება აფრიკაში) და C (ძირითადად გვხვდება აფრიკასა და აზიაში); ეს ქვეტიპები ქმნიან ტოტებს ფილოგენეტიკურ ხეში, რომელიც წარმოადგენს აივ-1-ის M ჯგუფის შტოს. ცალკეული ქვეტიპებით კო-ინფიცირებით წარმოიქმნება მოცირკულირე რეკომბინანტული ფორმები (CRFs).

ბოლოს 2000 წელს, ჩატარებული ქვეტიპის გლობალურად გავრცელების ანალიზის მიხედვით, მსოფლიოში ინფექციების 47.2% მოდიოდა C ქვეტიპზე, 26.7% A/CRF02_AG-ზე, 12.3% B ქვეტიპზე, X 5.3% D ქვეტიპზე, 3.2% იყო CRF_AE, ხოლო დანარჩენი 5.3% სხვა ქვეტიპებისა და CRF-ის შემთხვევებზე.[93] აივ-1 კვლევების უმეტესობა ორიენტირებულია B ქვეტიპზე.[94] მეოთხე ჯგუფის, „P“-ს არსებობის ჰიპოთეზა წამოყენებულ იქნა 2009 წელს იზოლირებული ვირუსის საფუძველზე.[95][96] შტამი, როგორც ჩანს, მომდინარეობს გორილას SIV-დან (SIVgor), რომელიც პირველად იზოლირებული იყო დასავლეთ დაბლობის გორილებისგან 2006 წელს.[95]

აივ-2-ის უახლოესი ნათესავი არის SIVsm, SIV-ის შტამი, რომელიც გვხვდება მანგაბეებში. ვინაიდან აივ-1 მომდინარეობს SIVcpz-დან და აივ-2 SIVsm-დან, აივ-2-ის გენეტიკური მასალის სექვენსი (თანამიმდევრობა) მხოლოდ ნაწილობრივ არის აივ-1-ის ჰომოლოგიური და უფრო მეტად ჰგავს SIVsm-ს.[97][98]

დიაგნოსტირება

აივ ასლების (ვირუსული დატვირთვა) და CD4 რაოდენობას შორის კორელაციის განზოგადებული გრაფიკი არანამკურნალევი აივ ინფექციის საშუალო კურსის განმავლობაში; ნებისმიერი კონკრეტული ადამიანის დაავადების კურსი შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს აღნიშნულისგან.
  CD4+ T უჯრედების რაოდენობა
  HIV რნმ ასლების რაოდენობა

აივ-დადებითი ადამიანების დიდმა ნაწილმა არ იცის, რომ ინფიცირებულია ვირუსით.[99] მაგალითად, 2001 წელს აფრიკაში, ქალაქში მცხოვრებ სექსუალურად აქტიური მოსახლეობის 1%-ზე ნაკლები იყო აივ-ზე ტესტირებული, და ეს პროპორცია კიდევ უფრო დაბალია სოფლის მოსახლეობაში.[99] გარდა ამისა, 2001 წელს ორსულთა მხოლოდ 0.5%-სჰგონდა გავლილი კონსულტაცია, ტესტირება ან მიღებული ტესტის შედეგები.[99] ისევ და ისევ, ეს პროპორცია კიდევ უფრო დაბალია სოფლის ჯანდაცვის დაწესებულებებში.[99] ვინაიდან დონორებმა შესაძლოა არ იცოდნენ ინფიცირების შესახებ, დონორის სისხლს და სისხლის პროდუქტებს, რომლებიც გამოიყენება მედიცინასა და სამედიცინო კვლევებში, რეგულარულად უტარდება აივ ინფექციაზე სკრინინგი.[100]

აივ-1 ტესტირება თავდაპირველად კეთდება იმუნოფერმენტული ანალიზის (ELISA) გამოყენებით, აივ-1-ის ანტისხეულების გამოსავლენად. პირველადი ELISA-ს არარეაქტიული შედეგის მქონე ნიმუშები განიხილება აივ-უარყოფითად, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ადგილი ჰქონდა ახალ კონტაქტს ინფიცირებულ პარტნიორთან ან უცნობი აივ სტატუსის პარტნიორთან. რეაქტიული ELISA-ს შედეგის მქონე ნიმუშების ხელახლა ტესტირება ხდება ორჯერადად.[101] თუ ამ შემთხვევაში, რომელიმე ტესტის შედეგი იქნება რეაქტიული (დადებითი) , ნიმუში გადის დამადასტურებელ ტესტირებას, უფრო სპეციფიკური ტესტით (მაგ., პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია (PCR), ვესტერნ ბლოტინგი ან იშვიათად იმუნოფლუორესცენტული ანალიზი (IFA)). მხოლოდ ის ნიმუშები, რომლებიც რეაქტიულია როგორც ELISA-ტესტირებაზე, ისე დადებითია IFA ან PCR-ით ან western blot-ით ტესტირებისას, ითვლება აივ-დადებით და მიუთითებს აივ ინფექციაზე.[102] მიუხედავად იმისა, რომ IFA შეიძლება გამოყენებულ იქნას ინფექციის დასადასტურებლად ამ ორაზროვან შემთხვევებში, ეს ანალიზი ფართოდ არ გამოიყენება. ზოგადად, მეორე ნიმუში უნდა შეგროვდეს ერთ თვეზე მეტი ხნის შემდეგ და ხელახლა შემოწმდეს. გაცილებით ნაკლებად ხელმისაწვდომი, ნუკლეინის მჟავას ტესტირება (მაგ., ვირუსული რნმ ან პროვირუსული დნმ-ის გაძლიერების მეთოდი) ასევე შეიძლება პროდუქტიული დიაგნოზს გარკვეულ სიტუაციებში.[101] გარდა ამისა, ტესტირებული ნიმუშის არასაიმედო შედეგი შესაძლოა ნიმუშიც მცირე რაოდენობით იყოს გამოწვეული. ამ სიტუაციებში ხდება სხვა ნიმუშის შეგროვება და ტესტირება აივ ინფექციაზე.

თანამედროვე აივ ტესტირება უკიდურესად ზუსტია, როდესაც გათვალისწინებულია ფანჯრის პერიოდი. ერთი სკრინინგის ტესტი სწორია შემთხვევების 99%-ზე მეტში.[103] სტანდარტული ორეტაპიანი ტესტირების პროტოკოლში ცრუ დადებითი შედეგის ალბათობა შეფასებულია დაახლოებით 1 : 250,000-დან დაბალი რისკის მქონე პოპულაციაში..[104] ინფიცირებილთან სავარაუდო კონტაქტის შემდგომ, ტესტირება რეკომენდებულია დაუყოვნებლივ და შემდეგ ექვს კვირაში, სამ თვეში და ექვს თვეში.[105]

აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) უახლესი რეკომენდაციები აჩვენებს, რომ აივ ტესტირება უნდა დაიწყოს აივ-1 და აივ-2 ანტისხეულების და p24 ანტიგენის იმუნოანალიზის კომბინირებული ტესტით. უარყოფითი შედეგი გამორიცხავს ინფიცირებას, ხოლო დადებითს უნდა მოჰყვეს აივ-1/2 ანტისხეულების დიფერენციაციის იმუნოანალიზი, რითაც ხდება ანტისხეულების განსაზღვრა. აღნიშნული იძლევა ოთხ შესაძლო სცენარს:

1. აივ-1 (+) და აივ-2 (−): აღმოჩენილია აივ-1 ანტისხეულები

2. აივ-1 (−) და აივ-2 (+): აღმოჩენილია აივ-2 ანტისხეულები

3. აივ-1 (+) და აივ-2 (+): აღმოჩენილია ორივე აივ-1 და აივ-2 ანტისხეულები

4. აივ-1 (−) უარყოფითი, განუსაზღვრელი ან არაზუსტია, და აივ-2 (−) უარყოფითია: უნდა ჩატარდეს ნუკლეინის მჟავას ტესტი აივ-1-ის მწვავე ინფექციის ან მისი არარსებობის გამოსავლენად.[106]

კვლევა

აივ/შიდსის კვლევა მოიცავს ყველა სამედიცინო კვლევას, რომელიც ცდილობს აივ/შიდსის პრევენციას, მკურნალობას ან განკურნებას, ასევე ფუნდამენტურ კვლევას აივ-ის, როგორც ინფექციური აგენტის, და შიდსის, როგორც აივ-ით გამოწვეული დაავადების ბუნების შესახებ.

მრავალი მთავრობა და კვლევითი ინსტიტუტი მთელს მსოფლიოში აქტიურად არის ჩართული აივ/შიდსის შესწავლაში. მათი კვლევა მოიცავს სხვადასხვა ასპექტს, როგორიცაა: სექსუალური განათლების კვლევა და მედიკამენტების შემუშავება, აივ-ის ვაქცინები და ანტირეტროვირუსული პრეპარატები.[107] სამედიცინო კვლევის სხვა სფეროები მოიცავს პრე-ექსპოზიციურ (კონტაქტამდე) პროფილაქტიკას(PrEP), კონტაქტის შემდგომ პროფილაქტიკას (PEP) და სხვა.

მკურნალობა და გადაცემა

აივ/შიდსის მართვა ჩვეულებრივ მოიცავს ანტირეტროვირუსული პრეპარატების გამოყენებას. მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში აივ ქრონიკულ მდგომარეობად იქცა, რომლის დროსაც შიდსის პროგრესირება სულ უფრო იშვიათია.

ვირუსის ლიკვიდაციის მთავარი ხელისშემშლელი ფაქტორია ერთგვარი ვირუსული რეზერვუარი CD4+ T უჯრედებში, დენდრიტულ უჯრედებში და მაკროფაგებში, და შესაბამისად აივ-ის ლატენტურობა.[19][108]

მიუხედავად იმისა, რომ აივ ძალზე ვირულენტურია, ვირუსის გადაცემა არ ხდება სქესობრივი გზით, აივ-ინფიცირებულიდან, როდესაც ანტირეტროვირუსული მკურნალობის ფონზე, ვირუსი დეტექციის ზღვარს მიღმაა (ვერ ხდება გამოვლენა, ე.ი <50 ვირუსი/მლ). აღნიშნული პირველად განაცხადა შვეიცარიის ფედერალურმა კომისიამ 2008 წელს, თუმცა იმ დროს ეს განცხადება საკამათო იყო.[109][110] თუმცა, მრავალი გამოკვლევის შემდეგ, ცხადი გახდა, რომ სქესობრივი გზით აივ ინფექციის გადაცემის შანსი ფაქტობრივად ნულის ტოლია აივ-დადებითი პირიდან, ვირუსის ნაწილაკების აღნიშნული რაოდენობით არსებობისას. ეს ცნობილია როგორც U=U, "Undetectable=Untransmittable"(შეუმჩნეველი=არაგადამდები). კვლევებში ჩართულნი იყვნენ წყვილები, სადაც ერთი პარტნიორი იყო აივ დადებითი, ხოლო მეორე აივ უარყოფითი, რომელთაც რეგულარულად უტარდებოდათ აივ ტესტირება. საერთო ჯამში, ოთხ კვლევაში მონაწილეობას ღებულობდა 4097 წყვილი, ოთხი კონტინენტიდან და აღირიცხა პრეზერვატივის გარეშე სექსის 151,880 აქტი, საიდანაც აივ-დადებითი, დეტექციის ზღვარს მიღმა ვირუსული დატვირთვის მქონე ადამიანებიდან, აივ-ის ტრანსმისიის შემთხვევა ნულს უდრიდა.[111] ამის შემდეგ, U=U განცხადებას, რომელიც გულისხმობს "ნულოვანი რისკის" კონცეფციას, ხელი მოაწერა ასობით ორგანიზაციამ, მათ შორის აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრმა (CDC), ბრიტანეთის აივ ასოციაციამ და სამედიცინო ჟურნალმა - Lancet.[112] კვლევის ავტორებმა შეაჯამეს თავიანთი დასკვნები ჟურნალ The Lancet-ში შემდეგნაირად:[5]

ჩვენი შედეგენი ამტკიცებს, რომ აივ-ით დაავადებული გეი მამაკაცების მკურნალობით, წარმატებით მცირდება ვირუსის რაოდენობა სისხლში, შეუმჩნეველ დონემდე და პრეზერვატივის გარეშე სექსის დროს პარტნიორისთვის აივ-ის გადაცემის რისკი არსებითად ნულის ტოლია. ეს დასკვნები მხარს უჭერს U=U (შეუმჩნეველი უდრის არაგადამდები) კამპანიას და ხაზს უსვამს აივ ინფექციის ადრეული ტესტირებისა და მკურნალობის სარგებელს.[5]

ისტორია

აღმოჩენა

აივ-ის აღმომჩენები: ფრანსუაზა ბარე-სინუსი, რობერტ გალო და ლუკ მონტანიერი.

პირველი ახალი ამბავი "ეგზოტიკურ ახალ დაავადებაზე" გამოჩნდა 1981 წლის 18 მაისს, ჰომოსექსუალური თემატიკის გაზეთ New York Native-ში.[113] შიდსის პირველი კლინიკური შემთხვევა 1981 წელს დაფიქსირდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში.[114] თავდაპირველი შემთხვევები გამოვლინდა ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებლებში და გეი მამაკაცებში, რომელთაც აღენიშნებოდათ უცნობი ეტიოლოგიის იმუნიტეტის დაქვეითება და პნევმოცისტური პნევმონიის სიმპტომები,(PCP ანPJP, მოგვიანებით გაირკვა, რომ დავადებას იწვევს-Pneumocystis jirovecii), იშვიათი ოპორტუნისტული ინფექცია, რომელიც ვლინდება ძალიან დაქვეითებული იმუნური სისტემის მქონე ადამიანებში.[115] ამის შემდეგ მალევე, ნიუ-იორკის მედიცინის სკოლის მკვლევარებმა შეისწავლეს გეი მამაკაცები, რომლებსაც უვითარდებოდათ ადრე იშვიათი კანის კიბო, სახელად კაპოშის სარკომა (KS).[116][117] PJP-ისა და KS-ის მრავალი სხვა შემთხვევის გამოვლენის გამო, აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრში (CDC) და შეიქმნა CDC სამუშაო ჯგუფი, რათა მონიტორინგს გაეწიათ დაავადებისთვის.[118]

თავდაპირველად, CDC-ს არ ჰქონდა ოფიციალური სახელწოდება ამ დაავადებისთვის, ხშირად მას მოიხსენიებდნენ მასთან ასოცირებული დაავადებების გზით, მაგალითად, თავდაპირველად ვირუსი - ლიმფადენოპათიით დაასახელეს აივ-ის აღმომჩენებმა .[119][120] მათ ასევე გამოიყენეს კაპოშის სარკომა და ოპორტუნისტული ინფექციების სახელწოდებები 1981 წელს.[121] პრესაში გამოიგონეს ტერმინი GRID, რომელიც ნიშნავს გეობასთან დაკავშირებულ იმუნურ დეფიციტს.[122] CDC-მ თავდაპირველად დაავადებას უწოდა - "4H დაავადება", ვინაიდან მიაჩნდათ, რომ ის გავლენას ახდენდა ადამიანების ოთხ კონკრეტულ ჯგუფზე: ჰომოსექსუალებზე, ჰეროინის მომხმარებლებზე, ჰემოფილით დაავადებულებსა და ჰაიტიელებზე.[123][124] თუმცა, მოგვიანებით დადგინდა, რომ შიდსი არ იყო იზოლირებული გეი საზოგადოებისთვის,[119] და გაირკვა, რომ ტერმინი GRID არასწორი იყო და სახელწოდება - შიდსი მიღებულ იქნა შეხვედრაზე 1982 წლის ივლისში.[125] 1982 წლის სექტემბრისთვის CDC-მ დაიწყო სახელწოდება - შიდსის გამოყენება.[126]

1983 წელს, მკვლევართა ორმა დამოუკიდებელმა ჯგუფმა, ამერიკელი რობერტ გალოს და ფრანგი ფრანსუაზა ბარე-სინუსის და ლუკ მონტანიერის ხელმძღვანელობით განაცხადეს, რომ შესაძლოა რეტროვირუსი აინფიცირებს შიდსით დაავადებულებს და გამოაქვეყნეს თავიანთი დასკვნები ჟურნალ Science-ის ერთსა და იმავე ნომერში.[127][128][129] გალო ამტკიცებდა, რომ ვირუსი, რომელიც მისმა ჯგუფმა გამოყო შიდსით დაავადებული ადამიანისგან, საოცრად მსგავსი იყო ასევე მათ მიერვე გამოყოფილი ვირუსის - ადამიანის T-ლიმფოტროპული ვირუსებისადმი (HTLV). მონტანიერის ჯგუფმა გამოყო ვირუსი პაციენტისგან, რომელსაც აღენიშნებოდა კისრის ლიმფური კვანძების შეშუპება და ფიზიკური სისუსტე, პირველადი აივ ინფექციის ორი კლასიკური სიმპტომი. მონტანიერმა და მისმა კოლეგებმა აჩვენეს, რომ ამ ვირუსის ძირითადი ცილები იმუნოლოგიურად განსხვავდებოდა HTLV-I-ისგან. მონტანიერის ჯგუფმა მათი იზოლირებული ვირუსს უწოდა ლიმფადენოპათიასთან ასოცირებული ვირუსი (LAV).[118]აღნიშნულ ორ ერთსა და იმავე ვირუსს 1986 წელს (LAV და HTLV-III) დაარქვეს აივ.[130]

კიდევ ერთი ჯგუფი, რომელიც მუშაობდა მონტანიერისა და გალოს ჯგუფებთან ერთად, იყო ჯეი ა.ლევის ჯგუფი კალიფორნიის უნივერსიტეტში, სან ფრანცისკოში. მან დამოუკიდებლად აღმოაჩინა შიდსის ვირუსი 1983 წელს და მას შიდსთან ასოცირებული რეტროვირუსი (ARV) უწოდა.[131] ეს ვირუსი ძალიან განსხვავდებოდა Montagnier და Gallo ჯგუფების მიერ აღწერილი ვირუსისგან. ARV შტამის არსებობა, მიუთითებდა აივ იზოლატების ჰეტეროგენულობაზე.[132]

წარმოშობა

ითვლება, რომ ორივე ვირუსი აივ-1 და აივ-2 წარმოიშვა პრიმატებიდან დასავლეთ-ცენტრალურ აფრიკაში და, როგორც ვარაუდობენ, გადაეცა ადამიანებს (პროცესი, რომელიც ცნობილია როგორც ზოონოზი) მე-20 საუკუნის დასაწყისში.[133][134]

როგორც ჩანს, აივ-1 წარმოიშვა სამხრეთ კამერუნში SIVcpz-ის, სიმიანური იმუნოდეფიციტის ვირუსის (SIV) ევოლუციის გზით, რომელიც აინფიცირებს ველურ შიმპანზეებს.[135][136] აივ-2-ის უახლოესი ნათესავი არის SIVsmm, მანგაბეის ვირუსი (Cercocebus atys atys), ძველი სამყაროს მაიმუნი (ანთრისებრნი) რომელიც ცხოვრობს დასავლეთ აფრიკაში (სამხრეთ სენეგალიდან დასავლეთ კოტ-დ’ივუარიმდე).[21] ახალი სამყაროს მაიმუნები, როგორიცაა ღამის მაიმუნი, მდგრადია აივ-1 ინფექციის მიმართ, შესაძლოა, ორი ვირუსული რეზისტენტობის გენის შერწყმის გამო.[137]

ითვლება, რომ აივ-1 გადაეცა სახეობიდან სახეობას სულ მცირე სამჯერ, რამაც გამოიწვია ვირუსის სამი ჯგუფის (M, N და O) წარმოქმნა.[138]

მარცხნიდან მარჯვნივ: SIV-ის გადამტანი აფრიკული მწვანე მაიმუნი, აივ-2-ის გადამტანი მანგაბეი და აივ-1-ის გადამტანი შიმპანზე.

არსებობს მტკიცებულება, რომ ადამიანები, რომლებიც მონაწილეობენ გარეული ხორცის რეალიზაციაში, როგორც მონადირეები, ან როგორც ხორცით მოვაჭრეები, ავადდებიან SIV-ით.[139] თუმცა, SIV არის სუსტი ვირუსი და ის, როგორც წესი, ითრგუნება ადამიანის იმუნური სისტემის მიერ დაინფიცირებიდან რამდენიმე კვირის განმავლობაში. ითვლება, რომ ვირუსის რამდენიმე გადაცემაა აუცილებელია, რათა მას საკმარისი დრო მივცეთ აივ-ში მუტაციისთვის.[140] ვირუსის გენეტიკური კვლევები მიუთითებს, რომ აივ-1 M ჯგუფის უახლესი საერთო წინაპარი თარიღდება 1910 წliT.[141] ამ დათარიღების მომხრეები აივ-ის ეპიდემიას უკავშირებენ კოლონიალიზმის გაჩენას და აფრიკის დიდი კოლონიური ქალაქების მოსახლეობის ზრდას, რაც იწვევს სოციალურ ცვლილებებს, მათ შორის სექსუალური კონტაქტის სხვადასხვა პატერნებს (განსაკუთრებით სხვადასხვა პარტნიორები), პროსტიტუციის გავრცელებასა და სხვა.[142] მიუხედავად იმისა, რომ ვაგინალური სქესობრივი კავშირის დროს აივ-ის გადაცემის სიხშირე ჩვეულებრივ დაბალია, ისინი ბევრად იზრდება, თუ ერთ-ერთ პარტნიორს აქვს სქესობრივი გზით გადამდები ინფექცია, რომელიც იწვევს გენიტალური წყლულების განვითარებას. 1900-იანი წლების დასაწყისის კოლონიური ქალაქები გამოირჩეოდა პროსტიტუციისა და გენიტალური წყლულების მაღალი გავრცელებით, იმდენად, რამდენადაც 1928 წლის მონაცემებით, აღმოსავლეთ ლეოპოლდვილის (ამჟამად კინშასას) მცხოვრებთა დაახლოებით 45% მეძავი იყო. ერთსა და 1933 წელს ქალაქის მცხოვრებთა დაახლოებით 15% ინფიცირებული იყო სიფილისის ერთნაირი ფორმით.[142]

ადამიანებში აივ ინფექციის ყველაზე ადრეული, დოკუმენტირებული შემთხვევა თარიღდება 1959 წლით ბელგიის კონგოში.[143] ვირუსი შესაძლოა არსებობდა შეერთებულ შტატებში ჯერ კიდევ 1960-იანი წლების შუა პერიოდშ, რადგან თექვსმეტი წლის მამაკაცს სახელად რობერტ რეიფორდს აღენიშნებოდა დაავადების სიმპტომები1966 წელს და გარდაიცვალა 1969 წელს.[144]

ალტერნატიულ ჰიპოთეზას წარმოადგენს საფრთხისშემცველი სამედიცინო პრაქტიკის ფართო გამოყენებაზე აფრიკაში მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ წლებში, როგორიცაა ერთჯერადი შპრიცების არასტერილური გამოყენება მასობრივი ვაქცინაციის, ანტიბიოტიკების და მალარიის საწინააღმდეგო კამპანიების დროს.[140][145][146]

აივ ინფექცია/შიდსის გავრცელება საქართველოში

აივ ინფექცია/შიდსის გავრცელების თვალსაზრისით საქართველო დაბალი პრევალენტობის ქვეყნებს მიეკუთვნება. 2021 წელს საქართველოში აივ-ის 530 ახალი შემთხვევა აღირიცხა (ინციდენტობის მაჩვენებელი 100 000 მოსახლეზე – 14.3; 2020 წელს – 18.0).

სხვადასხვა სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში (დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის, უსაფრთხო სისხლის და აივ-ინფექცია შიდსის პროგრამები) ბოლო წლებში მიმდინარეობდა ორსულთა, დონორთა, მაღალი ქცევითი რისკისა და სხვა ჯგუფების, მ.შ. პენიტენციურ სისტემაში მყოფი ბრალდებულების/მსჯავრდებულების, ნებაყოფლობითი შემოწმება აივ/შიდს-ზე. 2021 წელს სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში ჩატარებულ იქნა 422 900 ტესტირება (2019 წელს – 441 119). სს ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის ს/პ ცენტრის ანგარიშით, ჩატარებულია 18 241 (2020 წელს – 35 233) სკრინინგული ტესტირება.

გლობალური ფონდის პროგრამის ფარგლებში მაღალი ქცევითი რისკის ჯგუფების წარმომადგენლებს (ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებლები, კომერციული სექს მუშაკიქალები, მამაკაცთან სექსის მქონე კაცები) მიეწოდებოდა აივ პრევენციული პაკეტით განსაზღვრული მომსახურებები, მათ შორის აივ ნებაყოფლობითი კონსულტირება და ტესტირება.

გაეროს 90-90-90 სამიზნეებთან (აივ ინფიცირებულთა 90%-მა იცის საკუთარი ინფიცირების შესახებ; აივ ინფიცირებულთა 90% იღებს არვ მკურნალობას; მკურნალობაზე მყოფ აივ ინფიცირებულთა 90%-ში მიღწეულია აივ სუპრესია - სისხლში აივ ვირუსის ნულოვანი დონის შენარჩუნება) მიმართებაში ქვეყანას მნიშვნელოვანი პოზიციები აქვს მეორე და მესამე სამიზნეზე, თუმცა ჩამორჩება პირველ 90-თან დაკავშირებით. კერძოდ, 2021 წელს აივ ახალი შემთხვევების 25.1% (2020 წელს - 34.2%) დიაგნოსტირებულია შიდსის სტადიაზე.

რეგიონის სხვა ქვეყნებთან მიმართებაში, საქართველოში მაღალია გაეროს მეორე და მესამე 90 სამიზნეების შესრულება - ანტირეტროვირუსულ მკურნალობაში აივ ინფიცირებულთა ჩართვისა და ვირუსული სუპრესიის მიღწევის მაჩვენებლები.

სახელმწიფო და გლობალური ფონდის დაფინანსებით უზრუნველყოფილია შიდსით დაავადებულთა (აფხაზეთის მოსახლეობის ჩათვლით) უნივერსალური ხელმისაწვდომობა ანტირეტროვირუსულ პრეპარატებზე.

საქართველოს ანტირეტროვირუსული მკურნალობის პროგრამა აღიარებულია ერთ-ერთ საუკეთესოდ აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის რეგიონში. პროგრამა ხასიათდება მაღალი მოცვით, მდგრადობით, მიწოდებული სერვისების მაღალი ხარისხით ქვეყნის მასშტაბით. საქართველომ რეგიონში ერთ-ერთმა პირველმა დანერგა „მკურნალობა ყველასათვის“ სტრატეგია, რაც აივ/შიდს-ით დაავადებულებში მკურნალობის დაწყებას გულისხმობს CD4 უჯრედების რაოდენობის მიუხედავად, რაც მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მკურნალობის გამოსავალს და ხელს უწყობს ქვეყანაში აივ/შიდსის გავრცელების ტემპის შეჩერებას.

2021 წელს გაგრძელდა 2017 წელს დაწყებული აივ წინასაექექსპოზიციო არვ (ანტირეტროვირუსული) პროფილაქტიკური მკურნალობის პილოტური პროგრამა (PrEP) მსმ პოპულაციის წარმომადგენლებისთვის, რაც შესაძლებლობას იძლევა არვ პროფილაქტიკური მკურნალობის ფონზე თავიდან ავიცილოთ მაღალი რისკის მქონე პირების აივ ინფიცირება. დაგეგმილია პროგრამის გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობისა და მასში სხვა მაღალი რისკის პოპულაციების ჩართვა.[147]

სქოლიო

  1. ↑ Weiss RA (May 1993). „How does HIV cause AIDS?“. Science. 260 (5112): 1273–9. Bibcode:1993Sci...260.1273W. doi:10.1126/science.8493571. PMID 8493571.
  2. ↑ Douek DC, Roederer M, Koup RA (2009). „Emerging Concepts in the Immunopathogenesis of AIDS“. Annual Review of Medicine. 60: 471–84. doi:10.1146/annurev.med.60.041807.123549. PMC 2716400. PMID 18947296.
  3. ↑ Powell MK, Benková K, Selinger P, Dogoši M, Kinkorová Luňáčková I, Koutníková H, Laštíková J, Roubíčková A, Špůrková Z, Laclová L, Eis V, Šach J, Heneberg P (2016). „Opportunistic Infections in HIV-Infected Patients Differ Strongly in Frequencies and Spectra between Patients with Low CD4+ Cell Counts Examined Postmortem and Compensated Patients Examined Antemortem Irrespective of the HAART Era“. PLOS ONE. 11 (9): e0162704. Bibcode:2016PLoSO..1162704P. doi:10.1371/journal.pone.0162704. PMC 5017746. PMID 27611681.
  4. ↑ WHO. 2007 AIDS epidemic update (December 2007).
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Rodger, A. (for the PARTNER study group) (July 2018). „Risk of HIV transmission through condomless sex in MSM couples with suppressive ART: The PARTNER2 Study extended results in gay men“. AIDS2018: 22nd International AIDS Conference. Amsterdam, the Netherlands. დაარქივებულია ორიგინალიდან 27 ნოემბერი 2021-ში. https://web.archive.org/web/20211127110959/https://programme.aids2018.org/Abstract/Abstract/13470. წაკითხვის თარიღი: 2 April 2019.
  6. ↑ 6.0 6.1 Eisinger RW, Dieffenbach CW, Fauci AS (February 2019). „HIV Viral Load and Transmissibility of HIV Infection: Undetectable Equals Untransmittable“. JAMA. 321 (5): 451–452. doi:10.1001/jama.2018.21167. PMID 30629090. S2CID 58599661.
  7. ↑ Mabuka J, Nduati R, Odem-Davis K, Peterson D, Overbaugh J (2012). Desrosiers RC (ed.). „HIV-Specific Antibodies Capable of ADCC Are Common in Breastmilk and Are Associated with Reduced Risk of Transmission in Women with High Viral Loads“. PLOS Pathogens. 8 (6): e1002739. doi:10.1371/journal.ppat.1002739. PMC 3375288. PMID 22719248.
  8. ↑ (2009) Anthropology and public health : bridging differences in culture and society, 2nd, Oxford: Oxford University Press, გვ. 449. ISBN 978-0-19-537464-3. OCLC 192042314. 
  9. ↑ Mead MN (2008). „Contaminants in human milk: weighing the risks against the benefits of breastfeeding“. Environmental Health Perspectives. 116 (10): A426–34. doi:10.1289/ehp.116-a426. PMC 2569122. PMID 18941560. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 ნოემბერი 2008.
  10. ↑ თარგი:Citation-attribution
  11. ↑ Cunningham AL, Donaghy H, Harman AN, Kim M, Turville SG (August 2010). „Manipulation of dendritic cell function by viruses“. Current Opinion in Microbiology. 13 (4): 524–9. doi:10.1016/j.mib.2010.06.002. PMID 20598938.
  12. ↑ Doitsh G, Galloway NL, Geng X, Yang Z, Monroe KM, Zepeda O, et al. (January 2014). „Cell death by pyroptosis drives CD4 T-cell depletion in HIV-1 infection“. Nature. 505 (7484): 509–14. Bibcode:2014Natur.505..509D. doi:10.1038/nature12940. PMC 4047036. PMID 24356306.
  13. ↑ Garg H, Mohl J, Joshi A (November 2012). „HIV-1 induced bystander apoptosis“. Viruses. 4 (11): 3020–43. doi:10.3390/v4113020. PMC 3509682. PMID 23202514.
  14. ↑ (2012) Robbins Basic Pathology, 9th, Elsevier Health Sciences, გვ. 147. ISBN 978-1-4557-3787-1. 
  15. ↑ International Committee on Taxonomy of Viruses. (2002)61.0.6. Lentivirus. National Institutes of Health. ციტირების თარიღი: February 28, 2006
  16. ↑ International Committee on Taxonomy of Viruses. (2002)61. Retroviridae. National Institutes of Health. ციტირების თარიღი: February 28, 2006
  17. ↑ Levy JA (November 1993). „HIV pathogenesis and long-term survival“. AIDS. 7 (11): 1401–10. doi:10.1097/00002030-199311000-00001. PMID 8280406.
  18. ↑ Smith JA, Daniel R (May 2006). „Following the path of the virus: the exploitation of host DNA repair mechanisms by retroviruses“. ACS Chemical Biology. 1 (4): 217–26. doi:10.1021/cb600131q. PMID 17163676.
  19. ↑ 19.0 19.1 Siliciano RF, Greene WC (September 2011). „HIV latency“. Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine. 1 (1): a007096. doi:10.1101/cshperspect.a007096. PMC 3234450. PMID 22229121.
  20. ↑ Gilbert PB, McKeague IW, Eisen G, Mullins C, Guéye-NDiaye A, Mboup S, Kanki PJ (February 28, 2003). „Comparison of HIV-1 and HIV-2 infectivity from a prospective cohort study in Senegal“. Statistics in Medicine. 22 (4): 573–593. doi:10.1002/sim.1342. PMID 12590415. S2CID 28523977.
  21. ↑ 21.0 21.1 Reeves JD, Doms RW (2002). „Human Immunodeficiency Virus Type 2“. Journal of General Virology. 83 (Pt 6): 1253–65. doi:10.1099/0022-1317-83-6-1253. PMID 12029140.
  22. ↑ McGovern SL, Caselli E, Grigorieff N, Shoichet BK (2002). „A common mechanism underlying promiscuous inhibitors from virtual and high-throughput screening“. Journal of Medicinal Chemistry. 45 (8): 1712–22. doi:10.1021/jm010533y. hdl:11380/977912. PMID 11931626.
  23. ↑ Compared with overview in: (2007) Lippincott's Illustrated Reviews: Microbiology. Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins, გვ. 3. ISBN 978-0-7817-8215-9. 
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5 Various (2008). HIV Sequence Compendium 2008 Introduction.  დაარქივებული November 24, 2017[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 Chan DC, Fass D, Berger JM, Kim PS (April 1997). „Core structure of gp41 from the HIV envelope glycoprotein“ (PDF). Cell. 89 (2): 263–73. doi:10.1016/S0092-8674(00)80205-6. PMID 9108481. S2CID 4518241.
  26. ↑ Klein JS, Bjorkman PJ (May 2010). „Few and far between: how HIV may be evading antibody avidity“. PLOS Pathogens. 6 (5): e1000908. doi:10.1371/journal.ppat.1000908. PMC 2877745. PMID 20523901.
  27. ↑ National Institute of Health (June 17, 1998). „Crystal structure of key HIV protein reveals new prevention, treatment targets“ (პრეს-რელიზი). დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 19, 2006. ციტირების თარიღი: September 14, 2006.
  28. ↑ Behrens AJ, Vasiljevic S, Pritchard LK, Harvey DJ, Andev RS, Krumm SA, et al. (March 2016). „Composition and Antigenic Effects of Individual Glycan Sites of a Trimeric HIV-1 Envelope Glycoprotein“. Cell Reports. 14 (11): 2695–706. doi:10.1016/j.celrep.2016.02.058. PMC 4805854. PMID 26972002.
  29. ↑ Pritchard LK, Spencer DI, Royle L, Bonomelli C, Seabright GE, Behrens AJ, et al. (June 2015). „Glycan clustering stabilizes the mannose patch of HIV-1 and preserves vulnerability to broadly neutralizing antibodies“. Nature Communications. 6: 7479. Bibcode:2015NatCo...6.7479P. doi:10.1038/ncomms8479. PMC 4500839. PMID 26105115.
  30. ↑ Pritchard LK, Harvey DJ, Bonomelli C, Crispin M, Doores KJ (September 2015). „Cell- and Protein-Directed Glycosylation of Native Cleaved HIV-1 Envelope“. Journal of Virology. 89 (17): 8932–44. doi:10.1128/JVI.01190-15. PMC 4524065. PMID 26085151.
  31. ↑ Julien JP, Cupo A, Sok D, Stanfield RL, Lyumkis D, Deller MC, et al. (December 2013). „Crystal structure of a soluble cleaved HIV-1 envelope trimer“. Science. 342 (6165): 1477–83. Bibcode:2013Sci...342.1477J. doi:10.1126/science.1245625. PMC 3886632. PMID 24179159.
  32. ↑ Lyumkis D, Julien JP, de Val N, Cupo A, Potter CS, Klasse PJ, et al. (December 2013). „Cryo-EM structure of a fully glycosylated soluble cleaved HIV-1 envelope trimer“. Science. 342 (6165): 1484–90. Bibcode:2013Sci...342.1484L. doi:10.1126/science.1245627. PMC 3954647. PMID 24179160.
  33. ↑ Ouellet DL, Plante I, Landry P, Barat C, Janelle ME, Flamand L, Tremblay MJ, Provost P (April 2008). „Identification of functional microRNAs released through asymmetrical processing of HIV-1 TAR element“. Nucleic Acids Research. 36 (7): 2353–65. doi:10.1093/nar/gkn076. PMC 2367715. PMID 18299284.
  34. ↑ Klase Z, Winograd R, Davis J, Carpio L, Hildreth R, Heydarian M, Fu S, McCaffrey T, Meiri E, Ayash-Rashkovsky M, Gilad S, Bentwich Z, Kashanchi F (2009). „HIV-1 TAR miRNA protects against apoptosis by altering cellular gene expression“. Retrovirology. 6 (1): 18. doi:10.1186/1742-4690-6-18. PMC 2654423. PMID 19220914.
  35. ↑ Vasudevan AA, Smits SH, Höppner A, Häussinger D, Koenig BW, Münk C (Nov 2013). „Structural features of antiviral DNA cytidine deaminases“. Biological Chemistry (Submitted manuscript). 394 (11): 1357–70. doi:10.1515/hsz-2013-0165. PMID 23787464. S2CID 4151961.
  36. ↑ Garcia JV, Miller AD (April 1991). „Serine phosphorylation-independent downregulation of cell-surface CD4 by nef“. Nature. 350 (6318): 508–11. Bibcode:1991Natur.350..508G. doi:10.1038/350508a0. PMID 2014052. S2CID 1628392.
  37. ↑ Schwartz O, Maréchal V, Le Gall S, Lemonnier F, Heard JM (March 1996). „Endocytosis of major histocompatibility complex class I molecules is induced by the HIV-1 Nef protein“. Nature Medicine. 2 (3): 338–42. doi:10.1038/nm0396-338. PMID 8612235. S2CID 7461342.
  38. ↑ Stumptner-Cuvelette P, Morchoisne S, Dugast M, Le Gall S, Raposo G, Schwartz O, Benaroch P (October 2001). „HIV-1 Nef impairs MHC class II antigen presentation and surface expression“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (21): 12144–9. Bibcode:2001PNAS...9812144S. doi:10.1073/pnas.221256498. PMC 59782. PMID 11593029.
  39. ↑ Arrildt KT, Joseph SB, Swanstrom R (March 2012). „The HIV-1 env protein: a coat of many colors“. Current HIV/AIDS Reports. 9 (1): 52–63. doi:10.1007/s11904-011-0107-3. PMC 3658113. PMID 22237899.
  40. ↑ 40.0 40.1 Berger EA, Doms RW, Fenyö EM, Korber BT, Littman DR, Moore JP, Sattentau QJ, Schuitemaker H, Sodroski J, Weiss RA (1998). „A new classification for HIV-1“. Nature. 391 (6664): 240. Bibcode:1998Natur.391..240B. doi:10.1038/34571. PMID 9440686. S2CID 2159146.
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 Coakley E, Petropoulos CJ, Whitcomb JM (2005). „Assessing ch vbgemokine co-receptor usage in HIV“. Current Opinion in Infectious Diseases. 18 (1): 9–15. doi:10.1097/00001432-200502000-00003. PMID 15647694. S2CID 30923492.
  42. ↑ Deng H, Liu R, Ellmeier W, Choe S, Unutmaz D, Burkhart M, Di Marzio P, Marmon S, Sutton RE, Hill CM, Davis CB, Peiper SC, Schall TJ, Littman DR, Landau NR (1996). „Identification of a major co-receptor for primary isolates of HIV-1“. Nature. 381 (6584): 661–6. Bibcode:1996Natur.381..661D. doi:10.1038/381661a0. PMID 8649511. S2CID 37973935.
  43. ↑ Feng Y, Broder CC, Kennedy PE, Berger EA (1996). „HIV-1 entry cofactor: functional cDNA cloning of a seven-transmembrane, G protein-coupled receptor“. Science. 272 (5263): 872–7. Bibcode:1996Sci...272..872F. doi:10.1126/science.272.5263.872. PMC 3412311. PMID 8629022. S2CID 44455027.
  44. ↑ Knight SC, Macatonia SE, Patterson S (1990). „HIV I infection of dendritic cells“. International Review of Immunology. 6 (2–3): 163–75. doi:10.3109/08830189009056627. PMID 2152500.
  45. ↑ Tang J, Kaslow RA (2003). „The impact of host genetics on HIV infection and disease progression in the era of highly active antiretroviral therapy“. AIDS. 17 (Suppl 4): S51–S60. doi:10.1097/00002030-200317004-00006. PMID 15080180.
  46. ↑ Zhu T, Mo H, Wang N, Nam DS, Cao Y, Koup RA, Ho DD (1993). „Genotypic and phenotypic characterization of HIV-1 patients with primary infection“. Science. 261 (5125): 1179–81. Bibcode:1993Sci...261.1179Z. doi:10.1126/science.8356453. PMID 8356453.
  47. ↑ van't Wout AB, Kootstra NA, Mulder-Kampinga GA, Albrecht-van Lent N, Scherpbier HJ, Veenstra J, Boer K, Coutinho RA, Miedema F, Schuitemaker H (1994). „Macrophage-tropic variants initiate human immunodeficiency virus type 1 infection after sexual, parenteral, and vertical transmission“. Journal of Clinical Investigation. 94 (5): 2060–7. doi:10.1172/JCI117560. PMC 294642. PMID 7962552.
  48. ↑ Zhu T, Wang N, Carr A, Nam DS, Moor-Jankowski R, Cooper DA, Ho DD (1996). „Genetic characterization of human immunodeficiency virus type 1 in blood and genital secretions: evidence for viral compartmentalization and selection during sexual transmission“. Journal of Virology. 70 (5): 3098–107. doi:10.1128/JVI.70.5.3098-3107.1996. PMC 190172. PMID 8627789.
  49. ↑ Clevestig P, Maljkovic I, Casper C, Carlenor E, Lindgren S, Navér L, Bohlin AB, Fenyö EM, Leitner T, Ehrnst A (2005). „The X4 phenotype of HIV type 1 evolves from R5 in two children of mothers, carrying X4, and is not linked to transmission“. AIDS Research and Human Retroviruses. 21 (5): 371–8. doi:10.1089/aid.2005.21.371. PMID 15929699.
  50. ↑ Moore JP (1997). „Coreceptors: implications for HIV pathogenesis and therapy“. Science. 276 (5309): 51–2. doi:10.1126/science.276.5309.51. PMID 9122710. S2CID 33262844.
  51. ↑ Karlsson A, Parsmyr K, Aperia K, Sandström E, Fenyö EM, Albert J (1994). „MT-2 cell tropism of human immunodeficiency virus type 1 isolates as a marker for response to treatment and development of drug resistance“. The Journal of Infectious Diseases. 170 (6): 1367–75. doi:10.1093/infdis/170.6.1367. PMID 7995974.
  52. ↑ Koot M, van 't Wout AB, Kootstra NA, de Goede RE, Tersmette M, Schuitemaker H (1996). „Relation between changes in cellular load, evolution of viral phenotype, and the clonal composition of virus populations in the course of human immunodeficiency virus type 1 infection“. The Journal of Infectious Diseases. 173 (2): 349–54. doi:10.1093/infdis/173.2.349. PMID 8568295.
  53. ↑ 53.0 53.1 53.2 53.3 53.4 53.5 53.6 Chan DC, Kim PS (1998). „HIV entry and its inhibition“. Cell. 93 (5): 681–4. doi:10.1016/S0092-8674(00)81430-0. PMID 9630213. S2CID 10544941.
  54. ↑ 54.0 54.1 54.2 54.3 54.4 54.5 Wyatt R, Sodroski J (1998). „The HIV-1 envelope glycoproteins: fusogens, antigens, and immunogens“. Science. 280 (5371): 1884–8. Bibcode:1998Sci...280.1884W. doi:10.1126/science.280.5371.1884. PMID 9632381.
  55. ↑ 55.0 55.1 Arthos J, Cicala C, Martinelli E, Macleod K, Van Ryk D, Wei D, Xiao Z, Veenstra TD, Conrad TP, Lempicki RA, McLaughlin S, Pascuccio M, Gopaul R, McNally J, Cruz CC, Censoplano N, Chung E, Reitano KN, Kottilil S, Goode DJ, Fauci AS (2008). „HIV-1 envelope protein binds to and signals through integrin alpha(4)beta(7), the gut mucosal homing receptor for peripheral T cells“. Nature Immunology. 9 (3): 301–9. doi:10.1038/ni1566. PMID 18264102. S2CID 205361178.
  56. ↑ 56.0 56.1 Pope M, Haase AT (2003). „Transmission, acute HIV-1 infection and the quest for strategies to prevent infection“. Nature Medicine. 9 (7): 847–52. doi:10.1038/nm0703-847. PMID 12835704. S2CID 26570505.
  57. ↑ Haedicke J, Brown C, Naghavi MH (Aug 2009). „The brain-specific factor FEZ1 is a determinant of neuronal susceptibility to HIV-1 infection“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (33): 14040–14045. Bibcode:2009PNAS..10614040H. doi:10.1073/pnas.0900502106. PMC 2729016. PMID 19667186.
  58. ↑ Daecke J, Fackler OT, Dittmar MT, Kräusslich HG (2005). „Involvement of clathrin-mediated endocytosis in human immunodeficiency virus type 1 entry“. Journal of Virology. 79 (3): 1581–1594. doi:10.1128/jvi.79.3.1581-1594.2005. PMC 544101. PMID 15650184.
  59. ↑ Miyauchi K, Kim Y, Latinovic O, Morozov V, Melikyan GB (2009). „HIV Enters Cells via Endocytosis and Dynamin-Dependent Fusion with Endosomes“. Cell. 137 (3): 433–444. doi:10.1016/j.cell.2009.02.046. PMC 2696170. PMID 19410541.
  60. ↑ Koch P, Lampe M, Godinez WJ, Müller B, Rohr K, Kräusslich HG, Lehmann MJ (2009). „Visualizing fusion of pseudotyped HIV-1 particles in real time by live cell microscopy“. Retrovirology. 6: 84. doi:10.1186/1742-4690-6-84. PMC 2762461. PMID 19765276.
  61. ↑ Thorley JA, McKeating JA, Rappoport JZ (2010). „Mechanis ms of viral entry: sneaking in the front door“. Protoplasma. 244 (1–4): 15–24. doi:10.1007/s00709-010-0152-6. PMC 3038234. PMID 20446005.
  62. ↑ Permanyer M, Ballana E, Esté JA (2010). „Endocytosis of HIV: anything goes“. Trends in Microbiology. 18 (12): 543–551. doi:10.1016/j.tim.2010.09.003. PMID 20965729.
  63. ↑ 63.0 63.1 63.2 Zheng YH, Lovsin N, Peterlin BM (2005). „Newly identified host factors modulate HIV replication“. Immunology Letters. 97 (2): 225–34. doi:10.1016/j.imlet.2004.11.026. PMID 15752562.
  64. ↑ IV. Viruses> F. Animal Virus Life Cycles > 3. The Life Cycle of HIV. Community College of Baltimore County (January 2008).
  65. ↑ Hiscott J, Kwon H, Génin P (2001). „Hostile takeovers: viral appropriation of the NF-kB pathway“. Journal of Clinical Investigation. 107 (2): 143–151. doi:10.1172/JCI11918. PMC 199181. PMID 11160127.
  66. ↑ Pollard VW, Malim MH (1998). „The HIV-1 Rev protein“. Annual Review of Microbiology. 52: 491–532. doi:10.1146/annurev.micro.52.1.491. PMID 9891806.
  67. ↑ Butsch M, Boris-Lawrie K (April 2002). „Destiny of unspliced retroviral RNA: ribosome and/or virion?“. Journal of Virology. 76 (7): 3089–94. doi:10.1128/JVI.76.7.3089-3094.2002. PMC 136024. PMID 11884533.
  68. ↑ Hellmund C, Lever AM (July 2016). „Coordination of Genomic RNA Packaging with Viral Assembly in HIV-1“. Viruses. 8 (7): 192. doi:10.3390/v8070192. PMC 4974527. PMID 27428992.
  69. ↑ Soto-Rifo R, Limousin T, Rubilar PS, Ricci EP, Décimo D, Moncorgé O, et al. (March 2012). „Different effects of the TAR structure on HIV-1 and HIV-2 genomic RNA translation“. Nucleic Acids Research. 40 (6): 2653–67. doi:10.1093/nar/gkr1093. PMC 3315320. PMID 22121214.
  70. ↑ (2015-07-28) Role of Lipids in Virus Assembly (en). Frontiers Media SA. ISBN 9782889195824. 
  71. ↑ Ricci EP, Herbreteau CH, Decimo D, Schaupp A, Datta SA, Rein A, et al. (July 2008). „In vitro expression of the HIV-2 genomic RNA is controlled by three distinct internal ribosome entry segments that are regulated by the HIV protease and the Gag polyprotein“. RNA. 14 (7): 1443–55. doi:10.1261/rna.813608. PMC 2441975. PMID 18495939.
  72. ↑ Hallenberger S, Bosch V, Angliker H, Shaw E, Klenk HD, Garten W (November 26, 1992). „Inhibition of furin-mediated cleavage activation of HIV-1 glycoprotein gp160“. Nature. 360 (6402): 358–61. Bibcode:1992Natur.360..358H. doi:10.1038/360358a0. PMID 1360148. S2CID 4306605.
  73. ↑ Gelderblom HR (1997). „Fine structure of HIV and SIV“, რედ. Los Alamos National Laboratory: HIV sequence compendium. Los Alamos National Laboratory, გვ. 31–44. 
  74. ↑ 74.0 74.1 74.2 74.3 Zhang C, Zhou S, Groppelli E, Pellegrino P, Williams I, Borrow P, Chain BM, Jolly C (2015). „Hybrid Spreading Mechanisms and T Cell Activation Shape the Dynamics of HIV-1 Infection“. PLOS Computational Biology. 11 (4): e1004179. arXiv:1503.08992. Bibcode:2015PLSCB..11E4179Z. doi:10.1371/journal.pcbi.1004179. PMC 4383537. PMID 25837979.
  75. ↑ 75.0 75.1 Jolly C, Kashefi K, Hollinshead M, Sattentau QJ (2004). „HIV-1 cell to cell transfer across an Env-induced, actin-dependent synapse“. Journal of Experimental Medicine. 199 (2): 283–293. doi:10.1084/jem.20030648. PMC 2211771. PMID 14734528.
  76. ↑ Sattentau Q (2008). „Avoiding the void: cell-to-cell spread of human viruses“. Nature Reviews Microbiology. 6 (11): 815–826. doi:10.1038/nrmicro1972. PMID 18923409. S2CID 20991705.
  77. ↑ Duncan CJ, Russell RA, Sattentau QJ (2013). „High multiplicity HIV-1 cell-to-cell transmission from macrophages to CD4+ T cells limits antiretroviral efficacy“. AIDS. 27 (14): 2201–2206. doi:10.1097/QAD.0b013e3283632ec4. PMC 4714465. PMID 24005480.
  78. ↑ Sewald X, Gonzalez DG, Haberman AM, Mothes W (2012). „In vivo imaging of virological synapses“. Nature Communications. 3: 1320. Bibcode:2012NatCo...3.1320S. doi:10.1038/ncomms2338. PMC 3784984. PMID 23271654.
  79. ↑ Sigal A, Kim JT, Balazs AB, Dekel E, Mayo A, Milo R, Baltimore D (2011). „Cell-to-cell spread of HIV permits ongoing replication despite antiretroviral therapy“. Nature. 477 (7362): 95–98. Bibcode:2011Natur.477...95S. doi:10.1038/nature10347. PMID 21849975. S2CID 4409389.
  80. ↑ 80.0 80.1 80.2 80.3 Robertson DL, Hahn BH, Sharp PM (1995). „Recombination in AIDS viruses“. Journal of Molecular Evolution. 40 (3): 249–59. Bibcode:1995JMolE..40..249R. doi:10.1007/BF00163230. PMID 7723052. S2CID 19728830.
  81. ↑ Rambaut A, Posada D, Crandall KA, Holmes EC (January 2004). „The causes and consequences of HIV evolution“. Nature Reviews Genetics. 5 (52–61): 52–61. doi:10.1038/nrg1246. PMID 14708016. S2CID 5790569.
  82. ↑ Perelson AS, Ribeiro RM (October 2008). „Estimating drug efficacy and viral dynamic parameters: HIV and HCV“. Statistics in Medicine. 27 (23): 4647–57. doi:10.1002/sim.3116. PMID 17960579. S2CID 33662579.
  83. ↑ 83.0 83.1 Sodora DL, Allan JS, Apetrei C, Brenchley JM, Douek DC, Else JG, Estes JD, Hahn BH, Hirsch VM, Kaur A, Kirchhoff F, Muller-Trutwin M, Pandrea I, Schmitz JE, Silvestri G (2009). „Toward an AIDS vaccine: lessons from natural simian immunodeficiency virus infections of African nonhuman primate hosts“. Nature Medicine. 15 (8): 861–865. doi:10.1038/nm.2013. PMC 2782707. PMID 19661993.
  84. ↑ Holzammer S, Holznagel E, Kaul A, Kurth R, Norley S (2001). „High virus loads in naturally and experimentally SIVagm-infected African green monkeys“. Virology. 283 (2): 324–31. doi:10.1006/viro.2001.0870. PMID 11336557.
  85. ↑ Kurth, R.; Norley, S. (1996). „Why don't the natural hosts of SIV develop simian AIDS?“. The Journal of NIH Research. 8: 33–37.
  86. ↑ Baier M, Dittmar MT, Cichutek K, Kurth R (1991). „Development of vivo of genetic variability of simian immunodeficiency virus“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 88 (18): 8126–30. Bibcode:1991PNAS...88.8126B. doi:10.1073/pnas.88.18.8126. PMC 52459. PMID 1896460.
  87. ↑ Daniel MD, King NW, Letvin NL, Hunt RD, Sehgal PK, Desrosiers RC (1984). „A new type D retrovirus isolated from macaques with an immunodeficiency syndrome“. Science. 223 (4636): 602–5. Bibcode:1984Sci...223..602D. doi:10.1126/science.6695172. PMID 6695172.
  88. ↑ Keele BF, Jones JH, Terio KA, Estes JD, Rudicell RS, Wilson ML, Li Y, Learn GH, Beasley TM, Schumacher-Stankey J, Wroblewski E, Mosser A, Raphael J, Kamenya S, Lonsdorf EV, Travis DA, Mlengeya T, Kinsel MJ, Else JG, Silvestri G, Goodall J, Sharp PM, Shaw GM, Pusey AE, Hahn BH (2009). „Increased mortality and AIDS-like immunopathology in wild chimpanzees infected with SIVcpz“. Nature. 460 (7254): 515–519. Bibcode:2009Natur.460..515K. doi:10.1038/nature08200. PMC 2872475. PMID 19626114.
  89. ↑ შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის pmid196261142 არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  90. ↑ Schindler M, Münch J, Kutsch O, Li H, Santiago ML, Bibollet-Ruche F, Müller-Trutwin MC, Novembre FJ, Peeters M, Courgnaud V, Bailes E, Roques P, Sodora DL, Silvestri G, Sharp PM, Hahn BH, Kirchhoff F (2006). „Nef-mediated suppression of T cell activation was lost in a lentiviral lineage that gave rise to HIV-1“. Cell. 125 (6): 1055–67. doi:10.1016/j.cell.2006.04.033. PMID 16777597. S2CID 15132918.
  91. ↑ Thomson MM, Pérez-Alvarez L, Nájera R (2002). „Molecular epidemiology of HIV-1 genetic forms and its significance for vaccine development and therapy“. The Lancet Infectious Diseases. 2 (8): 461–471. doi:10.1016/S1473-3099(02)00343-2. PMID 12150845.
  92. ↑ (1998) „Reference sequences representing the principal genetic diversity of HIV-1 in the pandemic“, რედ. Los Alamos National Laboratory: HIV sequence compendium. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Laboratory, გვ. 10–19. 
  93. ↑ Osmanov S, Pattou C, Walker N, Schwardländer B, Esparza J (2002). „Estimated global distribution and regional spread of HIV-1 genetic subtypes in the year 2000“. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes. 29 (2): 184–190. doi:10.1097/00042560-200202010-00013. PMID 11832690. S2CID 12536801.
  94. ↑ Perrin L, Kaiser L, Yerly S (2003). „Travel and the spread of HIV-1 genetic variants“. The Lancet Infectious Diseases. 3 (1): 22–27. doi:10.1016/S1473-3099(03)00484-5. PMID 12505029.
  95. ↑ 95.0 95.1 Plantier JC, Leoz M, Dickerson JE, De Oliveira F, Cordonnier F, Lemée V, Damond F, Robertson DL, Simon F (August 2009). „A new human immunodeficiency virus derived from gorillas“. Nature Medicine. 15 (8): 871–2. doi:10.1038/nm.2016. PMID 19648927. S2CID 76837833.
  96. ↑ Smith, Lewis. (August 3, 2009) Woman found carrying new strain of HIV from gorillas. ციტირების თარიღი: November 27, 2015
  97. ↑ Sharp PM, Hahn BH (August 2010). „The evolution of HIV-1 and the origin of AIDS“. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 365 (1552): 2487–94. doi:10.1098/rstb.2010.0031. PMC 2935100. PMID 20643738.
  98. ↑ Keele BF, Van Heuverswyn F, Li Y, Bailes E, Takehisa J, Santiago ML, et al. (July 2006). „Chimpanzee reservoirs of pandemic and nonpandemic HIV-1“. Science. 313 (5786): 523–6. Bibcode:2006Sci...313..523K. doi:10.1126/science.1126531. PMC 2442710. PMID 16728595.
  99. ↑ 99.0 99.1 99.2 99.3 Kumaranayake L, Watts C (2001). "Resource allocation and priority setting of HIV/AIDS interventions: addressing the generalized epidemic in sub-Saharan Africa". Journal of International Development. 13 (4): 451–466. doi:10.1002/jid.797.
  100. ↑ Kleinman S. (September 2004) Patient information: Blood donation and transfusion. Uptodate. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 12, 2008. ციტირების თარიღი: სექტემბერი 28, 2023.
  101. ↑ 101.0 101.1 Centers for Disease Control and Prevention (2001). „Revised guidelines for HIV counseling, testing, and referral“. MMWR Recommendations and Reports. 50 (RR–19): 1–57. PMID 11718472.
  102. ↑ Celum CL, Coombs RW, Lafferty W, Inui TS, Louie PH, Gates CA, McCreedy BJ, Egan R, Grove T, Alexander S (1991). „Indeterminate human immunodeficiency virus type 1 western blots: seroconversion risk, specificity of supplemental tests, and an algorithm for evaluation“. The Journal of Infectious Diseases. 164 (4): 656–664. doi:10.1093/infdis/164.4.656. PMID 1894929.
  103. ↑ Chou R, Selph S, Dana T, Bougatsos C, Zakher B, Blazina I, Korthuis PT (November 2012). „Screening for HIV: systematic review to update the 2005 U.S. Preventive Services Task Force recommendation“. Annals of Internal Medicine. 157 (10): 706–18. doi:10.7326/0003-4819-157-10-201211200-00007. PMID 23165662. S2CID 27494096.
  104. ↑ Chou R, Huffman LH, Fu R, Smits AK, Korthuis PT (July 2005). „Screening for HIV: a review of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force“. Annals of Internal Medicine. 143 (1): 55–73. doi:10.7326/0003-4819-143-1-200507050-00010. PMID 15998755.
  105. ↑ Tolle MA, Schwarzwald HL (July 2010). „Postexposure prophylaxis against human immunodeficiency virus“. American Family Physician. 82 (2): 161–6. PMID 20642270.
  106. ↑ Quick Reference Guide—Laboratory Testing for the Diagnosis of HIV Infection: Updated Recommendations გვ. 1–2. New York State Department of Health (June 27, 2014). ციტირების თარიღი: April 13, 2017
  107. ↑ HIV Treatment: FDA-Approved HIV Medicines. AIDSinfo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 23, 2017. ციტირების თარიღი: October 7, 2016
  108. ↑ Rodari, Anthony; Darcis, Gilles; Van Lint, Carine M. (29 September 2021). „The Current Status of Latency Reversing Agents for HIV-1 Remission“. Annual Review of Virology (ინგლისური). 8 (1): 491–514. doi:10.1146/annurev-virology-091919-103029. ISSN 2327-056X. PMID 34586875.
  109. ↑ Swiss National AIDS Commission. (15 October 2016) The Swiss statement. HIV i-Base. ციტირების თარიღი: 2 April 2019
  110. ↑ Vernazza P, Bernard EJ (29 January 2016). „HIV is not transmitted under fully suppressive therapy: The Swiss Statement--eight years later“. Swiss Medical Weekly. 146: w14246. doi:10.4414/smw.2016.14246. PMID 26824882.
  111. ↑ „U=U: Talking to patients about transmission risk“. British HIV Association Autumn Conference 2017. 17 November 2017. https://www.bhiva.org/file/iGHaSOpwVeAQY/MatthewHodson.pdf. წაკითხვის თარიღი: 3 May 2019. (abstract for presentation on behalf of NAM / Aidsmap)
  112. ↑ Consensus statement: Risk of Sexual Transmission of HIV from a Person Living with HIV who has an Undetectable Viral Load. Prevention Access Campaign (21 July 2016). ციტირების თარიღი: 2 April 2019 Note: When the statement and list of endorsements was retrieved, it had last been updated on 23 August 2018 and included "over 850 organizations from nearly 100 countries."
  113. ↑ „On this day“. News & Record. May 18, 2020. pp. 2A.
  114. ↑ (2010) „Chapter 169“, Mandell, Douglas, and Bennett's principles and practice of infectious diseases, 7th, Philadelphia: Churchill Livingstone/Elsevier. ISBN 978-0-443-06839-3. თარგი:Page needed
  115. ↑ Gottlieb MS (2006). „Pneumocystis pneumonia—Los Angeles. 1981“. American Journal of Public Health. 96 (6): 980–1, discussion 982–3. doi:10.2105/AJPH.96.6.980. PMC 1470612. PMID 16714472. დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 22, 2009.
  116. ↑ Friedman-Kien AE (October 1981). „Disseminated Kaposi's sarcoma syndrome in young homosexual men“. Journal of the American Academy of Dermatology. 5 (4): 468–71. doi:10.1016/S0190-9622(81)80010-2. PMID 7287964.
  117. ↑ Hymes KB, Cheung T, Greene JB, Prose NS, Marcus A, Ballard H, William DC, Laubenstein LJ (September 1981). „Kaposi's sarcoma in homosexual men — a report of eight cases“. The Lancet. 2 (8247): 598–600. doi:10.1016/S0140-6736(81)92740-9. PMID 6116083. S2CID 43529542.
  118. ↑ 118.0 118.1 Basavapathruni A, Anderson KS (December 2007). „Reverse transcription of the HIV-1 pandemic“. The FASEB Journal. 21 (14): 3795–3808. doi:10.1096/fj.07-8697rev. PMID 17639073. S2CID 24960391.
  119. ↑ 119.0 119.1 Centers for Disease Control (1982). „Persistent, generalized lymphadenopathy among homosexual males“. Morbidity and Mortality Weekly Report. 31 (19): 249–251. PMID 6808340.
  120. ↑ Barré-Sinoussi F, Chermann JC, Rey F, Nugeyre MT, Chamaret S, Gruest J, Dauguet C, Axler-Blin C, Vézinet-Brun F, Rouzioux C, Rozenbaum W, Montagnier L (1983). „Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immune deficiency syndrome (AIDS)“. Science. 220 (4599): 868–871. Bibcode:1983Sci...220..868B. doi:10.1126/science.6189183. PMID 6189183. S2CID 390173.
  121. ↑ Centers for Disease Control (1982). „Opportunistic infections and Kaposi's sarcoma among Haitians in the United States“. Morbidity and Mortality Weekly Report. 31 (26): 353–354, 360–361. PMID 6811853.
  122. ↑ Altman LK (May 11, 1982). „New homosexual disorder worries health officials“. The New York Times. ციტირების თარიღი: August 31, 2011.
  123. ↑ Gilman SL (1987). GilmanSL (ed.). „AIDS and Syphilis: The Iconography of Disease“. October. 43: 87–107. doi:10.2307/3397566. JSTOR 3397566.
  124. ↑ Making Headway Under Hellacious Circumstances. American Association for the Advancement of Science (July 28, 2006). ციტირების თარიღი: June 23, 2008
  125. ↑ Kher U (July 27, 1982). „A Name for the Plague“. Time. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 7, 2008. ციტირების თარიღი: March 10, 2008.
  126. ↑ Centers for Disease Control (1982). „Update on acquired immune deficiency syndrome (AIDS)—United States“. Morbidity and Mortality Weekly Report. 31 (37): 507–508, 513–514. PMID 6815471.
  127. ↑ Gallo RC, Sarin PS, Gelmann EP, Robert-Guroff M, Richardson E, Kalyanaraman VS, Mann D, Sidhu GD, Stahl RE, Zolla-Pazner S, Leibowitch J, Popovic M (1983). „Isolation of human T-cell leukemia virus in acquired immune deficiency syndrome (AIDS)“. Science. 220 (4599): 865–867. Bibcode:1983Sci...220..865G. doi:10.1126/science.6601823. PMID 6601823.
  128. ↑ შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის Montagnier3 არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  129. ↑ The 2008 Nobel Prize in Physiology or Medicine - Press Release. ციტირების თარიღი: 2018-01-28
  130. ↑ (2001) Who's who in gay and lesbian history. London: Routledge, გვ. 154. ISBN 978-0-415-22974-6. 
  131. ↑ Levy JA; et al. (1984). „Isolation of lymphocytopathic retroviruses from San Francisco patients with AIDS“. Science. 225 (4664): 840–842. Bibcode:1984Sci...225..840L. doi:10.1126/science.6206563. PMID 6206563.
  132. ↑ Levy JA, Kaminsky LS, Morrow WJ, Steimer K, Luciw P, Dina D, Hoxie J, Oshiro L (1985). „Infection by the retrovirus associated with the acquired immunodeficiency syndrome“. Annals of Internal Medicine. 103 (5): 694–699. doi:10.7326/0003-4819-103-5-694. PMID 2996401.
  133. ↑ Sharp PM, Hahn BH (2011). „Origins of HIV and the AIDS Pandemic“. Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine. 1 (1): a006841. doi:10.1101/cshperspect.a006841. PMC 3234451. PMID 22229120.
  134. ↑ Faria NR, Rambaut A, Suchard MA, Baele G, Bedford T, Ward MJ, Tatem AJ, Sousa JD, Arinaminpathy N, Pépin J, Posada D, Peeters M, Pybus OG, Lemey P (2014). „The early spread and epidemic ignition of HIV-1 in human populations“. Science. 346 (6205): 56–61. Bibcode:2014Sci...346...56F. doi:10.1126/science.1256739. PMC 4254776. PMID 25278604.
  135. ↑ Gao F, Bailes E, Robertson DL, Chen Y, Rodenburg CM, Michael SF, Cummins LB, Arthur LO, Peeters M, Shaw GM, Sharp PM, Hahn BH (1999). „Origin of HIV-1 in the chimpanzee Pan troglodytes troglodytes“. Nature. 397 (6718): 436–41. Bibcode:1999Natur.397..436G. doi:10.1038/17130. PMID 9989410. S2CID 4432185.
  136. ↑ Keele BF, Van Heuverswyn F, Li Y, Bailes E, Takehisa J, Santiago ML, Bibollet-Ruche F, Chen Y, Wain LV, Liegeois F, Loul S, Ngole EM, Bienvenue Y, Delaporte E, Brookfield JF, Sharp PM, Shaw GM, Peeters M, Hahn BH (2006). „Chimpanzee reservoirs of pandemic and nonpandemic HIV-1“. Science. 313 (5786): 523–6. Bibcode:2006Sci...313..523K. doi:10.1126/science.1126531. PMC 2442710. PMID 16728595.
  137. ↑ Goodier JL, Kazazian HH (2008). „Retrotransposons revisited: the restraint and rehabilitation of parasites“. Cell. 135 (1): 23–35. doi:10.1016/j.cell.2008.09.022. PMID 18854152. S2CID 3093360.
  138. ↑ Sharp PM, Bailes E, Chaudhuri RR, Rodenburg CM, Santiago MO, Hahn BH (2001). „The origins of acquired immune deficiency syndrome viruses: where and when?“. Philosophical Transactions of the Royal Society B. 356 (1410): 867–76. doi:10.1098/rstb.2001.0863. PMC 1088480. PMID 11405934.
  139. ↑ Kalish ML, Wolfe ND, Ndongmo CB, McNicholl J, Robbins KE, Aidoo M, Fonjungo PN, Alemnji G, Zeh C, Djoko CF, Mpoudi-Ngole E, Burke DS, Folks TM (2005). „Central African hunters exposed to simian immunodeficiency virus“. Emerging Infectious Diseases. 11 (12): 1928–30. doi:10.3201/eid1112.050394. PMC 3367631. PMID 16485481.
  140. ↑ 140.0 140.1 Marx PA, Alcabes PG, Drucker E (2001). „Serial human passage of simian immunodeficiency virus by unsterile injections and the emergence of epidemic human immunodeficiency virus in Africa“. Philosophical Transactions of the Royal Society B. 356 (1410): 911–20. doi:10.1098/rstb.2001.0867. PMC 1088484. PMID 11405938.
  141. ↑ Worobey M, Gemmel M, Teuwen DE, Haselkorn T, Kunstman K, Bunce M, Muyembe JJ, Kabongo JM, Kalengayi RM, Van Marck E, Gilbert MT, Wolinsky SM (2008). „Direct evidence of extensive diversity of HIV-1 in Kinshasa by 1960“. Nature. 455 (7213): 661–4. Bibcode:2008Natur.455..661W. doi:10.1038/nature07390. PMC 3682493. PMID 18833279.
  142. ↑ 142.0 142.1 de Sousa JD, Müller V, Lemey P, Vandamme AM (2010). Martin DP (ed.). „High GUD incidence in the early 20th century created a particularly permissive time window for the origin and initial spread of epidemic HIV strains“. PLOS ONE. 5 (4): e9936. Bibcode:2010PLoSO...5.9936S. doi:10.1371/journal.pone.0009936. PMC 2848574. PMID 20376191.
  143. ↑ Zhu T, Korber BT, Nahmias AJ, Hooper E, Sharp PM, Ho DD (1998). „An African HIV-1 Sequence from 1959 and Implications for the Origin of the epidemic“. Nature. 391 (6667): 594–7. Bibcode:1998Natur.391..594Z. doi:10.1038/35400. PMID 9468138. S2CID 4416837.
  144. ↑ Kolata G (October 28, 1987). „Boy's 1969 death suggests AIDS invaded U.S. several times“. The New York Times. ციტირების თარიღი: February 11, 2009.
  145. ↑ Chitnis A, Rawls D, Moore J (January 2000). „Origin of HIV type 1 in colonial French Equatorial Africa?“. AIDS Research and Human Retroviruses. 16 (1): 5–8. doi:10.1089/088922200309548. PMID 10628811. S2CID 17783758.
  146. ↑ McNeil, Donald Jr. (September 16, 2010). „Precursor to H.I.V. was in monkeys for millennia“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-01-03. ციტირების თარიღი: September 17, 2010. ციტატა: „Dr. Marx believes that the crucial event was the introduction into Africa of millions of inexpensive, mass-produced syringes in the 1950s. ... suspect that the growth of colonial cities is to blame. Before 1910, no Central African town had more than 10,000 people. But urban migration rose, increasing sexual contacts and leading to red-light districts.“
  147. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2023-09-26. ციტირების თარიღი: 2023-09-28.