1822/02/09 ak 2022/02/09 sa fè 200 làne depi tout zile Ayiti a libere anba esklavaj. Boyer ak lame endijèn nan 9 mas 1822 debake n an lès Ayiti kaba esklavaj espànyòl te tanmen. Ayiti Ini men Metwopòl yo met ansanm yo divize nou. Nou se 2 pèp 2 lang yon nasyon. Boyer kreye lame nan lès Zile ayitia avril 1822 tèlman abitan yo te enterese yo fè lekòl tounen kazèn. Repiblik Dominikàni sa a pa egziste se jis yon pèp lye ak Repiblik Ayiti a. men rezon ki fè nan langaj ayisyen y ap pale de leta nan tandans yo se yon lòt gwoup moun ki pa nan pwoblèm pèp sa a ki gen yon lòt kilti tankou leta ayiti ki vin Repiblik Dominikàni ak Repiblik Ayiti a ki redui ak yon pla men depi 1915. Fòme yon pèp ki sòti briksoukou nan esklavaj se pa yon mens afè epi ki yès ki vin kreye sistèm edikatif li an an 1918 sou okipasyon amerikèn lafrans aploum nou bat 1804 la.

lame endijèn nan ak Boyer n an tèt li sou demann pèp ayisyen an nan lès zile ayiti a kouri nan pote sekou ak frè nou yo ki se melanj tayno ak afriken ki pale espànyòl ki te fòme leta ayisyen nan lès e Repiblik Ayiti a nan lwès.

Zile Ayiti a ke anvayisè espànyòl yo batize lspayola e fransè yo Sen Domeng te libere anba grif yo men gè a fini men batay la toujou la.

Lè espànyòl yo te anvayi pati ès zile ayiti a popilasyon ayisyen ki te konpoze 30% taynos, 10% fransè, 20% espànyòl, 50% afriken. Ki te konpoze leta ayisyen an nan lès. Nan epòk la te gen 3 kategori Kreyòl yo te pale: Lete ayisyen nan lès te pale kreyòl ak baz espànyòl, nan nò zile a baz anglè lwès baz taynos sid baz walon. Lang fransè a pot ko sa l ye jodi a.

Yo te konn rele pèp ayisyen nan lès la kominote espànyòl se youn nan rezon espay toujou ap goumen pou l pran men ak sipò etazini nan okipasyon ameriken an sou zile a li ede l pran l byen ke depi 1844 l ap goumen pou sa: Repiblik Dominikàni yon repiblik san tè.

se pa t sèl Boyer ki t ap pwoteje kominote espànyòl sa a te gen kapwa lanmò ewo vètyè a ki t ap pwoteje yo sa montre dwèt espay tranpe nan asasina kapwa a. Etazini touye prske tout taynos yo ki te vizib e kraze moniman istorik ki lye ak yo pandan okipasyon an e antreprenè espànyòl komanse pile tè lès la e san bliye Masak ayisyen an nan 1937 tou sa se te pou solidifye Repiblik pèpè a yo bay pou Dominikàni an. Plis pase 52 000 tèt ayisyen koupe y ap mande jistis ak reparasyon jou jistis ayisyen ap fè jijman istorik pou dedomajman ak reparasyon.

Mannigèt Charles X pou rekonèt endepandans nou an tout tantantiv sa a yo se te pou remetkanpe Esklavajis-la Lafrans dwe n pou endepandans nou non sèlman kòb li te pran nan men n nan e pou krim kont limanite li te fè pliske 400 làne lè n te redui nan esklavaj pi mal li te menm elabore lwa pou sa Kòd nwa a.

Pandan Revolisyon ayisyèn an 1843 ennan pita espay tou fè dappiyanp sou kominote espànyòl la . Depi lè sa a se kriz sou kriz y ap kreye sou ayiti.