Asali ne game da kalmar Egba. Ma'anar farko na iya zuwa daga kalmar Ẹ̀gbálugbó, ma'ana masu yawo zuwa gandun daji, kuma wannan ya fito ne daga gaskiyar cewa kakannin mutanen Egba sun fito ne daga yankin daular Oyo zuwa "Dajin Egba" kuma sun ƙirƙira abin da muka sani yanzu birnin Abeokuta. "Egbalugbo" suna cikin haɗuwa tare da Ẹ̀gbáluwwa ko Ẹ̀gbálodó, ma'ana masu ɓata zuwa kogin, waɗanda daga baya suka taƙaita wurin da suna zuwa " Egbado ," wani rukuni na rukunin Yarbawa. Wata ma'ana mai yuwuwa na iya zuwa daga kalmar sẹ̀sɛgbá, taken sarki wanda ya jagoranci ƙungiyoyin Egba da yawa zuwa inda suke. [1]
Tarihi
Eungiyar Egba, wacce asalinta ke ƙarƙashin Masarautar Oyo, ta sami ƴanci biyo bayan faɗuwar Oyo mai ban mamaki a farkon rabin karni na 19. Yaƙe-yaƙe tare da Dahomey, wanda Egbawa suka yi nasara wani ɓangare saboda kariyar da dutsen Olumo ya bayar, ya kai ga kafa garin Abeokuta, wanda a zahiri yana nufin "ƙarƙashin dutsen".
Ƙasar Egba tana da ƙananan yankuna masu zuwa: Ake, Owu, Oke Ona da Gbagura, kowannensu yana da sarki. (A tarihi, ƙasar Egba ta ƙunshi waɗannan rukunoni huɗu; Ibara, duk da cewa a cikin Abeokuta ma akwai yankin, to amma wani yanki ne na Yewaland. ) A lokacin mulkin mallaka Turawan mulkin mallaka Burtaniya sun amince da Alake (ko Sarkin Ake) a matsayin babban mai mulkin dukkan dangi da yankinsu, don haka, yanzu ana kiran magajinsa Alake na Egbaland. Lakabin sarakunan wadannan kananan hukumomi da muka ambata a baya su ne Alake na Egbaland, Oshile na Oke Ona, Agura na Gbagura, da Olowu na Owu, domin daidaitawa da girma a cikin kasar ta Egba.[2][3]
Yana da kyau a sani cewa asalin garin da aka kafa kasar ta Egba a Egbaland tana ƙarƙashin da kewayen Olumo Rock, wanda yake a yankin Ikija / Ikereku na Egba Oke Ona, Jagunna na Itoko, wani basaraken Oke Ona, shine babban firist na Olumo. Dutsen Olumo yana cikin yankin kuma yana ƙarƙashin ikon Itokos.
Wani sunan ambaton Abeokuta da magabata suka yi shine Oko Adagba (gonar Adagba) dangane da maharbin da ya gano Dutsen Olumo. Adagba ya tafi farauta ne don neman dabbobin farauta daga garin Obantoko inda 'yan uwansa' yan asalin Itoko suka sauka yayin da suke yawo don sasantawa. Sai ya haye dutsen.
Egbaland ita ce wurin da Henry Townsend yake zaune, kuma shi ne gidan jaridar farko a Najeriya ( Iwe Iroyin ). Jama'arta sun ci gaba da kasancewa a matsayin na farkon al'ummomin Nijeriya da yawa (har zuwa kwanan nan, ɗayansu kaɗai) da ke da waƙa.
Waƙar Egba
Lori oke'oun petele
Ibe l'agbe bi mi o
Ibe l'agbe to mi d'agba oo
Ile 'yancin kai
Horwaza : Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo; Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo
Abeokuta ilu Egba
N ko ni manta e re
N o gbe o l'eke okan mi
Bii ilu odo oya
Emi o f'Abeokuta sogo
N o duro l'ori Olumo
Maayo l'oruko Egba ooo
Emi omoo Lisabi
E e
Horwaza : Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo; Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo
Emi o maayo l'ori Olumo
Emi o s'ogoo yi l'okan mi
Goge ilu shahara o
L'awa Egba n gbe
Horwaza : Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo; Maa yo, maa yo, maa yo o; l'Ori Olumo
Tufafin gargajiya
Maza:
Wando, kembe / Sokoto
Top, Buba da Agbada
Cap, Fila (abeti aja)
Mata:
Gwanin ( Iro)
Blouse ( Buba)
Headgear / Headtie ( <i id="mwZw">Gele)</i>
Sauran: Ipele - Guntun zane da aka ɗora a kafaɗa ko an nannade shi a kugu
Abinci
Lafun, (Farar Amala ) da miyar Ewedu ; badan Ofada, (Shinkafar Gida)
Fitattun mutane
Adegboyega Edun, malami, malami, babba kuma mai kula da gwamnati; Sakatare na farko na Gwamnatin Egba United
Cif Isaac Olufusibi Coker, wanda aka fi sani da Aderupoko, dan kasuwa kuma Oluwo Na farko na Abeokuta