Aviso médico.Advertencia: A Wikipedia non dá consellos médicos. Se cre que pode requirir tratamento, por favor, consúltello ao médico.
A podoconiose (do gregopodos, 'pé' e konos, 'po'), ou elefantiase endémica non filariásica, é unha enfermidade xeoquímica non infecciosa causada pola exposición crónica dos pés descalzos a chans irritantes, que afecta aos vasos linfáticos das extremidades inferiores. Esta enfermidade caracterízase por inchazón (linfedema) das extremidades inferiores, que co tempo leva á desfiguración e discapacidade. É a segunda causa de elefantiase tropical, despois da filariase.[1]
Historia
Esta entidade coñécese desde hai máis de 1000 anos, aparecendo en textos de distintas civilizacións. Co descubrimento da relación entre a elefantiase e a infección con filarias, durante un tempo creuse que tódalas elefantiases eran producidas por estes parasitos. Con todo, as zonas de distribución da elefantiase non coincidían perfectamente con aquelas da distribución da filariase, polo que debería existir algunha causa non relacionada.[2]
As primeiras observacións científicas que relacionaron a elefantiase co terreo onde vivían os doentes foron feitas polo médico guatemalteco Rodolfo Robles Valverde. En 1938 publicou os seus estudos en 150 doentes dunha leprosería na capital de Guatemala, onde advertía que todos andaban descalzos e proviñan de terras entre os 1000 e 2000 metros sobre o nivel do mar. Como as probas microbiolóxicas eran negativas para lepra ou filariase, denominou á súa patoloxía "pseudolepra" ou punudos, na terminoloxía indíxena.[3]
Nos anos 1970, o cirurxián británico Ernest W. Price liderou investigacións en Etiopía e o Leste de África acerca das causas de elefantiase non relacionadas coa filaria, e chegou á conclusión de que era causada pola exposición dos pés descalzos a chans volcánicos vermellos; con todo non se logrou aplicar estes traballos en intervencións nin tratamento.[4][5]
No lapso de tempo entre a morte de Price (1990) e os anos 2000, fíxose pouca investigación con respecto a esta enfermidade, pero a partir de entón lideráronse novos esforzos en investigación acerca da súa orixe, factores xenéticos, tratamento e prevención, ademais de avanzar no seu recoñecemento local e internacional, que, por exemplo, levouna a ser recoñecida pola OMS como parte da súa lista de enfermidades tropicais desatendidas.[5][6]
Mapa con países nos que a podoconiose é endémica ou foi descrita.
A podoconiose aparece en terras altas, sobre os 1000 metros de altura, con abundantes choivas, nas zonas tropicais de África, Centroamérica e a India, cunha prevalencia elevada en Uganda, Tanzania, Kenya, Ruanda, Burundi, o Sudán e Etiopía.[2][6] En Etiopía leváronse a cabo estimacións da súa prevalencia, que chega até o 9 % nalgunhas zonas.[7] Estímanse uns 4 millóns de persoas afectadas a nivel mundial.[1]
Non se aprecian diferenzas entre o número de homes e mulleres afectados, e a cantidade de enfermos aumenta coa idade, probablemente debido ao efecto irritante acumulativo dos chans volcánicos; comeza entre a primeira e segunda década da vida, e acada un máximo na sexta década.[8] Os traballadores en contacto coa terra teñen maior risco de contraer esta enfermidade, como os agricultores ou mineiros.[2]
Fisiopatoloxía
Os agricultores que traballan en contacto coa terra teñen maior risco de sufrir podoconiose.
A fisiopatoloxía desta enfermidade non se coñece completamente. Require de certa susceptibilidade xenética combinada coa exposición a certas partículas minerais.[2] Suponse que micropartículas presentes no chan absórbense a través do pé, xerando unha resposta inflamatoria crónica que finalmente acaba por obstrui-lo fluxo linfático. Atopáronse partículas con contido de aluminio, silicio, magnesio e ferro no interior de macrófagos nos ganglios linfáticos das extremidades inferiores de doentes con podoconiose.[9] Ademais, ao observar ao microscopio os vasos linfáticos dos doentes afectados obsérvase edema subendotelial, seguido de colaxenización que remata obliterando o lumen e obstruíndo o paso da linfa.[10]
Entre os membros da familia dos afectados existe maior posibilidade de desenvolve-la enfermidade. Con respecto a esta susceptibilidade xenética pensouse tanto que tivese un modelo de herdanza recesivo como codominante.[11] Estableceuse unha asociación entre algúns antíxenos do sistema HLA clase II e a podoconiose, o que suxire un rol dos linfocitos T no desenvolvemento da enfermidade.[12]
Cadro clínico
Os signos principais da enfermidade son a inchazón e desfiguración das extremidades inferiores. Antes de que ocorra a edema, o doente pode ter síntomas como picazón ou sensación queimante nos pés. Posteriormeite, os primeiros cambios inclúen edema da planta, que deita linfa, hiperqueratose con formación de papilomas que semellan musgo, e rixidez das dedas. A inchazón das extremidades pode ser de dous tipos; suave e fluída (como «bolsa de auga») ou dura e fibrótica. Ao final, pode ocorrer fusión dos dedos e anquilose do nocello e as articulacións das dedas.[2]
Diagnóstico
Nos estados avanzados da enfermidade aparecen cambios como a fusión das dedas e a desfiguración do pé.
O diagnóstico baséase nas características clínicas, cun contexto xeográfico adecuado.[6] Ademais débese diferenciar principalmente doutras entidades que producen linfedema tropical, como a filariase e a lepra. Contrariamente á filariase, o inchazo na podoconiose é tipicamente bilateral pero asimétrica, comeza no pé e é ascendente, aínda que de cando en vez excede o xeonllo. Ademais, a podoconiose ocorre en terras altas, onde a filariase non é común.[3] Se persistise a dúbida, pódense usar test de laboratorio como detección de antíxenos en sangue por seroloxía.[2]
As características que a diferencian da lepra son que na podoconiose presérvase a sensibilidade do pé, non hai engrosamiento dos nervios nin compromiso das mans.[2]
Tamén se debe diferenciar do edema propio da insuficiencia venosa crónica, e co micetoma. O micetoma xeralmente preséntase con edema, nódulos e abscesos que usualmente fistulizan á pel. Preséntase en traballadores que pisan descalzos espiñas de cactus ou acacias, e é endémico do chamado "cinto do micetoma", que comprende entre a latitude 30°N aos 15°S.[3]
Prevención e tratamento
Doente recibindo vendaxes compresivos como parte do seu tratamento para a podoconiose.
A principal medida para a prevención primaria desta enfermidade é a educación acerca das súas causas e o uso de medidas para previ-lo contacto prolongado cos chans irritantes, como calzado axeitado e recubrimento dos chans das casas.[2][13] Moitas veces o uso de calzado é un luxo para os habitantes das zonas afectadas, polo que algunhas agrupacións como a Mossy Foot Treatment and Prevention Association (MFTPA) entregan zapatos ou adestran aos mesmos dontes para fabricalos a baixo custo.[14]
A prevención secundaria e o tratamento dos doentes afectados inclúe medidas como o lavado dos pés con auga e xabón, uso de antisépticos e emolientes, cremas humectantes, o uso de calzado e calcetíns e a elevación da perna.[14] O uso de vendaxes compresivas diminúe o volume da extremidade e podería axudar a previ-la súa progresión.[13] Está comprobado que o uso destas sinxelas medidas reduce en parte a inchazón e mellora a calidade de vida dos pacientes.[15]
Para a prevención terciaria (isto é, o manexo daqueles doentes con enfermidade avanzada), úsanse as mesmas medidas, aumentando a importancia das vendaxes compresivas, a elevación do membro afectado e, nalgúns casos, cirurxía. As grandes cirurxías para o tratamento desta enfermidade mostran resultados pouco favorables, aínda que se poden extirpar algúns nódulos prominentes.[2]
↑ 5,05,1Phillips, Richard O.; Deribe, Kebede; Tomczyk, Sara; Tekola-Ayele, Fasil (2013). "Ten Years of Podoconiosis Research in Ethiopia" 7 (10): e2301. ISSN1935-2735. doi:10.1371/journal.pntd.0002301.
↑Bedri Kello, A; Addus, A (de xullo de 1992). "Podoconiosis (endemic non-filarial elephantiasis) in two resettlement schemes in western Ethiopia." 22 (3): 109–12. PMID1641880.
↑Price, E.W.; Henderson, W.J. (1978). "The elemental content of lymphatic tissues of barefooted people in Ethiopia, with reference to endemic elephantiasis of the lower legs" 72 (2): 132–136. ISSN0035-9203. doi:10.1016/0035-9203(78)90048-2.
↑ 14,014,1Wanji, Samuel; Davey, Gail; Burridge, Emily (2009). "Community-Based Control of a Neglected Tropical Disease: The Mossy Foot Treatment and Prevention Association" 3 (5): e424. ISSN1935-2735. doi:10.1371/journal.pntd.0000424.
↑McCarthy, Gail; Davey, James S.; Zeleke, Zewdie; Ashine, Meskele; Sikorski, Catherine (2010). "Effectiveness of a Simple Lymphoedema Treatment Regimen in Podoconiosis Management in Southern Ethiopia: One Year Follow-Up" 4 (11): e902. ISSN1935-2735. doi:10.1371/journal.pntd.0000902.
