O exército espartano era a forza militar da cidade estado de Esparta, unha das máis importantes na historia da Grecia antiga. O exército constituía o alicerce principal do estado espartano, no cal a primeira e principal obrigación dos seus cidadáns era converterse en bos soldados.^[1]

Sometidos ó adestramento militar dende a nenez, os soldados espartanos eran os máis disciplinados, formados e temidos da Grecia antiga. Nos intres de maior apoxeo de Esparta, entre os séculos -VI e -IV, estaba aceptado o feito de que "un soldado espartano valía o que varios homes de calquera outra polis".^[1]

Os cidadáns de Esparta (tamén coñecidos como os «lacedemonios») estaban divididos en tres clases. A primeira delas estaba formada polos cidadáns plenos, coñecidos como espartiatas ou homoioi («iguais»), que recibían unha cantidade de terra (kleros) en troques do seu servizo militar. A segunda clase eran os periecos, non cidadáns de condición libre, xeralmente mercadores, artesáns e mariñeiros. Esta clase, dentro do exército, constituía a infantaría lixeira e levaba a cabo traballos militares auxiliares.^[2] A terceira e máis numerosa clase eran os ilotas, servos propiedade do estado que eran empregados para traballar a terra dos espartiatas. No século -V, os ilotas tamén eran empregados como tropas lixeiras nas escaramuzas.^[1]

Os homoioi eran o núcleo central do exército espartano: participaban na Asemblea espartana (Apella) e constituían a fonte da que se nutría o exército para formar os seus soldados hoplitas, que compoñían a base do exército. É máis, os homoioi estaban obrigados por lei a só ser soldados, tendo prohibido aprender ou exercitarse en calquera outra actividade.^[1] En gran medida, a necesidade de manter un continuo despregue militar na sociedade espartana supoñía a obrigación de manter a un número cada vez máis amplo de ilotas subxugados.^[3]

Un dos principais problemas da sociedade espartana co paso do tempo foi a diminución do número de cidadáns con plenos dereitos (oligantropía), o cal supuxo unha caída no número de soldados que formaban o núcleo do exército: o número de homoioi diminuíu dende os 6.000 cidadáns existentes en -640 até os 1.000 de -330.^[4] Isto supuxo que os espartanos se visen obrigados a empregar hoplitas recrutados de entre os ilotas,e que en ocasións visen a necesidade de outorgar a liberdade a algúns deles, os neodamodes, e a darlles terras nas que establecerse en troques de que cumprisen un servizo militar.^[5]

Por outra banda, a poboación de espartiatas dividíase entre distintos grupos tendo en conta a súa idade. Os máis novos (menores de 20 anos) considerábanse máis febles por mor da súa falta de experiencia, e ós máis maiores (máis de 60 anos ou, en épocas de crise, de 65) só eran chamados a filas en caso de emerxencia, e para defender as caravanas de subministracións.

A principal fonte para o coñecemento da organización do exército espartano son os escritos de Xenofonte, que admiraba ós espartanos. A súa obra A Constitución dos lacedemonios^[6] ofrece unha visión detallada do Estado e a sociedade espartana a comezos do século -IV. Outros autores, como Tucídides, tamén ofrecen información ó respecto, aínda que non tan fiable como a dos relatos de Xenofonte, cuxa información foi obtida de primeira man.^[7]

Sábese pouco da organización do exército anterior a esa época, e existe unha gran marxe para a especulación. A primeira forma de organización militar e social (durante o século -VII) semella que podería ter consistido nas tres tribos (chamadas phylai e cos nomes de Pamphyloi, Hylleis e Dymanes) que aparecen na Segunda Guerra Mesenia (-685 a -668). Unha subdivisión posterior foi a «fraternidade» (phratra), e tense constancia da existencia de 27, nove por cada tribo.^[8] Nalgún intre, esta división foi substituída por cinco divisións territoriais, os obai (que significa «vila») e que achegaban un lochos duns 1.000 homes cada un.^[9] Semella que este sistema aínda se empregaba nas guerras contra Persia, como pode inferirse das referencias que Heródoto fai ós lochoi na súa Historia.^[10] Esparta adoptou o estilo hoplita de combate entre os anos -680 e -660.^[11]

Os cambios que ocorreron entre as Guerras Médicas e as Guerras do Peloponeso non se encontran documentados aínda que, segundo Tucídides, na batalla de Mantinea do ano -418 había presentes sete lochoi, cada un dos cales estaba dividido en catro pentekostyes de 128 homes cada un, e dezaseis enōmotiai de 32, dando un total de 3.584 hombres para o exército espartano principal.^[12] A finais da Guerra, a estrutura evolucionara aínda máis coa finalidade de combater a escaseza de soldados e para crear un sistema máis flexible que permitise ós espartanos enviar destacamentos máis pequenos a campañas ou gornicións fóra da súa terra natal.^[13] Segundo Xenofonte, a unidade básica seguía a ser a enōmotia, con 36 homes en tres filas de doce baixo o mando dun enomotarca (enōmotarches).^[14] Dous enōmotiai formaban un pentēkostys de 72 homes baixo o mando dun pentēkontēr, e dous pentēkostyai agrupábanse nun lochos de 144 homes dirixidos por un lochagos. Catro lochoi compoñían unha mora de 576 homes, a meirande unidade táctica do exército espartano, a cuxo mando se encontraba un polemarca.^[15] Seis morai compoñían o exército espartano en campaña, ós que se engadían os skiritai e os continxentes enviados por estados aliados.

• Connolly, Peter (2006). Greece and Rome at War. Greenhill Books. ISBN 978-1853673030. 
• Sekunda, Nicholas (1986). The Ancient Greeks: Armies of Classical Greece, 5th and 4th Centuries BC (Elite Series #7). Osprey Publications. ISBN 085045686X. 
• Sekunda, Nicholas (1998). The Spartan Army (Elite Series #60). Osprey Publications. ISBN 1-85532-659-0. 
• Warry, John (2004). Warfare in the Classical World. University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-2794-5. 

• Educación espartana