Rugadh Mugabe in Kutama, baile beag misin i dtuaisceart na Róidéise. D'éirigh go seoigh leis ar an mbunscoil ach níor chaith sé mórán ama leis na páistí eile. Mar gheall ar argóint idir athair Mugabe agus duine de na sagairt, chuir na hÍosánaigh an teaghlach amach ón misean agus chuir siad fúthu i sráidbhaile eile timpeall is 11 km slí ó Kutama. Bhí cead ag na páistí leanúint ar aghaidh sa bhunscoil agus iad ag fanacht le gaoil leo le linn na seachtaine.
Thréig athair Mugabe an teaghlach sa bhliain 1931. Chuaigh sé go dtí Bulawayo, áit a bhunaigh sé teaghlach eile.
Sa bhliain 1934 chuaigh sagart nua i gceannas ar an misean in Kutama, mar atá, an tAthair Jerome O'Hea,[2] as Clapham, de bhunús na hÉireann. Chuir O'Hea fáilte roimh an teaghlach agus tháinig máthair Mugabe agus a clainne ar ais chuig Kutama. Lean Mugabe lena scolaíocht agus chonaic O'Hea go raibh mianach na ceannasaíochta ann.[3] Thóg an sagart Mugabe óg faoina chúram agus d'éirigh an gasúr an-eolach ar stair na hÉireann agus an troid ar son na saoirse.
Sa bhliain 1941, thug sé faoi chlár oiliúint múinteoirí i gColáiste Kutama. Mar chuid den oiliúint chuaigh sé i mbun teagaisc ina shean-bhunscoil.
Cogadh na saoirse
Bhí Mugabe i gceannas ar ghluaiseacht réabhlóideach, an ZANU, ó 1963–1987 agus ZANU–PF idir 1987–2017, a bhain neamhspleáchas ón mBreatain amach don tSiombáib sa bhliain 1979.[4] Ba ghaiscíoch é sa chogadh in aghaidh na Sasanach ar dtús, agus ina dhiaidh sin i gcoinne an chinsil ghil a ghabh ceannas faoi Ian Smith.[5]
Socraíodh neamhspleáchas na Siombáibe le Comhaontú Theach Lancaster i Londain in 1979. Bhí ceist an talaimh ina cnámh spairne idir na páirtithe. Mar chúiteamh ar an gcoilíneachas, d’aontaigh Rialtas na Breataine cabhrú le Rialtas nua na Siombáibe an talamh a cheannach ó na feirmeoirí geala ach iad a bheith sásta é a dhíol.[6] Ní raibh Mugabe sásta géilleadh go furasta nuair a bhí na cainteanna réitigh á ndéanamh don tsaoirse, agus ba mhór é a amhras riamh faoi chleasaíocht ghallúnshleamhain Rialtas na Breataine san idirghabháil sin.
Sna luathochtóidí, mharaigh rialtas Mugabe thart ar 30,000 duine i gcúige Matabeleland, ceantar an fhreasúra. Ba é an Cúigiú Briogáid in Arm na Siombáibe, a fuair traenáil ó theagascóirí míleata ón Chóiré Thuaidh, ba chiontach le ré an uafáis a rinneadh ar phobal Ndebele san áit sin.
Ní raibh an comhphobal idirnáisiúnta buartha faoi fhoréigean Mugabe ag an am. Is ar éigean a bhí focal faoin sléacht sna nuachtáin.[6]
Chuir cuid mhór anailíseoirí i leith Mugabe gurbh deachtóir ba ea é, ach bhí tacaíocht láidir aige ina thír fhéin agus san Afraic nuair a tháinig sé i gcumhacht. Dúirt easpaig Caitliceacha na tíre gurbh réimeas ciníoch, éillitheach agus aindleathach ba ea rialtas Mugabe.[7] Bhí siad ina dtost go dtí 2007, áfach.
Sa diallait dó, mhéadaigh Mugabe ráta litearthachta na tíre go os cionn 90%, agus é seo go gasta; agus dháil sé feirmeacha ar na bochta ar baineadh dá sinseanaithreacha iad le bullaíocht is le bíoblaí. Ba léir, áfach, go raibh intinn seo na cothromachta agus na córa ag athrú de réir a chéile.
D'éirigh Mugabe saibhir nuair a bhuaigh sé crannchur áitiúl ar an 28 Eanáir 2000.[8][9]
2007-2008
Cuireadh tús le hipearbhoilsciú sa bhliain 2007.[10] Bhí an ráta boilscithe is measa ar domhan ag an tSiombáib faoi a réim agus thit an geilleagar as a chéile.
Bhí an páirtí freasúra, an Movement for Democratic Change nó MDC á cur faoi chois go rialta ag póilíní an stáit. Fuair ceannaire an pháirtí siúd, Morgan Tsvangirai, buaileadh trom ó na póilíní ar an 11 Márta2007.
Bhuaigh Tsvangirai toghchán na huachtaránachta ar 29 Márta2008 ach ní raibh móramh sách mór aige le dul i gcomharbacht ar Mugabe de réir na dtorthaí (a thóg 5 seachtain le foilsiú). De réir na rialacha bhí gá le toghchán eile idir na beirte. Rinneadh ionsaí ar Tsvangirai agus a lucht leanúna ar an idirlíon agus d'fhógair sé ar 22 Meitheamh go raibh sé ag éirí as an toghcháin ar mhaithe le sábháilteacht a lucht leanúna. Ritheadh toghchán dá uireasa ar 27 Meitheamh 2008 agus atoghadh Mugabe mar uachtarán, ní nach ionadh.
Meath agus bás
Ar 15 Samhain 2017, chuir Arm na Siombáibe an phríomhchathair Harare faoina smacht agus cuireadh Mugabe faoi bhraighdeanas baile (91 bliain d'aois ag an am).[11]
Fuair Mugabe, ceannaire an pháirtí ar feadh 42 bliain, bás ar 6 Meán Fómhair 2019, in aois 95 dó. Fuair sé bás i Singeapór, thall ansin i gcomhair cóireáil leighis.
Tháinig Emmerson Mnangagwa i gcomharbacht air.[1] Nuair a ghlac Mnangagwa le mionn na hUachtaránachta chonacthas cor cinniúnach don tSiombáib.[12]
.jpg)
