I nÉirinn réamh-Chríostaí agus na meánaois, feirmeoir saor ab ea Brughaidh (Sean-Ghaeilge Briugu) nó biathach. Sa mhéid sin, bhítí san áireamh leis na haithigh (úinéirí talún saor neamh-uasal) agus na haos dána.

De bharr a shaibhris agus fáilteachais, bhí aicme shóisialta ard ag an mbrughaidh, beagnach chomh hard le tiarna.^[1] Sa chliarlathas trí-chéimeach na nGael – uaisle, saoirsigh agus daoir – sheasadh an brughaidh idir na huaisle agus na saorsigh. De réir na seantéacsanna dlí, bhí an teideal Briugu i réim sa bhrí seo go dtí an 16ú haois.^[2]

I roinnt seanscéalta na nGael, léirítear an brughaidh mar fhear le saintréithe miotasacha. Go minic is é a bhruíon áit a tharlaíonn imeachtaí miotasacha nó gránna.

• Aided Cheit maic Mágach: briseann an brughaidh Bélchú dlí an aoi
• Aided Cheltchair maic Uthechair: maraítear Blaí Briugu de bharr éada
• Esnada Tige Buchet: creachadh an bhrughadh, Buichead
• Fled Bricrenn: achrann i mbruíon^[3] Bhricreann
• Noínden Ulad: fealladh an bhrughadh, Cronnchú, ar a chéile, Macha
• Scéal Muc Mhic Dhathó: achrann le cú Mhic Datho
• Toghail Brú Dá Dearga: bás Chonaire Mhóir i mbruíon Da Dergas. Rinne Birkhan cur síos eiseamláire de, leis na céadta gaiscíoch i láthair agus go leor biadh agus dí ar an mbord. I lár crosbhóthair ab ea é, agus seacht ndoras aige, ach ní bhítí ach ceann amháin acu dúnta d'aon iarraidh, chun fáilteachas an bhrughadh a chur in iúl.^[4]

• Helmut Birkhan: Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3.
• Bernhard Maier: Lexikon der keltischen Religion und Kultur (Kröners Taschenausgabe. Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5, lch. 56.
• Wolfgang Meid: Die Kelten. Reclams Universal-Bibliothek, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-15-017053-3.