RotumaFijiko estatuaren menpean dagoen uhartedi bat da. Izen bereko uhartea eta bere inguruan dauden uhartetxo batzuek osatzen dute.
Bertan herri polinesiar bat bizi da; hizkuntza eta herri polinesiarra izateak eta geografikoki Fijiko beste uharteetatik oso aldenduta egoteak Rotuma erabat aparteko errealitate bezala definitzen dute. Politikoki ere hala da eta Fijiko estatuaren barruan berezko autogobernuko estatusa du.
Rotuma uharteak berak 43 km²ko azalera du; bi zati nagusitan banatuta dago, ekialdekoa eta mendebaldean dagoen penintsula. Biak istmo estu batek lotuta daude; bertan Motusa hiri nagusi eta portua dago. Istmoaren iparraldean Maka badia dago eta hegoaldean Hopmafau badia. Badia hauek koralezkouharriz beteta daude.
Tontorrik garaiena erdialdeko Suelhof mendia (256 m) da; Sataruak, ekialdean, 166 m ditu.
Uharte nagusitik 50 m eta 2 km arteko distantzian, beti ere uharriek osatutako mugen barnean badira zenbait uhartetxo:
Rotumakoahozko historiaren arabera uharteetako lehen biztanleak Tongatik etorri ziren, Raho izenekoa burua zutela. Geroago kolono gehiago etorri ziren Tongatik eta horien ostean gehiago Tonga zein Kiribatitik, beraz denak herrialde polinesiarretatik. Samoarrek ere badute Rotumarekin zerikusia duen tradiziorik[3].
Rotuma ikusi zuela ezagutzen den lehen europarraEdward Edwards kapitain britainiarra da, 1791n. HMS Pandora itsasontziko eskifaia han lurreratu zen HMS Bounty itsasontziaren errebolta ospetsuan[5] desagertutako marinelak bilatu nahian.
Balearen arrantzan aritzen ziren itsasontzietako kutuna, XIX. mendearen erdialdean Rotuma babeslekua izan zen hainbeste marinel iheslarirentzat, tartean delituengatik kondenatutakoak; haietako batzuek bikoteak sortu zituzten tokiko andreekin baina elkarren arteko ekintza bortitzen protagonista ere izan ziren beste batzuk.
1881ekomaiatzaren 13an, Fijikolonia bihurtu zela zazpi urte pasatuta, anexio ofiziala burutu zen; gaur egun Rotuma Day ("Rotumaren Eguna") ospatzen da egun berean[6].
1970eko hamarkadan ere autogobernu osoaren aldeko taldeak egon ziren arren, batez ere 1987ko bigarren estatu-kolpearen ondoren FijikCommonwealth erakundea utzi zuen; britainiarren babes mugaturik gabe geratzen zirelakoan rotumar batzuek, Noa'tạu barrutiko Mölmahao leinuak batez ere, ez zuten onartu Fijiko errepublikaren barruan geratzea. Haien arabera Rotuma Erresuma Batuaren menpean utzi zuten bertakoek, ez Fijiren menpean; 1987an "Rotumako errepublika" (Republic of Rotuma) independentea aldarrikatu zuten[7]. Biztanle gehienek ez zuten bide hori segitu baina estatus politikoaren gaineko desadostasunak oraindik badaude.
Fijiarrekiko oso desberdina den taldea izanik berezko gutxiengotzat jotzen da. Europarrekin sartutako gaixotasunek populazioaren beherakada ekarri zuten bere garaian, zenbait estimazioren arabera 5.000 (Tromelin 1828an) edo 2-3.000 (Lucatt 1841ean) zirelako[8]. 2007an[9] 9.984 rotumar zeuden; 2.000 bat baino ez dira bertan bizi eta beste gehienak Fijiko errepublikako beste leku batzuetan. Rotumar jatorriko 500-1000 bat lagun Australia, AEB, Zeelanda Berria eta Europan bizi dira.
Beren ezaugarriak mantendu nahian atzerritarrekiko kontaktua mugatu nahi izan dute eta 1985ean rotumarren %85ak turismoa uhartedian garatzeari ezezkoa eman zioten.
Antolakuntza politikoa
Europarrak heldu zirenean Rotuma osorako hiru figura politiko zeuden:
fakpure: barrutiburuen batzarretako presidentea zen eta sạu delakoa aukeratzeko ardura zuen. Azken gerra irabazi zuen aliantzan nagusia zen barrutiko buruak okupatzen zuen kargu hau.
sạu: europarrentzat "Rotumako erregea" zen baina ez zuen botere sekularrik; errituetan esku hartzen zuen. Printzipioz kargu hau barrutiz barruti txandakatzen zen eta arau hau haustea gerrarako arrazoia bihurtzen zen.
mua: bere egitekoa ez da hain argia; aurrekoak bezala errituetan parte hartzen zuen eta iturri batzuen arabera apaiz gorena zen.
1860ko hamarkadankristautasuna heldu zenean azken bi karguak desagertarazi zituzten. Administrazio kolonialak Resident Commissioner (1935etikDistrict Officer) izeneko arduraduna izendatzen zuen; barrutietako buruzagiek osatutako kontseiluak aholkulari lanak egiten zituen. Fijikoindependentziarekin kontseiluak Rotumako barne administrazioaren ardura osoa hartu zuen. Lehen estatu-kolpea baino lehen senatari bakarrak ordezkatzen zuen uhartedia Fijiko legebiltzarrean.
Fijiren barruan badago ere, Rotumak estatuko beste unitate administratiboek ez dituzten botereak ditu. Beste lurralde guztiak division izeneko lau unitatetan banatuta badaude ere, Rotuma ez dago horien barruan eta autogobernua duen Dependency izenekoa da. Hiriburua'Ahạu da, Itu'ti'u barrutian; bertan dago tariạgsạu, denbora zaharretan sạu delakoaren jauregiari deitzen zitzaion honela eta gaur egun Rotumako Kontseilua biltzen den etxea da.
Estatu mailan rotuamr jatorriko bizilagunek ordezkari hauek dituzte:
Hauteskundeen esparruan 1997-1998kokonstituzioaren berrikuspena egin arte rotumarrak fijiartzat jotzen zituzten[10], hau da, ez zeuden berezko herri bezala onartuak. Harrezkero aparteko ordezkaritza lortu dute; kontuan izan Fijiko Legebiltzarreko ordezkari gehienak talde etnikoen arabera hautatzen direla. Beste aldetik, Rotuma, Taveuni eta Lau uharteekLau Taveuni Rotuma "hautesbarruti irekia" osatzen dute; estatu osoan sufragio unibertsalaz aukeratzen diren 25 hautesbarrutietako bat da.
Banaketa administratiboa
Rotuma autonomoak diren zazpi barrutitan banatuta dago[11]; bakoitzak bere buruzagia (gagaj 'es itu'u) du; barruti bakoitzean herriak daude eta herrietako buruzagiak fa ‘es ho’aga deitzen dira. Hona hemen barrutiak eta beren herriak: