Biały Bór (kaŝube: Biôłé, Bielno, Biôłô, aliaj nomoj de Mezepoko: Baldenburg 1395, Balle 1550, Ballen 1578, Balde 1575 (1579), Białobork 1655, de Ball. de olde 1670, Białembork 1880, Bal en 19a jc, Bala, germane: Baldenburg) - estas urbo en Okcidenta Pomerio en Pollando.
Panoramo de Biały Bór ĉe la istmo de la lagoj Bielsko kaj Ławiczka
La plej malnova skriba mencio pri Biały Bór devenas el la fino de la 13a jc kaj informas ke la duko de Gdansko en PomerioMściwoj la 2-a (nomata ankaŭ: Mestwin la 2-a) fondis tie la parokejon. Mściwoj ufundował tam parafię. Nadanie praw miejskich chełmińskich dla Białego Boru nastąpiło w 1382 roku, zaś potwierdzenie tych praw nastąpiło w 1395 roku.
La lokigan dokumenton Biały Bór ricevis de la manoj de Alta Majstro de la Teŭtona OrdenoKonradZóllnervonRotenstein. Miasto miało układ typowy dla miast lokowanych na prawie chełmińskim, czyli prostokątny rynek i regularny układ ulic. Do rozwoju gospodarczego Białego Boru przyczyniło się przerwanie przez Polskę dawnego połączenia Zakonu Krzyżackiego z Nową Marchią.
Nowy szlak handlowy przebiegał już przez Biały Bór. W 1408 roku rozwój
gospodarczy i urbanistyczny zahamował wielki pożar miasta. W kolejnym stuleciu
miasto było jeszcze 3 razy niszczone przez pożary, spłonęły między innymi
doszczętnie 74 domy, kościół ewangelicki, ratusz, młyny oraz 20 stodół. La plej malnovaj mencioj pri la blazono de Biały Bór aperis jam en la jaro 1394. Ĝi prezentas orharan virinon en la blua robo kun blanka antaŭtuko tenanta en la dekstra mano pilkon, kaj ĉio ĉirkaŭita per krono de la cervokornoj.
Kruckavaliroj el la Teŭtona Ordeno donis al la urbo nomon Baldenburg, kio estis ligita kun la unu el la unuaj komodoroj, kiu loĝis en la konstruita fare de la teŭtonaj kavaliroj kastelo ĉe Biały Bór.
Prawdopodobnie nazwa Biały Bór pochodzi od rzeki Biała. Post la Dua Pac-kontrakto en Toruno en la jaro 1466 en la limoj de la Krono de la Regno de Pollando kaj oni eknomis la urbon de la germana Baldenburg al la pola formo Białobork.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
La forta disvolvo de la urbo en la 16a jc estis ebla pro la ŝanĝo de la komerc-vojoj kiuj de tiam iris tra Biały Bór, sed ankaŭ danke al la malfortigo de la potenco de la Teŭtona Ordeno.
Do regresu miasta przyczyniały się liczne pożary, które nie oszczędzały
zabudowy miejskiej.
Po zawarciu II pokoju toruńskiego w 1466 roku miejscowość
należała do Prus Królewskich podległych Krono de la Regno de Pollando. Traktat pokojowy
zawierał swobodę kontaktów handlowych na terenie całych Prus.
En la jaro 1772 sekve de la unua dispartigoj de Pollando-Litovio Biały Bór eniris la Vojevodion de Pomerio kaj al Prusio. Rozwój gospodarczy rolniczego Pomorza Zachodniego w XIX wieku nie ominął Białego Boru. Oni konstruis tie la preĝejon, kaj de la jaro 1878 funkcias la fervojo kun la apudaj urboj (vidu sube la foton de la stacidomo).
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historia de Biały Bór dum la 20a jc
Dum la Unua Mondmilito la regiono de Człuchów ne estis detruita ĉar tie ne okazis la militaj operacoj. Jednak okoliczna ludność poniosła znaczne ofiary na cele związane z
prowadzeniem wojny. Po klęsce Niemiec, Wielkopolska i większość Pomorza
Zachodniego weszła w skład państwa polskiego. Ze skrawków tych prowincji, które
pozostały w Niemczech utworzono nową prowincję o antypolskiej nazwie Marchia
Graniczna Poznań - Prusy Zachodnie. W jej skład wszedł między innymi powiat
człuchowski z Białym Borem.
Curzon-linio kaj ŝanĝoj de la teritorio de Pollando post la Dua MondmilitoLa ortodoksa preĝejo en Biały Bór
W czasie II wojny światowej Biały Bór był
ważnym punktem niemieckiego oporu. Obronie miasta sprzyjało jego położenie
między jeziorami, w dolinie otoczonej wąwozami oraz zbudowany system
fortyfikacji w ramach Wału Pomorskiego. Na ulicach znajdowały się bunkry i rowy
przeciwpancerne. 26 lutego 1945 roku zniszczony w 80% Biały, co wiązało się z zajęciem miasta przez Armię Czerwoną.
Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon).
Zniszczeniu uległy między innymi kościół, dwa tartaki, cegielnia, hotel oraz poczta. Po
zniszczeniach wojennych ocalało niewiele starych domów, zabudowa wokół rynku
została całkowicie zniszczona. Po II wojnie światowej do zniszczonego miasta w ramach
akcji Wisła przesiedlono wiele ukraińskich rodzin. Hodiaŭ Biały Bór estas unu el la plej grandaj centroj de la minoritato de ukrainoj en Pollando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio
Piotr Baran, Biały Bór na szlaku kultur, Kwidzyn: Vega Studio, 2010.
Marlena Galary, Kazimierz Ratajczak, Miasto i Gmina Biały Bór, Poznano: ARP Promocja 21, 2007.
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysława Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 1, Varsovio: Nakładem Władysława Walewskiego, 1880.
_compared_with_today%27s_borders_PL.png)
