PROFILPELAJAR.COM

Ο τόπος είναι μια από τις βασικές γεωγραφικές έννοιες. Δημιουργείται όταν ο χώρος αποκτάει υλική υπόσταση, ιστορία, νόημα, ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα, που καταλαμβάνεται από πρόσωπα ή πράγματα (Tuan, 1977). Με άλλα λόγια, για τον ουμανιστή Yi-Fu Tuan ο χώρος αποτελεί την «πρώτη ύλη» του τόπου: όταν ο χώρος, ως σύνολο φυσικών διαστάσεων αντικειμενικών ιδιοτήτων, «γεμίζει» ή υποστασιοποιείται μέσα από απτές -και νοητικές- εκδηλώσεις ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, συμπεριφορών, αντιλήψεων, συναισθημάτων, ιδεολογιών, προσδοκιών, σημασιών, διαθέσεων, κλπ., γίνεται τόπος. Περιέχει ορατά, βιώσιμα, μετρήσιμα στοιχεία, ορίζεται ιστορικά, έχει νόημα, μνημεία και πολιτισμό και αποτελεί σημείο αναφοράς κοινωνικών ομάδων (Λεοντίδου, 2011). Έχει όμως και ισχυρή συμβολική υπόσταση…αποτελεί κέντρο ανθρώπινης δράσης και αλληλεπίδρασης (Graumann, 2002), κέντρο συναισθανόμενης αξίας (Tuan, 1977) και στοιχείο προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Οι τόποι πυροδότησαν εθνικισμούς και ρομαντισμούς του "τοπικου", του "αυθεντικού" και σε περιπτώσεις όπως αυτές της Ανατολικής Ευρώπης, μπορούν να ιδωθούν ως "πολιτικά συντηρητικά καταφύγια" (Λεοντίδου, 2011:68).

Σε μια χαρακτηριστική περιγραφή της διάκρισης των εννοιών του τόπου και του χώρου ο Tuan (1977:6) μας λέει: «Στην ανθρώπινη εμπειρία, το νόημα του χώρου συχνά ταυτίζεται με αυτό του τόπου. Ο χώρος είναι περισσότερο αφηρημένος από τον τόπο. Αυτό που αρχίζει ως αδιαφοροποίητος χώρος μετατρέπεται σε τόπο καθώς το γνωρίζουμε όλο και καλύτερα και του αποδίδουμε αξία... Οι ιδέες του χώρου και του τόπου απαιτούν η μια την ύπαρξη της άλλης για τον ορισμό τους... Ο χώρος είναι ελευθερία, ο τόπος ασφάλεια: είμαστε συνδεδεμένοι με τον ένα, αλλά επιθυμούμε τον άλλο. Από την ασφάλεια και σταθερότητα του τόπου, αντιλαμβανόμαστε την ανοιχτοσύνη, την ελευθερία και την απειλή του χώρου, και αντίστροφα.... Επιπλέον, αν θεωρήσουμε το χώρο ως αυτό [το πλαίσιο] που επιτρέπει την κίνηση, τότε ο τόπος είναι στάση. Κάθε στάση στην κίνηση παρέχει τη δυνατότητα σε μια θέση να μεταμορφωθεί σε τόπο.»

Από την άλλη μεριά, η Doreen Massey, που σε μεγάλο βαθμό ευθύνεται για την ανάδειξη του ενδιαφέροντος για τον τόπο στις σχολές των μαρξιστών, θεώρησε ότι ένας τόπος μπορεί να οριστεί από τις κοινωνικές σχέσεις, διαδικασίες και ταυτότητες που βρίσκονται "υπό διαπραγμάτευση"... κατ΄ουσίαν ο τόπος αποτελεί κομμάτι των αντιθέσεων και συγκρούσεων μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, ηλικιών και διαφορετικών πολιτισμικών, εθνοτικών και άλλων ομάδων, οι οποίες δεν μπορούν να κατανοηθούν επαρκώς χωρίς αυτόν. Ο τόπος, όμως, για τη Massey δεν συνδέεται απαραίτητα με μια υλική χωρική ενότητα με σαφή όρια που ορίζουν το μέσα από το έξω, ούτε με μια ομοιογενή κοινότητα που δείχνει έμφαση στις "τοπικές παραδόσεις". Tο "παγκόσμιο" εμπεριέχεται στο "τοπικό" και το αντίστροφο, ενώ η "παράδοση" δεν αφορά στατικότητα και επιλεκτική μνήμη και τα όρια είναι αρκετά ρευστά.

H αίσθηση του τόπου αναφέρεται στον εγγενή χαρακτήρα του τόπου (Παρθενώνας, Grand Canyon, Ιερουσαλήμ, κ.α.) που ενσαρκώνει νοήματα και αξίες εννοιολογικού βάθους, σε συνάρτηση με τα συναισθήματα που προέρχονται από προσωπικά βιώματα, μνήμες και προθέσεις. Η αίσθηση του τόπου είναι στοιχείο του καθαρού ανθρώπινου ενσυνείδητου. O ανθρωπογεωγράφος Relph (1976) πιστεύει ότι η αίσθηση του τόπου μπορεί να δημιουργηθεί, ή τουλάχιστο να ενισχυθεί με τον κατάλληλο σχεδιασμό του τοπίου (ή αντίθετα με την απουσία τοπικού σχεδιασμού).

Παραπομπές

Graumann, C.F. (2002). Explicit and Implicit Perspectivity. Στο Graumann, C.F. & Kallmeyer, W. eds. Perspective and Perspectivation in Discourse. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, pp. 25-40.
Λεοντίδου, Λ. (2011) Αγεωγράφητος Χώρα, εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα
Massey, D. (1993). Politics and Space/Time. Στο Keith, M. & Pile S. Eds. Place and the Politics of Identity. London: Routledge, pp. 141-161.
Relph, E. (1976). Place and placelessness. Pion, London.
Στεφάνου, Ι. (1994) Η Ψυχολογία των τόπων. Από τον πραγματικό χώρο στον φανταστικό τόπο. Αθήνα: Institut Français d`Athénes
Tuan, Y.F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: Edward Arnold.