Σταδιοποίηση του καρκίνου
Στάδια του καρκίνου του πνεύμονα.
Ειδικότητα	Ογκολογία
Ταξινόμηση

Η σταδιοποίηση του καρκίνου είναι η διαδικασία προσδιορισμού του μεγέθους στο οποίο ένας καρκίνος έχει αναπτυχθεί και εξαπλωθεί. Για τη σταδιοποίηση χρησιμοποιείται ένας αριθμός από το I έως το IV, με το I να είναι περιορισμένος καρκίνος και το IV να είναι ένας καρκίνος που έχει κάνει μετάσταση και έχει εξαπλωθεί σε παρακείμενα όργανα ή λεμφαδένες. Το στάδιο γενικά λαμβάνει υπόψη το μέγεθος ενός καρκίνου, που βρίσκεται στο σώμα, εάν έχει εξαπλωθεί σε παρακείμενους λεμφαδένες, και εάν έχει εισβάλει σε παρακείμενα όργανα (μεταστάσεις).^[1][2][3]

Ένας καρκίνος αναφέρεται πάντα από το στάδιο που δόθηκε κατά τη διάγνωση, ακόμα κι αν επιδεινωθεί ή εξαπλωθεί. Νέες πληροφορίες σχετικά με το πώς έχει αλλάξει ένας καρκίνος με την πάροδο του χρόνου προστίθενται στο αρχικό στάδιο. Έτσι το στάδιο δεν αλλάζει, παρόλο που ο καρκίνος μπορεί ν' αλλάξει.^[1][3]

Η σταδιοποίηση βοηθά στον καθορισμό των καλύτερων επιλογών αντιμετώπισης. Για παράδειγμα, η καλύτερη θεραπεία για έναν καρκίνο πρώιμου σταδίου μπορεί να είναι η χειρουργική επέμβαση ή η ακτινοθεραπεία, ενώ ένας καρκίνος σε πιο προχωρημένο στάδιο μπορεί να χρειάζεται θεραπείες που φτάνουν σε όλα τα μέρη του σώματος, όπως χημειοθεραπεία, στοχευμένη θεραπεία ή ανοσοθεραπεία. Το στάδιο ενός καρκίνου μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει στην πρόβλεψη της πορείας που θα ακολουθήσει, καθώς και του πόσο πιθανό είναι η θεραπεία να είναι επιτυχής. Αν και η κατάσταση κάθε ατόμου είναι διαφορετική, οι καρκίνοι του ίδιου τύπου και σταδίου τείνουν να έχουν παρόμοιες προοπτικές. Δεν σταδιοποιούνται, ωστόσο, όλοι οι καρκίνοι. Για παράδειγμα, οι λευχαιμίες είναι καρκίνοι του αίματος και ως εκ τούτου τυπικά έχουν εξαπλωθεί σε όλο το σώμα από τη στιγμή που εντοπίζονται. Οι περισσότεροι τύποι λευχαιμιών δεν σταδιοποιούνται όπως οι καρκίνοι που σχηματίζουν όγκους.^[4]

Τα πιο συνήθη συστήματα σταδιοποίησης είναι το σύστημα ΤΝΜ και το σύστημα αρίθμησης (δηλ. στάδιο Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV).^[2] Στο σύστημα TNM, το συνολικό στάδιο προσδιορίζεται αφού ο καρκίνος λάβει ένα γράμμα ή έναν αριθμό για να περιγράψει τις κατηγορίες πρωτοπαθούς όγκου (Τ), εξάπλωσης σε λαμφαδένες (Ν) και μετάστασης (Μ). Άλλα συστήματα σταδιοποίησης χρησιμοποιούνται στα λεμφώματα (όπως επίσης και σε άλλες κατηγορίες καρκίνων), στους καρκίνους των γυναικείων αναπαραγωγικών οργάνων, στους όγκους του εγκεφάλου (δεν έχουν επίσημο σύστημα σταδιοποίησης καθώς δεν εξαπλώνονται σε παρακείμενους λεμφαδένες ή άλλα μέρη του σώματος) και σε ορισμένους τύπους λευχαιμίας που δε σταδιοποιούνται καθόλου (στους οποίους χρησιμοποιούνται οι όροι χωρίς θεραπεία, σε ύφεση ή υποτροπιάζοντες).^[4] Το καρκίνωμα in situ ονομάζεται μερικές φορές καρκίνος σταδίου 0. Σημαίνει ότι υπάρχει μια ομάδα μη φυσιολογικών κυττάρων σε μια περιοχή του σώματος. Τα κύτταρα μπορεί να εξελιχθούν σε καρκίνο κάποια στιγμή στο μέλλον.^[2]

Για τη σταδιοποίηση του καρκίνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες εξετάσεις. Αυτές είναι οι εξής^[4]:

• Φυσική εξέταση: ανάλογα με το που εντοπίζεται ο καρκίνος, η φυσική εξέταση μπορεί να παρέχει μια εικόνα μεγέθους του καρκίνου.
• Απεικονιστικές εξετάσεις (ακτινογραφίες, αξονικές τομογραφίες, μαγνητικές τομογραφίες, υπερηχογράφημα και σαρώσεις PET): μπορούν να δώσουν πληροφορίες για το πόσο και πού βρίσκεται ο καρκίνος στο σώμα.
• Ενδοσκοπικές εξετάσεις: χρησιμοποιούνται μερικές φορές για την αναζήτηση καρκίνου. Σε αυτές τις εξετάσεις, ένα ενδοσκόπιο, το οποίο είναι ένας λεπτός σωλήνας (συνήθως με μια μικρή βιντεοκάμερα και φως στο άκρο) τοποθετείται μέσα στο σώμα για να αναζητήσει καρκίνο.
• Βιοψία: χρησιμοποιείται για την επιβεβαίωση της διάγνωσης του καρκίνου. Η βιοψία μπορεί επίσης να χρειαστεί για να διαπιστωθεί εάν ένα εξόγκωμα έγινε αισθητό σε μια εξέταση ή εάν κάτι που φαίνεται σε μια εξέταση απεικόνισης σε άλλο μέρος του σώματος είναι πραγματικά από εξάπλωση καρκίνου.
• Εργαστηριακές εξετάσεις: ανάλυση καρκινικών κυττάρων (από βιοψία ή χειρουργική επέμβαση) και εξετάσεις αίματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στη σταδιοποίηση ορισμένων τύπων καρκίνου.

Το T σημαίνει όγκος. Περιγράφει το μέγεθος του κύριου (πρωτοπαθούς) όγκου. Περιγράφει επίσης εάν ο όγκος έχει αναπτυχθεί σε άλλα μέρη του οργάνου με καρκίνο ή ιστούς γύρω από το όργανο. Το T δίνεται συνήθως ως αριθμός από το 1 έως το 4. Ένας μεγαλύτερος αριθμός σημαίνει ότι ο όγκος είναι μεγαλύτερος. Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι ο όγκος έχει αναπτυχθεί βαθύτερα στο όργανο ή στους κοντινούς ιστούς.^[5]

Το N σημαίνει λεμφαδένες. Περιγράφει εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες γύρω από το όργανο. Το N0 σημαίνει ότι ο καρκίνος δεν έχει εξαπλωθεί σε κανέναν κοντινό λεμφαδένα. N1, N2 ή N3 σημαίνει ότι ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες. Τα N1 έως N3 μπορούν επίσης να περιγράψουν τον αριθμό των λεμφαδένων που περιέχουν καρκίνο καθώς και το μέγεθος και τη θέση τους.^[5]

Το M σημαίνει μετάσταση. Περιγράφει εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος μέσω του αίματος ή του λεμφικού συστήματος. Το M0 σημαίνει ότι ο καρκίνος δεν έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος. M1 σημαίνει ότι έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος.^[5]

Μερικές φορές το μικρό γράμμα a, b ή c χρησιμοποιείται για την υποδιαίρεση του όγκου, των λεμφαδένων ή των κατηγοριών μετάστασης για να γίνουν πιο συγκεκριμένοι (για παράδειγμα, T1a). Το "is" προστίθεται μετά το T (Tis) για να περιγράψει ένα καρκίνωμα in situ.^[5]

Συνήθως, ένας καρκίνος σταδιοποιείται όταν διαγνωστεί για πρώτη φορά, πριν χορηγηθεί οποιαδήποτε θεραπεία. Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, σταδιοποιείται ξανά μετά την έναρξη της θεραπείας.^[4] Αυτό συμβαίνει όταν αποκαλύπτονται περισσότερα στοιχεία για τον καρκίνο (π.χ. κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης μπορεί να έχει εντοπιστεί καρκίνος σε μια περιοχή που δεν εμφανίστηκε σε μια εξέταση απεικόνισης), κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερο στάδιο.^[5]

Η κλινική σταδιοποίηση γίνεται πριν από τη θεραπεία. Βασίζεται στα αποτελέσματα των εξετάσεων, όπως απεικονιστικές εξετάσεις, που γίνονται όταν εντοπιστεί ο καρκίνος (τη στιγμή της διάγνωσης). Η θεραπεία συχνά επιλέγεται με βάση τη κλινική σταδιοποίηση. Η κλινική σταδιοποίηση εμφανίζεται με μικρό γράμμα «c» πριν από τα γράμματα TNM σε ορισμένες ιατρικές αναφορές (π.χ. cT3N1M0).^[5]

Η παθολογική σταδιοποίηση βασίζεται στα αποτελέσματα των εξετάσεων που γίνονται όταν εντοπίζεται ο καρκίνος και τι αποκαλύφθηκε για τον καρκίνο κατά τη διάρκεια της επέμβασης και κατά την εξέταση του ιστού μετά την αφαίρεσή του με χειρουργική επέμβαση. Δίνει περισσότερες πληροφορίες για τον καρκίνο σε σχέση με την κλινική σταδιοποίηση. Εμφανίζεται με μικρό γράμμα «p» πριν από τα γράμματα TNM σε μια παθολογική αναφορά (π.χ. pT2N0).^[5]

Εντός του συστήματος TNM, ένας καρκίνος μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως υποτροπιάζων, που σημαίνει ότι έχει εμφανιστεί ξανά μετά από ύφεση ή αφού έχει εξαλειφθεί όλος ο ορατός όγκος. Η υποτροπή μπορεί να είναι είτε τοπική, που σημαίνει ότι εμφανίζεται στην ίδια θέση με την αρχική, είτε απομακρυσμένη, που σημαίνει ότι εμφανίζεται σε διαφορετικό μέρος του σώματος.

Άλλα συστήματα σταδιοποίησης χρησιμοποιούνται για ορισμένους τύπους καρκίνου:

• Οι καρκίνοι των ωοθηκών, του ενδομητρίου, του τραχήλου της μήτρας, του κόλπου και του αιδοίου συχνά σταδιοποιούνται χρησιμοποιώντας το σύστημα σταδιοποίησης της Διεθνούς Ομοσπονδίας Γυναικολογίας και Μαιευτικής (FIGO). Το σύστημα FIGO βασίζεται στο σύστημα TNM.^[10][5]
• Το λέμφωμα μη Hodgkin σταδιοποιείται χρησιμοποιώντας το σύστημα σταδιοποίησης Lugano^[11][12] και Ann Arbor.^[5]
• Το λέμφωμα Hodgkin σταδιοποιείται χρησιμοποιώντας τα συστήματα σταδιοποίησης Cotswold^[5] και Lugano.^[13][14]
• Η χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία (ΧΛΛ) σταδιοποιείται χρησιμοποιώντας τα συστήματα σταδιοποίησης Rai και Binet.^[15][5]
• Το πολλαπλό μυέλωμα σταδιοποιείται χρησιμοποιώντας τα συστήματα σταδιοποίησης International και Durie-Salmon.^[5]

Η συνολική ομαδοποίηση σταδίων αναφέρεται επίσης ως λατινική αριθμητική σταδιοποίηση. Αυτό το σύστημα χρησιμοποιεί αριθμούς I, II, III και IV (συν το 0) για να περιγράψει την εξέλιξη του καρκίνου.

• Στάδιο 0: καρκίνωμα in situ, ύπαρξη μη φυσιολογικών κυττάρων σε μια περιοχή του σώματος. Το στάδιο 0 μπορεί επίσης να σημαίνει ότι δεν υπάρχει καρκίνος μετά την προεγχειρητική θεραπεία σε ορισμένους καρκίνους (π.χ. καρκίνος του παχέος εντέρου).
• Στάδιο Ι: ο καρκίνος εντοπίζεται σε ένα μέρος του σώματος. Ο καρκίνος σταδίου Ι μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά εάν είναι αρκετά μικρός.
• Στάδιο II: ο καρκίνος είναι τοπικά προχωρημένος. Ο καρκίνος του σταδίου ΙΙ μπορεί να αντιμετωπιστεί με χημειοθεραπεία, ακτινοβολία ή χειρουργική επέμβαση.
• Στάδιο III: ο καρκίνος είναι τοπικά προχωρημένος. Το εάν ένας καρκίνος ορίζεται ως σταδίου ΙΙ ή σταδίου ΙΙΙ μπορεί να εξαρτάται από τον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου. Για παράδειγμα, στο λέμφωμα μη Hodgkin, το στάδιο II υποδεικνύει προσβεβλημένους λεμφαδένες μόνο στη μία πλευρά του διαφράγματος, ενώ το στάδιο III υποδεικνύει προσβεβλημένους λεμφαδένες πάνω και κάτω από το διάφραγμα. Επομένως, τα συγκεκριμένα κριτήρια για τα στάδια ΙΙ και ΙΙΙ διαφέρουν ανάλογα με τη διάγνωση. Το στάδιο III μπορεί να αντιμετωπιστεί με χημειοθεραπεία, ακτινοβολία ή χειρουργική επέμβαση.
• Στάδιο IV: ο καρκίνος συχνά έχει κάνει μεταστάσεις ή έχει εξαπλωθεί σε άλλα όργανα ή σε όλο το σώμα. Ο καρκίνος σταδίου IV μπορεί να αντιμετωπιστεί με χημειοθεραπεία, ακτινοβολία ή χειρουργική επέμβαση. Παρά τη θεραπεία, το ποσοστό θνησιμότητας ενός ασθενούς μπορεί να είναι υψηλό.