Σεισμός μεταξύ Σμύρνης και Σάμου, σημειώθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2020 στις 13:51 ώρα Ελλάδος και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές κυρίως στην περιοχή της Σμύρνης και στο νησί της Σάμου. Ο σεισμός, που έγινε γνωστός στην Ελλάδα και ως σεισμός της Σάμου, είχε αποτέλεσμα εκατόν δεκατέσσερις (114) άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους στα τουρκικά παράλια και άλλοι δύο στη Σάμο.[1] Το επίκεντρο του σεισμού ήταν 19 χιλιόμετρα βορείως της Σάμου, στον κόλπο της Εφέσου, ενώ το μέγεθός του ήταν 6,7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (το USGS αναφέρει ότι το μέγεθος του σεισμού ήταν 7,0) και έγινε αισθητός σε πολλά μέρη της Ελλάδας και της δυτικής Τουρκίας.[2][3] Σύμφωνα με την κλίμακα Μερκάλι, ο σεισμός κατατάσσεται επίσημα στο επίπεδο VIII (8 με μέγιστο το 12), δηλαδή «καταστροφικός». Λίγα λεπτά αργότερα, συνεπεία του σεισμού προκλήθηκε τσουνάμι, που έπληξε τόσο τη Σάμο και παρακείμενα νησιά όσο και την περιοχή της Σμύρνης.[4][5]
Τεκτονικό υπόβαθρο
Το Αιγαίο είναι μια ιδιαίτερα σεισμογενής περιοχή, καθώς βρίσκεται σε μία σύνθετη τεκτονική ζώνη, ανάμεσα στην Αφρικανική, στην Ευρασιατική και στην τεκτονική πλάκα της Ανατολίας, ενώ μέρος της νότιας Ελλάδας βρίσκεται στην πλάκα του Αιγαίου. Η πλάκα της Ανατολίας σπρώχνει την πλάκα του Αιγαίου προς τα νοτιοδυτικά με ταχύτητα 3 εκατοστών το χρόνο ως προς την Ευρασιατική πλάκα, ενώ η Αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από την πλάκα του Αιγαίου με ρυθμό 4 εκατοστών το χρόνο.[6] Η καταβύθιση της Αφρικανικής πλάκας προκαλεί επέκταση της περιοχής του Αιγαίου, μια επέκταση που ανάμεσα σε Σάμο και Σμύρνη έχει υπολογιστεί σε 7,4 χιλιοστά τον χρόνο. Οι περιοχές τεκτονικής επέκτασης, όπως το κεντρικό Αιγαίο και η δυτική Ανατολία, διαθέτουν τόσο κανονικά ενεργά ρήγματα όσο και οριζόντιας μετατόπισης ρήγματα.[7] Στην περιοχή της Σάμου τα ρήγματα είναι κανονικά με διεύθυνση ανατολικής-δύσης.[8]
Η περιοχή της Σάμου έχει παρουσιάσει και στο παρελθόν σεισμική δραστηριότητα. Ο παλαιότερος σεισμός στην περιοχή καταγράφηκε περί το 200 π.Χ.. Τον 18ο αιώνα καταγράφηκαν οχτώ σεισμοί που σημείωσαν καταστροφές στη Σάμο, με καταστροφικότερο το σεισμό που εκδηλώθηκε τις 18 Ιουνίου 1751. Οι καταγραφές για αισθητούς ή ακόμη και καταστροφικούς σεισμούς πληθαίνουν στον τοπικό τύπο τον 19ο αιώνα. Ο πιο καταστροφικός σεισμός στην περιοχή της Σάμου εκδηλώθηκε το 1904, προκαλώντας ζημιές σε πολλά κτίρια κυρίως στο νότιο τμήμα του νησιού και 4 θανάτους.[8] Ο σεισμός αυτός εκδηλώθηκε στο ρήγμα Πυθαγορείου, ένα ρήγμα παράλληλο με το ρήγμα του σεισμού του 2020. Ο τελευταίος ισχυρός σεισμός στην περιοχή της Σάμου έλαβε χώρα τις 16 Ιουλίου 1955. Είχε επίκεντρο νότια της Σάμου, μέγεθος 6,9 και προκάλεσε ζημιές σε Σάμο και Αγαθονήσι, χωρίς όμως να σημειωθεί κάποιος θάνατος.[9]
Η περιοχή της Σμύρνης έχει πληγεί και αυτή πολλές φορές από σεισμούς, ιδίως μεταξύ του 1600 και του 1800. Ο πιο καταστροφικός από τους σεισμούς ήταν αυτός του 1688, ο οποίος μάλλον εκδηλώθηκε στο ρήγμα της Σμύρνης και προκάλεσε σοβαρές ζημιές στα κτίρια της πόλης, ρηγματώσεις στο έδαφος, κατολισθήσεις και τσουνάμι. Εκτιμάται ότι είχε ένταση Χ στην κλίμακα Μερκάλι. Από το 1926 και μετά έχουν καταγραφεί 5 ισχυροί σεισμοί στην περιοχή της Σμύρνης.[9]
Σεισμός
Ο σεισμός προήλθε από ένα κανονικό ρήγμα βόρεια της Σάμου, γνωστό ως βόρειο ρήγμα της Σάμου ή ρήγμα Καύστριου. Το ρήγμα υπολογίζεται ότι διερράγη σε μήκος 32-38 χιλιομέτρων και σε πλάτος 10 χιλιομέτρων.[9] Υπολογίστηκε ότι το ρήγμα ολίσθησε κατά 1,8 μέτρα, με τη διάρρηξη να φτάνει μέχρι 1,5 χιλιόμετρο κάτω από την επιφάνεια.[7] Το επίκεντρο του σεισμού ήταν 9 χιλιόμετρα βόρεια των ακτών της Σάμου και 14 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της εγγύτερης ακτής της Τουρκίας και 76 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Σμύρνης.[9] Το εστιακό βάθος του σεισμού ήταν 10 με 13 χιλιόμετρα.[7]
Ο σεισμός καταγράφηκε από το σεισμογραφικό δίκτυο της Ελλάδας και της Τουρκίας. Η μέγιστη επιτάχυνση εδάφους που καταγράφηκε ήταν 0,23, από τον επιταχυνσιογράφο που βρισκόταν στο Βαθύ Σάμου, και η μέγιστη ταχύτητα εδάφους που καταγράφηκε ήταν 22 cm/s. Στο Κουσάντασι η μέγιστη επιτάχυνση έφτασε τα 0,17 και στη Σμύρνη ήταν 0,15 με 0,1.[9]
Μετασεισμοί
Οι μετασεισμοί καταγράφηκαν σε διάφορα σμήνη. Το ένα σμήνος βρισκόταν ανατολικά του επικέντρου του κυρίως σεισμού. Σε αυτό το σμήνος συμπεριλαμβάνονται οι μεγαλύτεροι μετασεισμοί που καταγράφηκαν (>4.5). Στη συνέχεια ακολουθεί μια ζώνη 20 χιλιομέτρων με ελάχιστους μετασεισμούς και έπειτα βρίσκεται ένα άλλο μεγάλο σμήνος μετασεισμών. Δύο επιπλέον σμήνη έχουν καταγραφεί, στο ανατολικό άκρο της Σάμου και βόρεια της Ικαρίας. Το εστιακό βάθος των μετασεισμών ήταν μεταξύ 10 και 15 χιλιομέτρων. Ο μεγαλύτερος μετασεισμός που καταγράφηκε είχε ένταση 5.0 Ρίχτερ.[8]
Τσουνάμι
Η ένταση του σεισμού και το ύψος του τσουνάμι σε χάρτη του ευρωπαϊκού Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών.
Μετά το σεισμό καταγράφηκε τσουνάμι, το οποίο έπληξε τη Σάμο, τις ακτές της Τουρκίας συμπεριλαμβανόμενου του κόλπου της Σμύρνης. Το μέγιστο ύψος καταγράφηκε στον Άγιο Νικόλαο Σάμου, μερικά χιλιόμετρα ανατολικά του Καρλοβασίου, όπου το ύψος του τσουνάμι έφτασε τα 3,35 μέτρα, όπως καταγράφηκε σε κάμερα. Το τσουνάμι έφτασε εκεί 2 με 4 λεπτά μετά τον σεισμό έχοντας λοξή κατεύθυνση, η οποία μπορεί να οφείλεται σε κάποια υποθαλάσσια κατολίσθηση. Πριν φτάσει το τσουνάμι παρατηρήθηκε υποχώρηση της στάθμης της θάλασσας.[10] Στο Βαθύ Σάμου, την πρωτεύουσα του νησιού, μετά την αρχική υποχώρηση της στάθμης της θάλασσας ακολούθησαν δύο κύματα τσουνάμι, τα οποία έφτασαν σε ύψος 1,9 μέτρα και πλημμύρισαν την παράκτια ζώνη του οικισμού και προκάλεσαν ζημιές σε καταστήματα. Το πρώτο κύμα έφτασε 13 λεπτά μετά τον σεισμό και το δεύτερο και μεγαλύτερο 33 λεπτά μετά τον σεισμό. Στο λιμάνι Καρλοβάσου το ύψος του τσουνάμι έφτασε τα 1,8 μέτρα. Το τσουνάμι στις νότιες ακτές της Χίου έφτασε μία ώρα περίπου μετά το σεισμό και έφτασε σε ύψος το ένα μέτρο, παρασύροντας μικρές βάρκες πάνω στην προκυμαία.[10] Το τσουνάμι στις τουρκικές ακτές έφτασε σε ύψος μέχρι τα 2,3 μέτρα και μέγιστη διείσδυση στην ενδοχώρα τα 2,49 χιλιόμετρα κατά μήκος του ρέματος Αλάτσατα Αζμάκ. Μια γυναίκα στο Σιγκασίκ παρασύρθηκε από το τσουνάμι και έχασε τη ζωή της.[9] Το τσουνάμι είναι το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί στη Μεσόγειο μετά από αυτό που προκλήθηκε από τον σεισμό της Αμοργού το 1956.[10]
Απώλειες και τραυματίες
Αρχικά, στις δύο ώρες μετά το σεισμό, ανακοινώθηκαν 4 θάνατοι και πάνω από 120 τραυματίες από τον υπουργό Υγείας της Τουρκίας.[11] Στη Σάμο οι τραυματίες ήταν 8[12], ενώ δύο παιδιά, ένα αγόρι δεκαεπτά χρονών και ένα κορίτσι δεκαπέντε, έχασαν τη ζωή τους ενώ γύριζαν από το σχολείο τους και περνώντας από ένα στενό δρομάκι στο Βαθύ της Σάμου, όπου λίγο μετά τον σεισμό καταπλακώθηκαν από τοίχο που κατέρρευσε από τον πρώτο όροφο ακατοίκητου επί 30 χρόνια σπιτιού.[13] Μέχρι την ολοκλήρωση των ερευνών διάσωσης στην Τουρκία καταγράφηκαν 114 θάνατοι και οι τραυματίες έφτασαν τελικώς τους 1.034.[14] Ένας από τους θανάτους απ' τον σεισμό στην περιοχή της Σμύρνης συνδέεται με το τσουνάμι που ακολούθησε και έχει αποδοθεί σε πνιγμό. Παράλληλα, 100 άτομα ανασύρθηκαν από τα συντρίμμια.[15]
Καταστροφές
Κοσμοσυρροή την ημέρα του σεισμού γύρω από κτίριο που κατέρρευσε στη Σμύρνη
Στη Σάμο προκλήθηκαν ζημιές σε παλιά κτίρια καθώς και σε υποδομές όπως δρόμοι και λιμάνια.[16] Στο Καρλόβασι κατέρρευσε τμήμα του ναού της Θεοτόκου [17] και τα παλιά βυρσοδεψία υπέστησαν μεγάλες ζημιές.[18] Το λιμάνι του Καρλοβάσιου υπέστη ρηγματώσεις και καθιζήσεις. Στο Βαθύ Σάμου καταστράφηκαν πολλά πετρόκτιστα κτίρια. Ζημιές παρατηρήθηκαν και στο Πυθαγόρειο,[16] και αρχαία αγγεία έσπασαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγόρειου.[19] Τμήμα των τειχών του κάστρου του Λυκούργου Λογοθέτη κατέρρευσε και στο πόδι του μεγάλου κούρου της Σάμου δημιουργήθηκε ρωγμή.[19]
Στη Σμύρνη κατέρρευσαν 17 κτίρια, 4 από τα οποία ολοσχερώς,[15] κυρίως δε στις περιοχές του Μπουρνόβα, του Μπαϊρακλί και του Κορδελιού.[20] Ο αριθμός των κατεστραμμένων και με πολλές ζημιές κτίρια ανήλθε στα 58.[21] Σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα Hurriyet, τουλάχιστον δύο από τα κτίρια που κατέρρευσαν στο Μπαϊρακλί της Σμύρνης είχαν χαρακτηριστεί «επικίνδυνα» ήδη από το 2012 και 2018.[22] Σε μία από τις εκθέσεις των ελεγκτών μηχανικών αναφέρεται και ότι στην κατασκευή των εν λόγω κτηρίων είχε χρησιμοποιηθεί «τσιμέντο χαμηλής ποιότητας».
Το τσουνάμι προκάλεσε πλημμύρες σε Σεφερίχισαρ, Τσεσμέ[23] και Σμύρνη.[24] Στο Σεφερίχισαρ το τσουνάμι παρέσυρε πολλές βάρκες στη μαρίνα και το ύψος του νερού έφτασε το 1,5 μέτρο προκαλώντας ζημιές σε μαγαζιά.[25] Το μέγιστο ύψος τσουνάμι που παρατηρήθηκε ήταν 3,35 μέτρα στις βόρειες ακτές της Σάμου, όπου διείσδυσε μέχρι 100 μέτρα στην ξηρά.[26]
Από το σεισμό επλήγη και η πόλη της Χίου, όπου εμφανίστηκε μεγάλη ρωγμή στον λιμένα της πόλης. Ζημιές σημειώθηκαν ακόμη στον ναό της Ευαγγελιστρίας και σε παλιά σπίτια. Στην Ικαρία επίσης σημειώθηκαν ζημιές και κατολισθήσεις στο οδικό δίκτυο του νησιού. Στο αρχαιολογικό μουσείο Αγίου Κηρύκου ένα μικρό αγγείο έπεσε και έσπασε.[19]
Απόκριση
Στις 14:15 στάλθηκε από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας μήνυμα (μέσω του αριθμού έκτακτης ενημέρωσης 112) που έλεγε: «Μείνετε μακριά από τις ακτές. Παρακολουθείτε ΜΜΕ. Κίνδυνος υψηλού κυματισμού λόγω σεισμικής δόνησης». Μισή ώρα μετά, στις 14:45, στάλθηκε και δεύτερο μήνυμα από το 112: «Αποφύγετε επικίνδυνα κτήρια. Καταφύγετε σε ανοικτό ασφαλή χώρο. Μην τηλεφωνείτε άσκοπα. Σεισμός στη Σάμο».[27]
Την ημέρα που χτύπησε ο Εγκέλαδος, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης επικοινώνησε με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον ενημέρωσε πως είναι έτοιμος να στείλει βοήθεια και μονάδες της ΕΜΑΚ στη Σμύρνη, όπου έγιναν οι περισσότερες καταστροφές. Η απάντηση του προέδρου της Τουρκίας ήταν αντίστοιχη προσφορά βοήθειας, ενώ και η Γαλλία έστειλε μήνυμα αλληλεγγύης και στις 2 χώρες λέγοντας: "έτοιμοι να βοηθήσουμε Ελλάδα και Τουρκία".[28]
.jpg)
