Το πρωτάθλημα 1923-1924 ήταν το Δ΄ πρωτάθλημα της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Ελλάδος και πήραν μέρος οκτώ (8) σύλλογοι, ενώ διεξήχθη και πρωτάθλημα Β΄ κατηγορίας καθώς και ανεπισήμων ομάδων. Το πρωτάθλημα αυτό ήταν το τελευταίο της Ε.Π.Σ. Ελλάδος και δεν ολοκληρώθηκε κανονικά, διότι αποχώρησαν οι αθηναϊκές ομάδες Παναθηναϊκός και Απόλλων διαμαρτυρόμενες για διαιτητικές αδικίες. Σχεδόν άμεσα οι αθηναϊκές ομάδες ίδρυσαν την Ε.Π.Σ. Αθηνών και προχώρησαν στη διοργάνωση ξεχωριστού πρωταθλήματος εγκαταλείποντας την Ε.Π.Σ. Ελλάδος. Τον τελευταίο τίτλο κατέκτησε ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος Πειραιώς.
Η διοργάνωση
Το Δ΄ πρωτάθλημα της ΕΠΣΕ ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς. Πρόεδρος της Ένωσης είχε ανάλαβει ο Βρυώνης, παλιός ποδοσφαιράνθρωπος με θητεία στη Σερβέτ Γενεύης, ο οποίος ήταν ο ιδρυτής της πρώτης αμιγώς ποδοσφαιρικής ομάδας Γουδί. Υπήρχαν πλέον τρία γήπεδα:
Β΄ κατηγορία (5 ομάδες): Φαληρική Ένωσις "Μέγας Αλέξανδρος", Σύνδεσμος Concordia Club, Άμιλλα Σπάρτης, Κεραυνός Πειραιώς, Ατρόμητος Αθηνών (δεν μετείχε τελικά). Στη Β΄ κατηγορία δήλωσαν συμετοχή και οι Β΄ ομάδες έξι συλλόγων της Α΄ ανεβάζοντας τον αριθμό των συμμετοχών. Αξιοπερίεργη είναι η συμμετοχή της ομάδας Άμιλλα Σπάρτης, ενός σωματείου που αγωνιζόταν στον Πειραιά αλλά προφανώς ήταν ιδρυμένο από Λάκωνες, και έφερε τον ίδιο τίτλο με τον Γυμναστικό Σύλλογο "Άμιλλα" που λειτουργούσε στην πόλη της Σπάρτης.
Η επίσημη έναρξη δόθηκε πανηγυρικά στις 30 Δεκεμβρίου 1923, στο Ποδηλατοδρόμιο, με τη διεξαγωγή φιλικού αγώνα μεταξύ των Μικτών ομάδων Αθηνών-Πειραιώς. Νικήτρια αναδείχθηκε η ομάδα του Πειραιά, στην οποία απονεμήθηκε επαμειβόμενο κύπελλο που είχαν αθλοθετήσει από κοινού οι δήμαρχοι Αθήνας και Πειραιά.[1]
Το πρωτάθλημα ξεκίνησε στις 6 Ιανουαρίου 1924 με τα παιχνίδια: Πανώνιος-Αθηναϊκός 7-1, Παναθηναϊκός-ΑΠΣ Πειραιώς 2-0 και Απόλλων - Νεάπολις 6-0. Όμως, μια εβδομάδα αργότερα, στις 13 Ιανουαρίου φάνηκαν τα πρώτα σύννεφα. Ο Απόλλων αποχώρησε στο 70΄ του αγώνα του με τον ΑΠΣ Περαιώς ενώ έχανε 3-1 "άνευ ουδεμιάς αφορμής", όπως σημείωσε ο διαιτητής Βρυώνης στο φύλλο αγώνα. Ο αρχηγός του Απόλλωνα όταν κλήθηκε σε απολογία χαρακτήρισε την αποχώρηση ως "ατυχές περιστατικό" και δεν πρόβαλε κάποια εύλογη δικαιολογία. Την ίδια ημέρα στον αγώνα Αθηναϊκού-Παναθηναϊκού 3-2 σημειώθηκαν επεισόδια. Υπήρξαν αποβολές παικτών και από τις δύο ομάδες "διότι εγρονθοκοπούντο" και έγιναν παρατηρήσεις σε άλλους παίκτες του Παναθηναϊκού "δι' έλλειψιν στοιχειώδους αθλητικής μορφώσεως". Ο αρχηγός του ΠΑΟ Απόστολος Νικολαΐδης υπέβαλε ένσταση διατυπωμένη με χυδαία φρασεολογία, η οποία απορρίφθηκε. Το "γυαλί είχε ραγίσει". Την επόμενη αγωνιστική, στις 20 Ιανουαρίου, ο Απόλλων ειδοποίησε τον αντίπαλό του Πανιώνιο ότι αποφάσισε να απέχει "των υπό της Ενώσεως προκηρυχθέντων αγώνων πρωταθλήματος". Επίσης, ο Παναθηναϊκός ενημέρωσε την Ε.Π.Σ.Ε. πως αποχωρεί από την Ένωση και ως εκ τούτου δεν μπορεί να της παραχωρεί το γήπεδό του τις Κυριακές για αγώνες, διότι το θέλει για την πραγματοποίηση φιλικών αγώνων της ομάδας του.[2] Το πρωτάθλημα συνεχίστηκε με τους υπόλοιπους συλλόγους, αλλά στα μέσα Φεβρουαρίου αποχώρησε και η Νεάπολις (είχε μερικούς παίκτες από τη Σμύρνη που προέρχονταν από τη Β΄ ομάδα του Απόλλωνα, όπως οι Ροδοκανάκης, Παναγούλιας) και το Μάρτιο ο Αθηναϊκός. Έτσι το κύρος της ΕΠΣΕ τραυματίστηκε
Σημείωση: Παναθηναϊκός, Απόλλων, Αθηναϊκός και Νεάπολις αποχώρησαν και έχουν λιγότερους αγώνες. Όσοι αγώνες τους ήταν με ομάδες που συνέχιζαν κατακυρώθηκαν υπέρ των αντιπάλων αλλά χωρίς σκορ. Έτσι στα γκολ υπολογίστηκαν μόνο τα γκολ όσων αγώνων πραγματοποιήθηκαν. Επίσης, δεν είναι γνωστά τα σκορ των αγώνων Νεάπολις-Γουδί, Πανιώνιος-Νεάπολις (μάλλον χωρίς αγώνα), ΑΠΣΠ-Γουδί.
Β΄ κατηγορία
Συμμετοχές
Στη Β΄ κατηγορία μετείχαν 10 ομάδες κανονικών συλλόγων και Β΄ ομάδες συλλόγων Α΄ κατηγορίας:
Α΄ ομάδες (4): Φαληρική Ένωσις "Μέγας Αλέξανδρος", Σύνδεσμος Concordia Club, Άμιλλα Σπάρτης, Κεραυνός Πειραιώς. Είχε δηλωθεί και ο Ατρόμητος Αθηνών αλλά δεν μετείχε τελικά.
Β΄ ομάδες συλλόγων Α΄ κατηγορίας (6): Α.Π.Σ. Πειραιώς, Αθηναϊκός, Ποδοσφαιρικός Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς, Γουδί, Νεάπολις και Παναθηναϊκός (μόνο σε ένα ματς πριν αποχωρήσει).
Αξιοπερίεργη είναι η συμμετοχή της ομάδας Άμιλλα Σπάρτης, ενός σωματείου που αγωνιζόταν στον Πειραιά αλλά προφανώς ήταν ιδρυμένο από Λάκωνες, και έφερε τον ίδιο τίτλο με τον Γυμναστικό Σύλλογο "Άμιλλα" που λειτουργούσε στην πόλη της Σπάρτης. Ο σύλλογος "Κεραυνός Πειραιώς" είχε ιδρυθεί στις 21 Νοεμβρίου 1923 και είναι ο πρόγονος του Εθνικού. Στις 15 Οκτωβρίου 1924 μετονομάστηκε σε "Τιτάν Γιουνγκ Μπόις". Στη συνέχεια ένα βασικό μέρος του απορροφήθηκε από τη Νεάπολη και ένα μικρότερο συγχωνεύτηκε με του Πειραϊκό Ποδοσφαιρικό Όμιλο (κομμάτι του ΑΠΣ Πειραιώς). Στις 23 Δεκεμβρίου 1924 πήρε την ονομασία "Εθνικός Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς".
Η διοργάνωση
Η Β΄ κατηγορία ξεκίνησε στις 14 Ιανουαρίου 1924 με τους αγώνες: Φαληρική Ένωσις – Β΄ Α.Π.Σ. Πειραιώς 1-0, Concordia - Β΄ Αθηναϊκού 4-1,
Άμιλλα Σπάρτης – Β΄ Γουδί (νικήτρια η Άμιλλα), Β΄ Παναθηναϊκού – Β΄ Ποδοσφαιρικός Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς (νικητής ο ΠΑΟ στον μοναδικό αγώνα που μετείχε). Οι αγώνες συνεχίζονταν ως τις αρχές Απριλίου. Υπάρχουν οι εξής αναφορές:
Την Κυριακή 2 Μαρτίου στο Ποδηλατοδρόμιο έγιναν οι αγώνες: Ποδοσφαιρικός Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς - Άμιλλα Σπάρτης το πρωί και Κεραυνός - Κονκόρδια Κλουμπ το απόγευμα.[4] Επίσης,
" Χθες το απόγευμα συνεχίσθησαν εν τω Ποδηλατοδρομίω του Νέου Φαλήρου οι ποδοσφαιρικοί αγώνες δια το πρωτάθλημα της Ελλάδος. Κατ' αρχήν συνηντήθη η ομάς "Πειραιώς" μετά της Πειραϊκής "Κεραυνός". Αποτέλεσμα της συναντήσεως ταύτης υπήρξε η νίκη της ομάδος "Πειραιώς" δια τερμάτων ενός έναντι μηδενός."[5]
"Την Κυριακήν εις το Ποδηλατοδρόμιον του Νέου Φαλήρου θα συνεχισθούν οι ποδοσφαιρικοί αγώνες δια το πρωτάθλημα της Ελλάδος. Θα συναντηθούν οι ομάδες των συλλόγων "Κεραυνός" και "Πανιωνίου"."[6]
Αποτελέσματα: είναι γνωστά τα εξής αποτελέσματα για τις Α΄ ομάδες:
Για την πρωταθλήτρια Φαληρική Ένωση: νίκες με Β΄ ΑΠΣΠ (1-0), Β΄ Παναθηναϊκό (χωρίς αγώνα), Β΄ Γουδί, Β΄ Νεάπολης (χωρίς αγώνα), Κεραυνό (3-0), Β΄ Π.Ό.Φ.Π. (6-0) και μία ήττα από την Άμιλλα με 1-3.
Για την Άμιλλα: νίκησε Β΄ Γουδί, Β΄ Νεάπολης (5-1, ο αγώνας επαναλείφθηκε και νίκησε πάλι 6-1), Β΄ ΑΠΣΠ (2-1, αρχικά είχε ηττηθεί με 1-2 αλλά κέρδισε μια ένσταση και ο αγώνας ξαναέγινε), Φαληρική (3-1) και ήρθε ισόπαλη με Κεραυνό (1-1), Β΄ Π.Ό.Φ.Π. (1-1), Concordia (2-2).
Για τον Κεραυνό: νίκες με Β΄ Νεάπολης (χωρίς αγώνα), Β΄ Αθηναϊκού (2-0), ισοπαλίες με Άμιλλα (1-1) και ήττες από Concordia (1-3), Φαληρική (0-3).
Για την Concordia: νίκες με Β΄ Αθηναϊκού (4-1), Κεραυνό (3-1), Π.Ό.Φ.Π. (χωρίς αγώνα) και ισοπαλίες με Άμιλλα (2-2), Β΄ ΑΠΣΠ (0-0).
Το Μάρτιο του 1924 η ΕΠΣΕ πήρε την απόφαση να οργανώσει ένα πρωτάθλημα για τους μη αναγνωρισμένους συλλόγους, που δραστηριοποιούνταν στις γειτονιές της Αθήνας και του Περαιά. Ήταν μια αξιόλογη προσπάθεια, δέδομένου ότι πολλές από αυτές τις ομάδες είχαν σταθερή παρουσία για πολλά χρόνια, όπως η "Ευαγγελίστρια" που ήταν το αρχαιότερο ποδοσφαιρικό σωματείο του Πειραιά, με παρουσία από το 1904. Επίσης, άλλες νεώτερες ήταν οργανωμένες με διοίκηση και σταθερή ποδοσφαιρική ομάδα, όπως η Μεγάλη Ιδέα, ο Φαληρικός Σύνδεσμος, ο Άρης Πειραιά, ο Τιτάν κλπ.
Την οργάνωση του πρωταθλήματος ανεπισήμων ανέλαβε το μέλος του Δ.Σ. της ΕΠΣΕ, Ιωσήφ Τερεζάκης, που είχε διατελέσει επί δεκαετία αρχηγός της Πειραϊκής Ποδοσφαιρικής Ένωσης και από το 1923 του Α.Π.Σ. Πειραιά (από την οποία προήλθε έπειτα από συγχώνευση με τον Πειραϊκό Σύνδεσμο). Ο Ιωσήφ Τερεζάκης είχε δείξει τα οργανωτικά του προσόντα σε δύο περιπτώσεις στο παρελθόν: α) το 1914 όταν οργάνωσε τους Στρατιωτικούς Ποδοσφαιρικούς Αγώνες εισάγοντας τον αθλητισμό στο στράτευμα και β) το 1919 ως αρχηγός της ελληνικής στρατιωτικής ποδοσφαιρικής ομάδας που μετείχε στους Διασυμμαχικούς Αγώνες του 1919 στο Παρίσι.
Οι συμμετοχές
Η έναρξη των αγώνων έγινε με επισημότητα στα τέλη Μαρτίου στο Ποδηλατοδρόμιο. Έγινε παρέλαση 14 ομάδων και 170 ποδοσφαιριστών υπό τους ήχους της Μουσικής μπάντας της Φρουράς των Αθηνών και ακολούθησαν αγώνες επίδειξης από τις μετέχουσες ποδοσφαιρικές ομάδες. Στους αγώνες επίδειξης διακρίθηκαν οι ομάδες της Καλλιθέας, του Ερμή Φαλήρου και της Ευαγγελίστριας Πειραιώς, η οποία υπήρξε φυτώριο πολλών επιφανών ποδοσφαιριστών της πόλης από το 1904 που ιδρύθηκε. Οι σύλλογοι που μετείχαν ήταν:
Σύλλογοι (14): Νίκη, Τιτάν, Φαληρική Αύρα, Μεγάλη Ιδέα Πατησίων (το 1926 μετονομάστηκε σε Γ.Σ. Ολύμπια και εντάχθηκε στην ΕΠΣΑ), Ερμής Φαλήρου, Δρομεύς, Φαληρικός Σύνδεσμος, Φαληρική Ελπίς, Ευαγγελίστρια, Υπεροχή, Ήφαιστος, Αίας Αθηνών, Καλλιθέα, Άρης Πειραιά.[7]