Κόσμος 954

Κόσμος 954
Χαρακτηριστικά αποστολής
Πύραυλος φορέαςTsyklon-2
Ημερομηνία εκτόξευσης18  Σεπτεμβρίου 1977
Τόπος εκτόξευσηςBaikonur Cosmodrome Site 90
COSPAR ID1977-090A
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο «Κόσμος 954» (ρωσικά: Космос 954) ήταν σοβιετικός κατασκοπευτικός δορυφόρος της Γης, ο οποίος εκτοξεύθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1977. Μια δυσλειτουργία εμπόδισε την ασφαλή απόσπαση του πυρηνικού αντιδραστήρα του, και έτσι όταν ο δορυφόρος επανήλθε στην ατμόσφαιρα το επόμενο έτος διασκόρπισε ραδιενεργά συντρίμματα στον βόρειο Καναδά, με αποτέλεσμα μία εκτεταμένη επιχείρηση καθαρισμού.[1][2][3]

Εκτόξευση και λειτουργία

Ο δορυφόρος ήταν μέρος του σοβιετικού προγράμματος «Управляемый Спутник Активный» (= «Ελεγχόμενος Ενεργός Δορυφόρος»), γνωστού στη Δύση και ως RORSAT. Οι δορυφόροι της σειράς αυτής κατασκόπευαν την κυκλοφορία στους ωκεανούς, τόσο των πλοίων επιφάνειας, όσο και πυρηνικών υποβρυχίων, με χρήση ενεργού ραντάρ.[4] Ο «Κόσμος 954» εκτοξεύθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1977, στις 16:55 θερινή ώρα Ελλάδας, από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, πάνω σε πύραυλο-φορέα Tsyklon-2.[5][6] Τέθηκε σε χαμηλή περιγήινη τροχιά με κλίση 65°, περίγειο σε ύψος 259 χλμ. και απόγειο σε ύψος 277 χλμ., οπότε εκτελούσε μια πλήρη περιφορά γύρω από την Γη κάθε 89,5 λεπτά της ώρας.[6] Η ηλεκτρική ενέργεια που κατανάλωνε προερχόταν από έναν θερμιονικό μετατροπέα υγρού νατρίου-καλίου, που με τη σειρά του αντλούσε θερμική ενέργεια από έναν πυρηνικό αντιδραστήρα με περίπου 50 χιλιόγραμμα ουρανίου-235.[7]. Ο δορυφόρος προοριζόταν για μακρόχρονες τροχιακές παρατηρήσεις, αλλά ήδη στις αρχές Δεκεμβρίου του 1977 είχε παρεκκλίνει από την προγραμματισμένη τροχιά του και η πορεία του γινόταν ολοένα και πιο ακανόνιστη.[8]

Στα μέσα Δεκεμβρίου η Βορειοαμερικανική Διοίκηση Αεροδιαστημικής Άμυνας (NORAD), που είχε δώσει στον δορυφόρο τον αριθμό καταλόγου 10361, παρατήρησε ότι ο «Κόσμος 954» εκτελούσε ακανόνιστους ελιγμούς, μεταβάλλοντας το ύψος του μέχρι και κατά 80 χλμ., καθώς οι Σοβιετικοί χειριστές του από το έδαφος προσπαθούσαν να τον ελέγξουν.[5] Σε μυστικές συναντήσεις οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι προειδοποίησαν τους αντίστοιχους αρμόδιους των ΗΠΑ ότι είχαν χάσει τον έλεγχο του σκάφους και ότι το σύστημα που προοριζόταν να ωθήσει τον πυρήνα του αντιδραστήρα σε ασφαλή τροχιά αποσύρσεως δεν είχε λειτουργήσει.[2]

Στις 13:53 ώρα Ελλάδας της 24ης Ιανουαρίου 1978 ο «Κόσμος 954» μπήκε στη γήινη ατμόσφαιρα και κατέπεσε ενώ ταξίδευε προς τα βορειοανατολικά ευρισκόμενος πάνω από τον δυτικό Καναδά.[9][10][1] Στην αρχή οι Σοβιετικοί ισχυρίσθηκαν ότι ο δορυφόρος είχε καταστραφεί εντελώς κατά την επανείσοδό του στην ατμόσφαιρα[2], αλλά μεταγενέστερες έρευνες κατέδειξαν ότι συντρίμματά του είχαν πέσει σε καναδικό έδαφος, σε μία λωρίδα μήκους 600 χλμ., από τη Μεγάλη Λίμνη των Σκλάβων[11] μέχρι τη Λίμνη Μπέικερ. Η λωρίδα διατρέχει τμήματα των Βορειοδυτικών Εδαφών, του σημερινού Νούναβουτ, της Αλμπέρτα και του Σασκάτσουαν.[1][10]

Ανάκτηση

Χρήση φορητών μετρητών ραδιενέργειας για την ανεύρεση συντριμμάτων του δορυφόρου

Η επιχείρηση για την περισυλλογή των ραδιενεργών υλικών από τον δορυφόρο βαφτίστηκε Operation Morning Light («Επιχείρηση Πρωινό Φως»). Μια ομάδα Καναδά-ΗΠΑ κάλυψε συνολική επιφάνεια 124 χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων, από αέρος και με τα πόδια, σε δύο φάσεις: Η Φάση I διήρκεσε από τις 24 Ιανουαρίου 1978 μέχρι τις 20 Απριλίου 1978 και η Φάση II από τις 21 Απριλίου μέχρι τις 15 Οκτωβρίου 1978.[1][2] Ο τελικός απολογισμός ήταν η περισυλλογή 12 μεγάλων τεμαχίων από τον δορυφόρο, τα 10 από τα οποία ήταν ραδιενεργά[1], με ραδιενέργεια μέχρι 1,1 Sievert ανά ώρα, και όμως αντιστοιχούσαν μόλις στο 1% περίπου της συνολικής ποσότητας του ουρανίου. Ιδιαίτερα το ένα από τα ανευρεθέντα συντρίμματα είχε επίπεδα ραδιενέργειας «αρκετά για να σκοτώσουν έναν άνθρωπο ... που θα παρέμενε σε επαφή μαζί του για μερικές ώρες.»[12]

Τα αποσπάσματα αναζητήσεως δεν μπορούσαν να βρουν συντρίμματα του δορυφόρου στις προβλεφθείσες τοποθεσίες, μέχρι που έγιναν νέοι υπολογισμοί, βασισμένοι σε δεδομένα που έδειχναν ότι υπήρχε μία θέρμανση της στρατόσφαιρας πάνω από τον Καναδά σε εξέλιξη κατά τη διάρκεια της πτώσεως του «Κόσμος 954». Η θέρμανση αυτή διαπιστώθηκε αρχικώς από τον σταθμό του Δικτύου Μετεωρολογικών Πυραύλων του Αμερικανικού Στρατού στο Πόκερ Φλατ, κοντά στο Φαίρμπανκς της Αλάσκα.

Ο απόηχος

Σύμφωνα με τους όρους του Συμφώνου Ευθύνης Διαστήματος του 1972 (Space Liability Convention), ένα κράτος που εκτοξεύει οποιοδήποτε αντικείμενο, δορυφόρο ή σκάφος στο διάστημα είναι υπεύθυνο για οποιαδήποτε ζημία προκαλέσει αυτό.[1] Για την επιχείρηση περισυλλογής η καναδική κυβέρνηση χρέωσε στη Σοβιετική Ένωση 6.041.174,70 δολάρια Καναδά για τα πραγματοποιηθέντα έξοδα και για «πρόσθετη αποζημίωση για μελλοντικά μη προβλέψιμα έξοδα». Τελικώς η ΕΣΣΔ πλήρωσε ποσό που αντιστοιχούσε σε 3 εκατομμύρια δολάρια Καναδά.[10]

Ο «Κόσμος 954» δεν ήταν ο πρώτος πυρηνικός δορυφόρος της σειράς RORSAT που απέτυχε, καθώς η εκτόξευση ενός παρόμοιου δορυφόρου το 1973 είχε επίσης αποτύχει, με αποτέλεσμα ο πυρηνικός αντιδραστήρας του να πέσει στον Ειρηνικό Ωκεανό, στα βόρεια της Ιαπωνίας. Ούτε ήταν ο τελευταίος, καθώς ο «Κόσμος 1402» έπαθε επίσης βλάβη, ρίχνοντας τον αντιδραστήρα του στον Νότιο Ατλαντικό το 1983. Οι επόμενοι RORSAT ήταν εξοπλισμένοι με εφεδρικό μηχανισμό εκτινάξεως του πυρήνα του αντιδραστήρα — όταν ο κύριος μηχανισμός αστόχησε στην περίπτωση του «Κόσμος 1900» το 1988, το εφεδρικό σύστημα πέτυχε να εκτινάξει τον πυρήνα σε μια ασφαλή τροχιά αποσύρσεως.[7]

Φήμη

Ο «Κόσμος 954» αποτελεί πλέον ένα γνωστό κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας και παράδοσης στο Γελοουνάιφ, την πρωτεύουσα των Βορειοδυτικών Εδαφών. Ο τοπικός ζωγράφος Νικ Μάκιντος έχει δημιουργήσει έργα με θέμα τον δορυφόρο σε συνδυασμό με γνωστές τοποθεσίες της περιοχής.[13]

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «Settlement of Claim between Canada and the Union of Soviet Socialist Republics for Damage Caused by Cosmos 954». 2 Απριλίου 1981. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Reynolds, Glenn H.· Merges, Robert P. (1998). Outer Space: Problems of Law and Policy. Westview Press. σελίδες 179–189. ISBN 978-0-8133-6680-7. 
  3. ↑ Weintz, Steve (23 Νοεμβρίου 2015). «The Cold War near-atrocity that was nobody's fault». The National Interest. http://nationalinterest.org/feature/operation-morning-light-the-nuclear-satellite-almost-14411?page=1. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2015. 
  4. ↑ «Nation: Cosmos 954: An Ugly Death,». Time Magazine. 6 Φεβρουαρίου 1978. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Heaps 1978, σελ. 13.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Cosmos 954 (1977-090A)». National Space Science Data Center, NASA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Harland & Lorenz 2005, σελ. 236.
  8. ↑ Heaps 1978, σελ. 14.
  9. ↑ Heaps 1978, σελ. 80-81.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Benkö 1985, σελ. 49-51.
  11. ↑ Baker, Howard A. (1989). Space debris: legal and policy implications. Nijhoff. σελ. 66. ISBN 978-0-7923-0166-0. 
  12. ↑ Benkö 1985, σελ. 50,78.
  13. ↑ Rendell, Mark. «The Fall, And Artistic Rise, Of Kosmos 954». EDGE YK. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2014. 

Βιβλιογραφία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι