Ο άγιος Θεωνάς (Κουρνέλα Πλωμαρίου Λέσβου^[1] - Γαλάτιστα ;) ήταν Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα.

Γεννήθηκε στην Κουρνέλα Πλωμαρίου Λέσβου. Έγινε μαθητής του οσιομάρτυρα Ιακώβου, κατά σύσταση του οποίου διορίστηκε το 1520 ηγούμενος στην μονή της Αιτωλοακαρνανίας στην Τρεκεβίστη^[2]. Μετά το μαρτυρικό τέλος του οσιομάρτυρα, ο Θεωνάς και οι υπόλοιποι μαθητές αναχώρησαν από την Τρεκεβίστη και ήλθαν στο Άγιο Όρος, όπου κατοίκησαν κοντά σε ένα μετόχιο της Μονής Σίμωνος Πέτρας. Από εκεί πήγε στην Γαλάτιστα Χαλκιδικής, όπου βρήκε μια μικρή παλαιά μονή, τη Μονή Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας, την οποία ανακαίνισε και εκεί κατοίκησε μαζί με τους συμμαθητές του. Μέσα σε λίγο διάστημα συγκεντρώθηκαν εκεί περί τους εκατό μοναχούς, που τον εξέλεξαν ηγούμενο.

Αργότερα ο Θεωνάς έγινε μαθητής του Θεοφάνη Ελεάβουλου και προχειρίστηκε αρχιεπίσκοπος Παροναξίας. Το 1560 ονομάστηκε πατριαρχικός έξαρχος. Ύστερα έγινε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, και ως τούτος υπογράφει το 1565 την καθαίρεση του Πατριάρχη Ιωάσαφ. Κατά το Νέο Μαρτυρολόγιο μετά θάνατον ο Θεωνάς καταλέγεται στην χορεία των αγίων.

Ο Δωρόθεος Μονεμβασίας στον Χρονογράφο καταλέγει τον Θεωνά μεταξύ των θαυμαστών μαθητών του Θεοφάνη. Ο Δημήτριος ο Θεσσαλονικεύς γράφοντας το 1560 προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως αποκαλεί τον Θεωνά «άνδρα σοφό, και ταληθές κρίναι δυνάμεον».

• Έγραψε επιστολή που δημοσιεύτηκε από τον Κρούσιο στην Τουρκογραικία.
• Έγραψε επίσης το προοίμνιο στις διδαχές του Ραρτούρου που τυπώθηκε το 1560 στη Βενετία

• Κωνσταντίνος Σάθας (1868). Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφία των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821). Αθήνα: Τυπογραφείο των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2009.