Ερωτευμένος Ορλάνδος

Συγγραφέας	Ματτέο Μαρία Μποϊάρντο
Τίτλος	Orlando innamorato
Γλώσσα	Ιταλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1483
Χαρακτήρες	Αγγελική, Καρλομάγνος, Ρολάνδος, Αγραμάντης, Renaud de Montauban, Βραδαμάντη, Ροδομόντης και Αστόλφος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Ερωτευμένος Ορλάνδος (ιταλικά Orlando Innamorato) είναι εκτενές επικό ιπποτικό ποίημα του ιταλού ποιητή Ματτέο Μπογιάρντο. Θέμα του έχει την ιστορία του έρωτα του Ορλάνδου (Orlando), ιππότη της Αυλής του βασιλιά Καρλομάγνου για την Αγγελική (Angelica), κόρη του βασιλιά της Καθάης, μιας χώρας της Ανατολής, μέσα σε ένα πλαίσιο φανταστικών ιπποτικών περιπετειών, όπως ήταν του συρμού της εποχής. Με τη συγγραφή του έργου ο Μπογιάρντο ήθελε καταρχήν να τέρψει τους αριστοκρατικούς κύκλους της Αυλής του δούκα της Φερράρας Έρκολε Α΄ των Έστε. Ο ποιητής καταφέρνει με αληθινή πρωτοτυπία να συνδυάσει τις μεσαιωνικές παραδόσεις του κύκλου του Ρολάνδου και της υπόλοιπης γαλλικής λογοτεχνίας του Μεσαίωνα με αυτές του βρετανικού Αρθουριανού κύκλου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, αλλά και με την κλασική παράδοση των επών του Ομήρου και του Βιργιλίου.

Το έργο, το οποίο είναι γραμμένο στην παραδοσιακή ιταλική στροφή της οκτάβας (ottava rima), που είχαν χρησιμοποιήσει ως τότε ο Βοκάκιος και ο Λουίτζι Πούλτσι, 35.432 στίχοι εν συνόλω, χωρίζεται σε τρία βιβλία εκ των οποίων το πρώτο περιέχει είκοσι εννέα άσματα (cantos), το δεύτερο τριάντα ένα και το τρίτο μόλις οκτώ άσματα και τμήμα ενός ενάτου, καθώς έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω του θανάτου του ποιητή. Τόσο η πλοκή του θέματος, όσο και οι ολοζώντανοι ανθρώπινοι τύποι των μοιραίων γυναικών και των παραπλανημένων ιπποτών του Ερωτευμένου Ορλάνδου, οδήγησαν άλλους ποιητές της εποχής να γράψουν διάφορες συνέχειες (sequels) του έργου. Η διασημότερη από αυτές, που επεσκίασε κατά πολύ το έπος του Μπογιάρντο, ήταν ο Μαινόμενος Ορλάνδος του Λουντοβίκο Αριόστο.

Η Αυλή του Καρλομάγνου αναστατώνεται όταν εμφανίζεται ξαφνικά σε μια γιορτή του παλατιού η πανέμορφη Αγγελική, μια πριγκίπισσα της Ανατολής. Όλοι οι ιππότες, Φράγκοι και Σαρακηνοί προσκαλεσμένοι, την ερωτεύονται, ανάμεσά τους οι γενναίοι εξάδελφοι Ορλάνδος και Ρανάλδος, καθώς και ο τρίτος εξάδελφος, ο αστείος Αστόλφος, αλλά και ο Σαρακηνός Φεραγούτος. Όλοι τους όμως πρέπει να αντιμετωπίσουν σε μονομαχία τον αδελφό της Αγγελικής Αργαλία, που διαθέτει μια μαγική λόγχη που τον κάνει αήττητο. Ο Αστόλφος χάνει αμέσως στη μονομαχία, αλλά ο Φεραγούτος επιμένει και ο Αργαλίας, πάνω στη σύγχυση, χάνει την μαγική του λόγχη. Η Αγγελική τότε, μη θέλοντας να γίνει κτήμα κανενός, φεύγει πάλι για την Ανατολή. Όλοι οι ερωτευμένοι ιππότες την ακολουθούν. Ο Ρανάλδος πίνοντας σ’ ένα δάσος νερό από μια μαγική κρήνη έξαφνα νιώθει μεγάλη απέχθεια για την Αγγελική, η οποία αντιθέτως νιώθει αμέσως έναν μεγάλο έρωτα γι’ αυτόν πίνοντας από μια άλλη πηγή, αυτήν του έρωτα. Έκτοτε, ενώ όλοι οι υπόλοιποι ιππότες ψάχνουν απεγνωσμένα την Αγγελική (μαχόμενοι και μεταξύ τους για χάρη της), αυτή προσπαθεί να τους αποφύγει όλους εκτός από τον Ρανάλδο, που τον αγαπά πλέον τρελά, ενώ αυτός την απεχθανόταν.

Την ίδια στιγμή ο Γραδάσος, ένας βασιλιάς της Άπω Ανατολής, επιτίθεται κατά του βασιλείου του Καρλομάγνου. Ενώ ο Ρανάλδος σπεύδει να βοηθήσει την απόκρουση των εισβολέων, αντιθέτως ο Ορλάνδος φεύγει για ν’ αναζητήσει την Αγγελική στην Ανατολή. Η Αγγελική ωστόσο φέρνει στην Ανατολή και τον αγαπημένο της Ρανάλδο, βγάζοντάς τον απ’ τη μάχη με τη βοήθεια ενός μαγεμένου πλοίου. Ο Ορλάνδος, όταν μετά από πολλές περιπέτειες φτάνει τελικά κι αυτός στην Ανατολή, πίνει νερό από την πηγή της λήθης και παθαίνει αμνησία μένοντας μέσα σ’ έναν μαγεμένο κήπο, όπου βρίσκονταν κι άλλοι ιππότες που είχαν την ίδια τύχη. Οι Φράγκοι ηττώνται στο μεταξύ από τον στρατό του Γραδάσου. Εμφανίζεται όμως ξάφνου ο Αστόλφος, που προκαλεί σε μονομαχία και νικά τον Γραδάσο με τη βοήθεια της μαγικής λόγχης του Αργαλία, την οποία είχε βρει αυτός. Ο Γραδάσος δέχεται ιπποτικά την ήττα του και αποχωρεί μαζί με το στράτευμά του. Τότε ο Αστόλφος αναχωρεί και αυτός για την Ανατολή. Ο Ρανάλδος, που στο μεταξύ προσπαθεί να αποφύγει με κάθε τρόπο την Αγγελική, αιχμαλωτίζεται σ’ ένα φρικιαστικό κάστρο, απ’ το οποίο σώζεται τελικά χάρη στα μαγικά της Αγγελικής. Ο Ρανάλδος εξακολουθεί ωστόσο να την αποφεύγει.

Στο μεταξύ ο βασιλιάς της Κιρκασσίας Σακριπάντης πολεμούσε εναντίον του βασιλιά Ταρταρίας Αγρικάνη για την καρδιά της Αγγελικής. Ο Αστόλφος μ’ έναν άλλον ιππότη, τον Βρανδιμάρτη (ο οποίος ήταν παντοτινά πιστός στην επίσης πιστή αγαπημένη του Φιορδελίζα, την οποία έχανε και ξαναέβρισκε κατά περιόδους) φτάνουν κι αυτοί στον ίδιο μαγεμένο κήπο όπου βρισκόταν ο Ορλάνδος. Ο Βρανδιμάρτης πίνει τελικά από την πηγή της λήθης, όμως ο Αστόλφος ξεφεύγει.Ο Σακριπάντης, παρότι πληγωμένος, υπερασπίζεται ηρωικά την Αλμπράκα, την πόλη της Αγγελικής, κατά των δυνάμεων του Αγρικάνη. Η Αγγελική προσπαθώντας να βρει κι άλλους υπερασπιστές αποκαθιστά την μνήμη των ιπποτών του κήπου, οι οποίοι της υπόσχονται βοήθεια. Ο Ορλάνδος ηχεί το κόρνο του, προκαλώντας τρόμο. Ο Αγρικάνης βγαίνει μπρος για να αντιμετωπίσει μόνος του τον ερωτευμένο Ορλάνδο. Η φοβερή μονομαχία εξακολουθεί επί ώρες, όταν φτάνουν μεγάλες ενισχύσεις από τον βασιλιά Γαλάφρονα, του πατέρα της Αγγελικής, που τον συνοδεύει η πολεμίστρια Μαρφίζα. Ο Αγρικάνης παίρνει άδεια από τον Ορλάνδο να αποχωρήσει από τη μονομαχία. Ο Αγρικάνης τότε κατατροπώνει τους αντιπάλους.

Στο μεταξύ ο Ρανάλδος, που γύρευε να βρει τον Ορλάνδο για να τον φέρει πίσω στη Δύση, συναντά την Μαρφίζα και αρχίζει να μονομαχεί μαζί της, ενώ στην Αλμπράκα ο Ορλάνδος και ο Αγρικάνης είχαν αρχίσει ξανά να μονομαχούν πιο άγρια από πριν, ώσπου ο Ορλάνδος κατάφερε μέσα στη νύχτα να τραυματίσει θανάσιμα τον Αγρικάνη. Χωρίς τον Αγρικάνη οι Τάρταροι ηττώνται. Στο μεταξύ ο Ρανάλδος και η Μαρφίζα είχαν συμφιλιωθεί, έχοντας ανακαλύψει και κάτι κοινό: αντιπαθούσαν και οι δύο το ίδιο την Αγγελική. Τώρα είναι ο Ρανάλδος και η Μαρφίζα που απειλούσαν την Αγγελική, που είχε πάντα ως υπερασπιστές της τον Ορλάνδο και τους άλλους ερωτευμένους ιππότες. Μόλις ο Ορλάνδος αντιλήφθηκε ότι η Μαρφίζα ήταν γυναίκα, προτίμησε να στραφεί κατά του Ρανάλδου. Ακολούθησε τότε άλλη τρομερή μονομαχία, που την διέκοψε ο ερχομός της νύχτας. Η Αγγελική αντιμετωπίζει τώρα μεγάλο δίλημμα, αφού ο αγαπημένος της Ρανάλδος ήταν αντιμέτωπος με τον γενναιότερο υπερασπιστή της, τον Ορλάνδο. Βρήκε τη λύση στέλνοντας την άλλη μέρα τον Ορλάνδο σε μιαν επικίνδυνη αποστολή στο μυστηριώδες βασίλειο της Οργκάνιας. Ο Ρανάλδος μάταια έψαχνε τον Ορλάνδο για να μονομαχήσουν. Αυτός περιπλανιόταν στην Ανατολή, γνωρίζοντας νέες περιπέτειες.

Σε αυτό το σημείο ο ποιητής αφήνει τον Ορλάνδο στην Ανατολή και επιστρέφει στη χώρα των Φράγκων για να διηγηθεί τα κατορθώματα ενός νέου ιππότη, του Ρογήρου ή Ρουτζέρου (Rugiero), του μυθικού ιδρυτή του Οίκου των Έστε της Φερράρας. Τον Ρουτζέρο, καλύτερο μαχητή των Σαρακηνών, έψαχνε ο νεαρός βασιλιάς Αγραμάντης, που σχεδίαζε εκστρατεία κατά των Φράγκων. Δεν ήταν δυνατόν όμως να τον βρει, διότι τον φύλαγε σ’ ένα μαγεμένο αόρατο κάστρο ο μάγος Ατλάντης, ο οποίος τον είχε αναθρέψει από παιδί. Ο μόνος τρόπος για να βρεθεί ο Ρουτζέρος ήταν να φέρουν από την Ανατολή το μαγικό δαχτυλίδι της Αγγελικής, με το οποίο αυτή διέλυε κάθε μαγεία. Αυτό ανέλαβε να το κάνει ο Μπρουνέλλος, ένας μικροσκοπικός πανούργος απατεώνας. Με τη βοήθεια του δαχτυλιδιού διαλύεται το μαγικό ξόρκι που περιέβαλε το κάστρο και ο Ρουτζέρος φανερώνεται. Στο μεταξύ ο άγριος Ροδομόντης, βασιλιάς μιας χώρας της Αφρικής, είχε ήδη επιτεθεί με το στρατό του κατά του Καρλομάγνου. Βασικό ρόλο στην άμυνα των Φράγκων έπαιζε η γενναία πολεμίστρια Βραδαμάντη, η αδερφή του Ρανάλδου, που ήρθε κάποια στιγμή αντιμέτωπη με τον ίδιο τον Ροδομόντη.

Ο Ρανάλδος, ο Αστόλφος και οι λοιποί ιππότες, έχοντας μάθει για την επίθεση των Σαρακηνών, αναχωρούν για τη χώρα των Φράγκων. Στο δρόμο τους συναντούν σε μιαν ακτή την μάγισσα Αλκίνα, που μόλις είδε τον Αστόλφο, τον ερωτεύτηκε και κατάφερε να τον πάρει μαζί της στο νησί της με τη βοήθεια μιας φάλαινας. Ο Ορλάνδος επιστρέφει μαζί με τον Βρανδιμάρτη στην Αλμπράκα, που τώρα πολιορκούνταν από τουρκικά στρατεύματα. Εκεί διηγείται στην Αγγελική όλες τις περιπέτειές του. Μαθαίνοντας αυτή ότι ο αγαπημένος της Ρανάλδος επέστρεφε τώρα στη Δύση και θέλοντας να βρεθεί μαζί του, είπε στον Ορλάνδο ότι όφειλε να επιστρέψει κι αυτός και ότι η ίδια ήταν διατεθειμένη να τον ακολουθήσει. Έτσι, ο Ορλάνδος με την Αγγελική και ο Βρανδιμάρτης με τη Φιορδελίζα βγαίνουν τη νύχτα από το κάστρο. Έπειτα όμως τα δύο ζευγάρια χωρίστηκαν. Μετά από πολλές περιπέτειες, ο Βρανδιμάρτης, που είχε παντρευτεί στο μεταξύ τη Φιορδελίζα, απέπλευσε με πλοίο για την Ευρώπη.

Ο Ρανάλδος, έχοντας επιστρέψει ήδη στη Δύση και ριχτεί στη μάχη κατά του Ροδομόντη, βρέθηκε κάποια στιγμή στο ίδιο δάσος στο οποίο υπήρχαν η πηγή του έρωτα και η κρήνη από την οποία πίνοντας είχε μισήσει την Αγγελική. Εκεί πίνει, από την πηγή του έρωτα αυτή τη φορά, και αμέσως ερωτεύεται ξανά την Αγγελική, η οποία μόλις είχε επιστρέψει μαζί με τον Ορλάνδο και μάλιστα είχε μόλις πιει από την κρήνη που είχε το αντίδοτο κατά του έρωτα. Τώρα η Αγγελική απεχθανόταν τον Ρανάλδο, την ώρα που εκείνος την αγαπούσε παράφορα. Ο Ρανάλδος της ζητά συγγνώμη και της εξομολογείται τον έρωτά του. Μια φοβερή μονομαχία ξεσπά ξανά μεταξύ του Ρανάλδου και του Ορλάνδου χάριν της Αγγελικής, η οποία το σκάει τρομαγμένη καβάλα στο άλογό της. Συναντά στο δρόμο έναν ιππότη, τον Ολιβιέρο, και του λέει τι συνέβη. Ο Καρλομάγνος, πληροφορούμενος ότι οι δύο καλύτεροι ιππότες του ήταν εκεί και φιλονικούσαν, έρχεται να τους βρει. Μαθαίνοντας την αιτία της φιλονικίας παραδίδει την Αγγελική στη φύλαξη του γέροντα δούκα Νάμου και τους λέει ότι θα αμειφθεί με την ωραία κοπέλα εκείνος εκ των δύο που θα διακριθεί περισσότερο στη μάχη.

O Ρανάλδος σώζει τον Καρλομάγνο από βέβαιο θάνατο και μονομαχεί με τον Φεραγούτο και στη συνέχεια με τον Σωβρίνο, ενώ ο Ορλάνδος με τον Ροδομόντη. Την ίδια ώρα φτάνουν τα αφρικανικά στρατεύματα του Αγραμάντη και ο Ορλάνδος ορμά ακάθεκτος εναντίον τους, ενώ με τον Ροδομόντη μάχεται ξανά η Βραδαμάντη. Η μάχη αρχίζει να γέρνει προς το μέρος των Χριστιανών, όταν επιτίθεται στον Ορλάνδο ο Ρουτζέρος. Χάρη στην επέμβαση του Ατλάντη, ο Ορλάνδος βγαίνει από τη μάχη, κυνηγώντας φανταστικούς εχθρούς. Ο Ρουτζέρος, έχοντας εξολοθρεύσει πλήθος αντιπάλων, αρχίζει να μονομαχεί με τον Ρανάλδο. Οι Σαρακηνοί τρέπουν σε φυγή τους Φράγκους. Μεταξύ των Σαρακηνών ήταν ο Μανδρικάρδος, ο νέος βασιλιάς των Ταρτάρων, που είχε φτάσει για να εκδικηθεί τον Ορλάνδο για τον θάνατο του πατέρα του, Αγρικάνη. Μαζί με τον Μανδρικάρδο ήταν ο Γραδάσος και ο Σακριπάντης. Ο Ρουτζέρος βλέποντας τον Ροδομόντη να μάχεται με την Βραδαμάντη παρεμβαίνει υπέρ της ωραίας πολεμίστριας, που ενδιαφέρεται να γνωρίσει καλύτερα τον Ρουτζέρο. Ο Ροδομόντης αποχωρει ιπποτικά και η Βραδαμάντη βγάζει το κράνος της, αποκαλύπτοντας στον έκθαμβο νεαρό όλη την ομορφιά της. Ο έρωτας των δύο τους είναι κεραυνοβόλος και αμοιβαίος, χωρίζονται όμως όταν ξαναρχίζει η μάχη.

Ο Μανδρικάρδος εκνευρίζεται βλέποντας ότι ο Ρουτζέρος έφερε τα εμβλήματα του Έκτορα, που τα έφερε και ο ίδιος, μιας και είχε αποκτήσει την πανοπλία του Έκτορα. Ο Γραδάσος, που ενδιαφερόταν να αποκτήσει το σπαθί του Έκτορα, το οποίο ήταν στην κατοχή του Ορλάνδου, παρεμβαίνει στη διένεξη. Εντέλει και οι τρεις θέλουν να βρουν τον Ορλάνδο και το σπαθί του. Όταν βρίσκουν μέσα στη μάχη τον Ορλάνδο, ξεσπά διαμάχη μεταξύ του Ορλάνδου και του Γραδάσου. Ο Ρουτζέρος και ο Γραδάσος εντέλει φεύγουν, ενώ ο Ορλάνδος με τον Βρανδιμάρτη προχωρούν προς το πολιορκημένο Παρίσι. Ο Ορλάνδος ακολουθούμενος από τον Βρανδιμάρτη ορμά στο στρατόπεδο των εχθρών και ελευθερώνει πολλούς αιχμαλώτους ιππότες. Στο μεταξύ ο Μανδρικάρδος και ο Ροδομόντης επιτίθενται μαινόμενοι κατά των τειχών προξενώντας μεγάλη καταστροφή. Ο Ροδομόντης μονομαχεί με τον Ορλάνδο μέχρι τη νύχτα, οπότε η μάχη σταματά. Η δε Βραδαμάντη συναντά μια Σαρακηνή πριγκίπισσα, την Φιορδεσπίνα, η οποία την ερωτεύεται εκλαμβάνοντάς την ως ωραιότατο νεαρό ιππότη.

Στο σημείο αυτό διακόπτεται απότομα το ποίημά του Μπογιάρντο, λόγω της εισβολής των Γαλλικών στρατευμάτων του Καρόλου Η΄ της Γαλλίας στην Ιταλία. Ο ποιητής θρηνεί για τα δεινά που βρήκαν την πατρίδα του. Το έπος θα μείνει ημιτελές, λόγω του θανάτου του ποιητή, αλλά την ιστορία θα συνεχίσει με ακόμα λαμπρότερο αποτέλεσμα ο Λουντοβίκο Αριόστο με τον Μαινόμενο Ορλάνδο.

Matteo Maria Boiardo, Orlando Innamorato, translated with an Introduction and Notes by Charles Stanley Ross, Oxford University Press, New York, 1995 ISBN 0-19-282438-4