Blockchain

 Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης.
Αίτιο: μη εγκυκλοπαιδικός τρόπος γραφής
Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τα λήμματα πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων.
Αλυσίδα κοινοποιήσεων

Blockchain[1] (στα ελληνικά ο αγγλικός όρος αποδίδεται ποικιλοτρόπως, ως αλυσίδα μπλοκ ή μπλοκ αλυσίδας,[2][3] αλυσίδα συστοιχιών,[4][5] αλυσίδα κατανεμημένης εγγραφής, αλυσίδα ομάδων συναλλαγών,[6] αλυσίδα κοινοποιήσεων[7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24]) είναι μια νέα τεχνολογία (Τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού)[1] η οποία παρουσιάζεται ως μία δημόσια, μη δυνάμενη να τροποποιηθεί ως προς το ιστορικό της,[25] διανεμημένη σειρά δεδομένων,[26] ομαδοποιημένων σε χρονικά αριθμημένα τμήματα, συστοιχίες (blocks).

Η πρώτη, ιστορικά, εφαρμογή της τεχνολογίας πραγματοποιήθηκε στον χώρο των ψηφιακών νομισμάτων και ήταν η περίπτωση του bitcoin[27]. Η τεχνολογία αυτή μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα πλήθος επιπλέον περιοχών της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως ενδεικτικά η καταμέτρηση ψήφων,[28][29] η Παιδεία,[30][31] η Υγεία,[32] η διαφύλαξη και διαφάνεια ιστορικών, πολιτιστικών, δημοσιονομικών και άλλων αρχείων,[33][34] η πιστοποίηση προϊόντων και υπηρεσιών,[35][36] τα κοινωνικά δίκτυα,[37][38] οι τραπεζικοί, ασφαλιστικοί, κατασκευαστικοί τομείς,[39][40][41][42][43][44][45][46][47] η ειδησεογραφική διαφάνεια (π.χ. η περίπτωση CIVIL).

Δίκτυο και κανόνες

Η τεχνολογία blockchain είναι μια καινοτόμος δομή δεδομένων που επιτρέπει την ασφαλή και διαφανή καταγραφή πληροφοριών και συναλλαγών σε ένα αποκεντρωμένο δίκτυο χρηστών. Βασίζεται στην έννοια του κατανεμημένου καθολικού (distributed ledger), όπου κάθε χρήστης συμμετέχει στην επικύρωση και καταγραφή δεδομένων, χωρίς να απαιτείται κεντρική αρχή ή ενδιάμεσος..[48]

Το δίκτυο είναι αποκεντρωμένο και διανεμημένο ισόποσα. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιο πρόσωπο του δικτύου που να υπερέχει έναντι κάποιου άλλου προσώπου κατ’ οποιονδήποτε τρόπο, οπότε υπάρχει απουσία προτεραιότητας (όποιου είδους), κάποιου προσώπου έναντι κάποιου άλλου. Τα πρόσωπα των συμμετεχόντων στο δίκτυο δεν είναι ίδια, αλλά είναι ίσα μεταξύ τους αναφορικά με οποιαδήποτε διαδικασία εκλογής ή/και επιλογής μεταξύ αυτών. Στατιστικά μιλώντας, εάν τεθεί θέμα εκλογής κάποιου προσώπου, η εκλογή αυτή θα δίνει ίσα ποσοστά επιτυχίας σε κάθε ένα από αυτά τα πρόσωπα και αυτή θα εκτελείται τυχαία.

Όλα τα πρόσωπα του δικτύου blockchain, δημιουργούν και μοιράζονται από κοινού ένα αρχείο. Η διαδικασία δημιουργίας και διαφύλαξης του αρχείου αυτού καθορίζεται και ελέγχεται από ένα Σύνταγμα κανόνων, που ονομάζεται Πρωτόκολλο Συναίνεσης. Οι κανόνες αυτοί συντάσσονται με βασικό γνώμονα την κατ’ εξαίρεση ανάγκη ύπαρξης εμπιστοσύνης ανάμεσα στα πρόσωπα αυτά. Αυτό που εννοεί η παραπάνω φράση αναφέρεται στην ανάγκη για απόδειξη ύπαρξης εμπιστοσύνης μεταξύ των προσώπων του δικτύου μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μάλιστα ει δυνατόν καθόλου.[49] Η σύνταξη ενός συμπαγούς Πρωτοκόλλου Συναίνεσης απομακρύνει τη δημιουργία συνθηκών οι οποίες να οδηγούν στην ανάγκη να αποδείξουν τα πρόσωπα του δικτύου την τιμιότητά τους αναφορικά με τη συμμετοχή τους στο δίκτυο, και έτσι ακολούθως, το δικαίωμα συνύπαρξής τους σε αυτό.

Ιστορία

Η πρώτη ιστορικά εφαρμογή της τεχνολογίας blockchain ήταν το ψηφιακό νόμισμα Bitcoin, του Σατόσι Νακαμότο.[50] Στην εργασία αυτή προτεινόταν μια λύση σε ένα διάσημο[51] πρόβλημα των Μαθηματικών με εφαρμογή της λύσης αυτής στον χρηματοοικονομικό τομέα. Ήταν δυνατόν μία κοινότητα ανθρώπων να κτίσουν ένα δίκτυο από υπολογιστές και μέσω του δικτύου αυτού να εκτελούν χρηματοοικονομικές συναλλαγές μεταξύ τους με μαθηματικώς αποδεδειγμένη ασφάλεια διαφύλαξης των περιουσιών τους και ταυτόχρονα να μην υπάρχει κεντρική εξουσία που να μπορεί να επέμβει με οποιοδήποτε τρόπο θα ήθελε, στους κανονισμούς οι οποίοι διέπουν την πραγματοποίηση ή όχι όλων αυτών των συναλλαγών.[52] Οι κανονισμοί αυτοί σχεδιάστηκαν από τον προγραμματιστή του Πρωτοκόλλου αυτού και αποτελούν το Πρωτόκολλο Συναίνεσης του Bitcoin, το οποίο χρησιμοποιεί έναν αλγόριθμο απόδειξης εργασίας, που χρησιμοποιείται και από άλλα κρυπτονομίσματα όπως το Litecoin, το Dash, το Monero, το Zcash και άλλα. Σήμερα χρησιμοποιούνται και άλλοι αλγόριθμοι, όπως ο αλγόριθμος απόδειξης μερισμάτων στα ψηφιακά νομίσματα Ethereum, Cardano, Solana, PeerCoin, Mina, Stellar και άλλα.

Λειτουργία

Όλα τα πρόσωπα που συμμετέχουν στη δημιουργία μιας αλυσίδας κοινοποιήσεων κατέχουν ξεχωριστά και από κοινού ταυτόχρονα ένα πανομοιότυπο αντίγραφο από ένα κοινό αρχείο. Το αρχείο αυτό δεν είναι στατικό σε περιεχόμενο, αλλά εμπλουτίζεται συνεχώς με καινούργιο περιεχόμενο. Η ειδοποιός διαφορά του αρχείου blockchain σε αντίθεση με οποιουδήποτε άλλου είδους αρχείο έγκειται στο ότι απουσιάζει η δυνατότητα διαγραφής δεδομένων σε αυτό.[53]

Πρόκειται για μια αλυσίδα νέων κοινοποιημένων εγγραφών πάνω στο αρχείο αυτό, εγγραφών ομαδοποιημένων σε ομάδες που ονομάζονται τμήματα δεδομένων (datablocks), μπλοκ που αντιστοιχούν και θυμίζουν τους κρίκους μιας αλυσίδας. Και όπως οι κρίκοι μιας αλυσίδας, έτσι και αυτά τα ομαδοποιημένα δεδομένα ή αλλιώς τμήματα (blocks), συγκολλούνται χρονικά το ένα μετά το άλλο δημιουργώντας μια αλυσίδα κατασκευασμένη από κοινού και απευθυνόμενη προς το κοινό, δηλαδή μια αλυσίδα κοινό-ποιήσεων. Η διαδικασία συγκόλλησης επιτυγχάνεται με τη λειτουργία μιας συνάρτησης κατακερματισμού πάνω σε ομάδες αυτών, τα λεγόμενα μπλοκ και τη δημιουργία κρυπτογραφικών αποτυπωμάτων αυτών.

Η φύση των ομαδοποιημένων δεδομένων (τμημάτων)

Η φύση των δεδομένων που κοινοποιούνται σε μια αλυσίδα κοινοποιήσεων καθορίζεται από την ύπαρξη ή όχι μιας συγκεκριμένης λειτουργίας των δεδομένων αυτών. Υπάρχουν τα δεδομένα που εγγυώνται τη διαδικασία με την οποία όλα (συμπεριλαμβανομένων και των ιδίων) τα ομαδοποιημένα δεδομένα ή μπλοκ, συναρμολογούν μια αλυσίδα κοινοποιήσεων και υπάρχουν και τα δεδομένα που δεν έχουν αυτή την ιδιότητα. Ας ονομάσουμε τα πρώτα αυτά “Σημαντικά Δεδομένα” ή “Δεδομένα Ελέγχου”. Τα σημαντικά δεδομένα εγγυώνται την απρόσκοπτη λειτουργία ενός blockchain σύμφωνα με το Πρωτόκολλο Συναίνεσης που έχει θεσπιστεί για την αλυσίδα αυτή. Τα υπόλοιπα δεδομένα αναφέρονται σε δεδομένα με ανθρώπινο εννοιολογικό περιεχόμενο και για αυτόν ακριβώς τον λόγο αξιόλογα και χρήσιμα για τους κατόχους των δεδομένων αυτών. Ας τα ονομάσουμε “Εννοιολογικά Δεδομένα” ή “Χρήσιμα Δεδομένα”.

Στην περίπτωση του Bitcoin τα δεδομένα αυτά περιγράφουν την κατάσταση ενός από κοινού τραπεζικού χαρτοφυλακίου. Εάν θα μιλάγαμε για δεδομένα που περιγράφουν την καταμέτρηση ψήφων, τότε στο τέλος της, η αλυσίδα αυτή θα περιείχε ένα ανόθευτο εκλογικό αποτέλεσμα, εάν πάλι τα δεδομένα αυτά αναφέρονταν σε περιουσίες ακινήτων, θα μιλάγαμε για την ανόθευτη αλυσίδα κοινοποιήσεων του Εθνικού Κτηματολογίου. Με εφαρμογές όπως στην από κοινού πιστοποίηση προϊόντων, στην από κοινού διαφύλαξη πολιτιστικών, ιστορικών, δημοσιονομικών εγγράφων, στην από κοινού διεξαγωγή ανόθευτων και συνάμα τυχερών παιχνιδιών, στην από κοινού σύνταξη συμβολαίων παντός είδους και οποιοδήποτε συνθηκών (τα λεγόμενα έξυπνα συμβόλαια), στην ελεύθερη και ταυτόχρονα ελεγχόμενη από κοινού, διακίνηση ιδεών και πληροφοριών.

Ρόλοι και αρμοδιότητες

Σε μια Blockchain τα πρόσωπα διακρίνονται και παίρνουν το όνομά τους με βάση τις αρμοδιότητές τους.[54]  Μία αρμοδιότητα αναφέρεται στην κατοχή και συνεχή ενημέρωση μέρους ή του συνόλου του αρχείου της αλυσίδας και μια δεύτερη αρμοδιότητα αναφέρεται στο δικαίωμα υποβολής υποψηφιότητας νέων block στην αλυσίδα. Όσοι κόμβοι διαφυλάσσουν μέρος της αλυσίδας ονομάζονται απλά κόμβοι, ενώ οι κόμβοι που διαφυλάσσουν το σύνολο της αλυσίδας, ονομάζονται διαχειριστές-κόμβοι (master nodes). Αμφότεροι χρησιμοποιούν τοπικά τον αποθηκευτικό τους χώρο. Όσοι διαχειριστές-κόμβοι εκτελούν και τη δεύτερη αρμοδιότητα στις αλυσίδες που βασίζονται στην απόδειξη εργασίας (proof od work) ονομάζονται miners και η διαδικασία αυτή ονομάζεται εξόρυξη (mining). Στις αλυσίδες που βασίζονται στην απόδειξη ιδιοκτησίας ονομάζονται επικυρωτές (validatators). Όλοι οι κόμβοι είναι επιφορτισμένοι με το καθήκον του ελέγχου νομιμότητας των μπλοκ που διοχετεύονται σε αυτούς και επιπλέον, προώθησης τους, στους γειτονικούς τους κόμβους. Χρήστες του δικτύου ονομάζονται όσοι κόμβοι ή μη, δημιουργούν και διοχετεύουν χρήσιμα δεδομένα σε αυτό.

Το μπλοκ. Ορισμός και δομή

Η βασική δομή κάθε μπλοκ περιέχει τις παρακάτω ομάδες δεδομένων.[55]

Blockchain. A basic structure
Blockchain. Η βασική δομή.
  1. Το κρυπτογραφικό αποτύπωμα του προηγούμενου στην αλυσίδα, μπλοκ (previous block hash). Τα δεδομένα αυτά ανήκουν στην κατηγορία των σημαντικών δεδομένων. Πρόκειται για έναν δείκτη που καθορίζει τη μοναδική ταυτότητα του προηγούμενου μπλοκ.
  2. Το κρυπτογραφικό αποτύπωμα που προκύπτει από τη λειτουργία μιας συνάρτησης κατακερματισμού πάνω στο σύνολο των εισαχθέντων και ξεχωριστών συναλλαγών (transactions) στο εν λόγω μπλοκ, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των συναλλαγών. Στην περίπτωση του bitcoin, κάθε ομάδα συναλλαγών αναφέρεται και περιγράφει μία νομισματική συναλλαγή (coin transaction). Οι συναλλαγές ανήκουν στην κατηγορία των Χρήσιμων Δεδομένων, ενώ το κρυπτογραφικό τους αποτύπωμα ανήκει στην κατηγορία των Σημαντικών Δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά εντάσσονται στο μπλοκ σε μια διάταξη που στη γλώσσα των υπολογιστών ονομάζεται δέντρο Merkle (Merkle tree), και θυμίζει ένα ανεστραμμένο δέντρο. Η κορυφή του ανεστραμμένου αυτού δέντρου ονομάζεται ρίζα Merkle (Merkle root). Η ρίζα Merkle λοιπόν προκύπτει και περιέχει πληροφοριακά το σύνολο των ενταγμένων στο μπλοκ, συναλλαγών. Να σημειωθεί ότι κάθε Κόμβος που λαμβάνει μέρος στη διαδικασία υποβολής νέου μπλοκ προς ένταξη στην αλυσίδα blockchain, δεν συμπεριλαμβάνει απαραίτητα τα ίδια χρήσιμα δεδομένα. Προϋπόθεση για τη συμπερίληψη μιας συναλλαγής σε έναν υποψήφιο προς ένταξη στην αλυσίδα,  μπλοκ, είναι η παρουσία των δεδομένων αυτών στον διαχειριστή-κόμβο καθώς σχετίζεται με το επισυναπτόμενο σε αυτήν, κόμιστρο (transaction fee). Το κόμιστρο είναι κλάσμα του ψηφιακού νομίσματος που χρησιμοποιεί η εκάστοτε αλυσίδα. Όσο υψηλότερο είναι το επισυναπτόμενο από τον χρήστη της συναλλαγής κόμιστρο, τόσο υψηλότερα θα βρίσκεται στην λίστα συμπερίληψης συναλλαγών, αυξάνοντας τις πιθανότητες συντομότερης κοινοποίησης.
  3. Τη χρονική του σφραγίδα ή χρόνο-σφραγίδα (timestamp). Πρόκειται για τον αριθμό των δευτερολέπτων που έχουν μεσολαβήσει από την 1η Ιανουαρίου του 1970 μέχρι την στιγμή της παραγωγής της χρονο-σφραγίδας.
  4. Την απόδειξη εργασίας του μπλοκ (cryptographic nonce). Πρόκειται για έναν μοναδικά δημιουργημένο αριθμητικό λέξημα. Είναι μια σειρά σημαντικών δεδομένων άπαξ παραχθέντος με τυχαία διεργασία από τον κόμβο-διαχειριστή. Τα δεδομένα ενός αριθμητικού λεξήματος σε ένα μπλοκ που τηρεί τις προϋποθέσεις ένταξης σε μια αλυσίδα blockchain έχουν την εξής ιδιότητα. Η λειτουργία μιας συνάρτησης κατακερματισμού στο σύνολο των δεδομένων των προηγούμενων τριών ομάδων ενός μπλοκ συμπεριλαμβανομένου  και του αριθμητικού λεξήματος αυτού, δημιουργεί την τελευταία ομάδα δεδομένων του μπλοκ.
    5. Σε περίπτωση χρήσης του αλγορίθμου απόδειξης μερίσματος χρησιμοποιείται συνήθως μία ή περισσότερες ψηφιακές υπογραφές που αποδεικνύουν ότι το μπλοκ έχει παραχθεί από τον/τους χρήστες που επέλεξε το δίκτυο για την εργασία αυτή με βάση τα μερίσματα που κατέχουν.
  5. Κρυπτογραφικό αποτύπωμα του εν λόγω μπλοκ. Όπως και στην περίπτωση της ομάδας (α) το αποτύπωμα αυτό καθορίζει τη μοναδική ταυτότητα του μπλοκ αυτού. Να σημειωθεί ότι εάν ένα υποψήφιο προς ένταξη στην αλυσίδα blockchain, μπλοκ, πετύχει να ενταχθεί σε αυτήν, το κρυπτογραφικό του αποτύπωμα θα αποτελέσει την ομάδα (α) του επόμενου από αυτό, μπλοκ.

Ασφάλεια και ώθηση (κίνητρο)

Στην τρίτη ομάδα δεδομένων ενός μπλοκ, στο αριθμητικό λέξημα δηλαδή, βρίσκεται το κλειδί της σταθερότητας και ασφάλειας λειτουργίας μιας αλυσίδας blockchain.

Η εύρεση του κατάλληλου αριθμητικού λεξήματος βασίζεται εξ ολοκλήρου σε τυχαίους παράγοντες και για αυτόν τον λόγο έχει άμεση εξάρτηση με την υπολογιστική ισχύ του εκάστοτε διαχειριστή-κόμβου.

Ο σχεδιασμός του πρωτοκόλλου του bitcoin συγκεκριμένα, επιτρέπει επιπροσθέτως τη δημιουργία επεξεργαστών σχεδιασμένων κατάλληλα στην κατεύθυνση βελτιστοποίησης των εργασιών τους. Η ιδιότητα αυτή του πρωτοκόλλου του bitcoin το καθιστά ευάλωτο, δίνοντας ταυτόχρονα υπολογιστική προτεραιότητα στους κατόχους τέτοιων επεξεργαστών δίνοντας τροφή για κριτική του πρωτοκόλλου.[56] Σε άλλα ψηφιακά νομίσματα, όπως για παράδειγμα το ψηφιακό νόμισμα Monero(XMR), η δυνατότητα εύρεσης τέτοιων στοχευμένων αναφορικά με τη λειτουργία τους, επεξεργαστών, απομακρύνεται. Η εύρεση ενός λειτουργικού αριθμητικού λεξήματος αποτελεί την de facto απόδειξη μόχθου στη διαδικασία προσθήκης νέων μπλοκ σε μια αλυσίδα blockchain αφού χρειάζονται αστρονομικά νούμερα παραγωγής και ελέγχου τυχαίων λεξημάτων μέχρι την εύρεση ενός που να λειτουργεί ικανοποιώντας τη συνθήκη δυσκολίας του εκάστοτε πρωτοκόλλου.

Επιχειρώντας έναν παραλληλισμό, θα λέγαμε ότι η διαδικασία εύρεσης ενός λειτουργικού αριθμητικού λεξήματος μοιάζει με τη ρίψη ενός ζαριού με αστρονομικά μεγάλο αριθμό όψεων, από τις οποίες μόνο ένα πολύ μικρό σύνολο, διασκορπισμένων τυχαία, όψεων αυτού, θεωρούνται επιτυχείς. Όσες περισσότερες οι ρίψεις, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα εύρεσης κατάλληλου αριθμο-λεξήματος. Η διαδικασία αυτή, της προσπάθειας ανεύρεσης κατάλληλου αριθμο-λεξήματος, είναι στην ουσία αυτό που ονομάζεται εξόρυξη (mining), και είναι αναγκαία η κατανόηση της διαδικασίας αυτής για να μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς επιτυγχάνεται ισορροπία στην αλυσίδα ταυτόχρονα με την μη ανάγκη ύπαρξης εγγυήσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των συμμετεχόντων στο δίκτυο. Να σημειώσουμε ότι η διαδικασία αυτή, της εξόρυξης δηλαδή, κοστίζει με όρους πραγματικής οικονομίας.[57] Κίνητρο για τους miners είναι η απόκτηση κλάσματος του νομίσματος της εκάστοτε αλυσίδας, κλάσμα που ορίζεται από το πρωτόκολλο του δικτύου και αποδίδεται αυτόματα στον κόμβο που επιτυγχάνει την ένταξη του μπλοκ που παρήγαγε, στην αλυσίδα blockchain καθιστώντας το, νόμιμο κομμάτι αυτής. Οι miners επιπροσθέτως καρπώνονται και τα κόμιστρα των συναλλαγών που ενέταξαν στο μπλοκ τους. Για ευνόητους λόγους, η πρώτη στην λίστα των χρήσιμων δεδομένων συναλλαγή, περιγράφει την ανταμοιβή του miner του μπλοκ.

Παραπομπές σημειώσεις

  1. ↑ «Τεχνολογίες Blockchain και Αποκεντρωμένες Εφαρμογές». Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2018. [νεκρός σύνδεσμος]
  2. ↑ «ΦΕΚ. Τεύχος Β’ 1756/22.05.2017». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως: 17803, 17805, 17807 κ.ε.. 22 Μαΐου 2017. http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wEsrjP0JAlxBXdtvSoClrL8r_t-tPq24FQfP1Rf9veiteJInJ48_97uHrMts-zFzeyCiBSQOpYnTy36MacmUFCx2ppFvBej56Mmc8Qdb8ZfRJqZnsIAdk8Lv_e6czmhEembNmZCMxLMtQw2Frqu9OL7nbDZguYQ7GyWyHOMBgysRF3Mp-6fAL7y. 
  3. ↑ Βλ. και εφαρμογή της τεχνολογίας “Αλυσίδα των Μπλοκ” για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων»[νεκρός σύνδεσμος], Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Ανακτήθηκε στις 2018-12-23.
  4. ↑ «Πώς μπορεί η νέα τεχνολογία να μεταμορφώσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές;», Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, 19 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 2018-12-23.
  5. ↑ Σταμπέρνας, Σωτήριος (2018). Τεχνολογίες αλυσίδας συστοιχιών και έξυπνα συμβόλαια στο πλαίσιο του Διαδικτύου των Πραγμάτων. Πανεπιστήμιο Πειραιώς (μεταπτυχιακή διατριβή). Ανακτήθηκε στις 2018-12-23.
  6. ↑ «Αυθεντικά πτυχία με τεχνολογία blockchain - Συνέντευξη του Γ.Γ. Ψηφιακής Πολιτικής, Στ. Ράλλη, στην εφ. Νέα Σελίδα». www.mindigital.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2018. 
  7. ↑ «Η τεχνολογία θα αυξήσει το παγκόσμιο εμπόριο κατά 1,8 έως 2 ποσοστιαίες μονάδες». Capital.gr. 3 Οκτωβρίου 2018. 
  8. ↑ «ΦΕΚ. Τεύχος Β' 3488/21.08.2018. 44103 κ.ε.. .». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 21 Αυγούστου 2018. 
  9. ↑ «ΦΕΚ. Τεύχος Β' 3273/08.08.2018. 41093 κ.ε.». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 8 Αυγούστου 2018. 
  10. ↑ «Greek translation». GitHub. 
  11. ↑ «Το Παράδοξο της σχέσης GDPR και Blockchain». BLUEVALUE. 
  12. ↑ «ΠΟΕ: Πώς η τεχνολογία στηρίζει το παγκόσμιο εμπόριο». naftemporiki.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Οκτωβρίου 2018. 
  13. ↑ «Blockchain». GREEKCOIN. [νεκρός σύνδεσμος]
  14. ↑ «ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΤΕΛΩΝΕΊΑ» (PDF). Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 
  15. ↑ «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ FISCALIS» (PDF). Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 
  16. ↑ «H τεχνολογία αναμένεται να αυξήσει το παγκόσμιο εμπόριο κατά το ένα τρίτο έως το 2030». ypaithros.gr. 
  17. ↑ «Blockchain – H τεχνολογία του σήμερα με απλά λόγια». IMPOSSIBLE WORKS. [νεκρός σύνδεσμος]
  18. ↑ «Τεχνολογία Αλυσίδας Κοινοποιήσεων και Εφαρμογές». Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2018. [νεκρός σύνδεσμος]
  19. ↑ Higgs, John (2020). Το μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα: Περιπέτειες στον 21ο αιώνα. Αθήνα: Μεταίχμιο. σελ. 36. ISBN 978-618-03-2051-0. Οποιοσδήποτε διαβάζει εφημερίδες θα σου πει ότι η τεχνητή νοημοσύνη, οι αλυσίδες κοινοποιήσεων, τα οχήματα χωρίς οδηγό, τα ρομπότ και οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές θα φέρουν επανάσταση στη βιομηχανία και θα κάνουν δυσεύρετες τις ... 
  20. ↑ «Κυπριακό Εμπορικό & Βιομηχανικό Επιμελητήριο» (PDF). 
  21. ↑ «Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΧΟΜΕΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ BLOCKCHAIN ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ BITCOIN». pencilonthemoon.gr. 
  22. ↑ «Περιγραφή Υπηρεσιών TradeLens - IBM» (PDF). 
  23. ↑ «Blockchain – H τεχνολογία του σήμερα με απλά λόγια». 
  24. ↑ «H τεχνολογία αναμένεται να αυξήσει το παγκόσμιο εμπόριο κατά το ένα τρίτο έως το 2030». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 
  25. ↑ «Blockchain Enhances Privacy, Security and Conveyance of Data». SCIENTIFIC AMERICAN. 23 Ιουνίου 2016. 
  26. ↑ «This is blockchain and here's why it matters». CNN BUSINESS. 6 Οκτωβρίου 2018. 
  27. ↑ Θεοδωρίδης, Στέλιος (19 Ιουλίου 2023). «Τι είναι Blockchain, πληροφορίες και τεχνική ανάλυση». Texnologia.Net ειδήσεις και ενημέρωση στην τεχνολογία. 
  28. ↑ «Is Blockchain The Answer To Election Tampering?». Forbes. 2 Νοεμβρίου 2018. 
  29. ↑ «A secure online voting system using blockchain». BusinessTech. 13 Απριλίου 2018. 
  30. ↑ «Many Scientific Studies Are Bogus, but Blockchain Can Help». SCIENTIFIC AMERICAN. 11 Απριλίου 2018. 
  31. ↑ «Oxford academics open budget 'Uber of universities'». The Times. 19 Ιουνίου 2018. 
  32. ↑ «U.S. Health Care Companies Begin Exploring Blockchain Technologies». SCIENTIFIC AMERICAN. 19 Ιουλίου 2018. 
  33. ↑ «Blockchain: Η τεχνολογία που αλλάζει για πάντα οικονομία και διαδίκτυο». insider.gr. 6 Μαρτίου 2018. 
  34. ↑ «Ohio becomes the first state to allow businesses to pay taxes with Bitcoin». CNN WORLD. 26 Νοεμβρίου 2018. 
  35. ↑ «Blockchain tracks food all the way from farm to table». The Times. 25 Ιανουαρίου 2018. 
  36. ↑ «Enterprise Ethereum: Blockchain Use Cases and Applications by Industry». Medium. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2018. 
  37. ↑ «Facebook boss Mark Zuckerberg plots to launch own 'currency'». The Times. 13 Μαΐου 2018. 
  38. ↑ «Why Blockchain Needs A Community Now More Than Ever». Forbes. 20 Δεκεμβρίου 2018. 
  39. ↑ «Οι 50 μεγαλύτερες εισηγμένες που εξερευνούν τις δυνατότητες του blockchain». Capital.gr. 4 Ιουλίου 2018. 
  40. ↑ «On cusp of a new finance revolution». The Times. 13 Ιουλίου 2018. 
  41. ↑ «Blockchain revolution in mutual fund trades». The Times. 3 Δεκεμβρίου 2018. 
  42. ↑ «Blockchain system promises sea change in insurance market». The Times. 6 Σεπτεμβρίου 2017. 
  43. ↑ «Industry executives see blockchain becoming disruptive force in auto sector». The Economic Times. 23 Δεκεμβρίου 2018. 
  44. ↑ «How Blockchain Allows A Data-Driven Approach To Investing In Startups». Forbes. 22 Δεκεμβρίου 2018. 
  45. ↑ «Swiss Post and Swisscom launch a 100% Swiss infrastructure for blockchain applications». Swisscom. 6 Δεκεμβρίου 2018. 
  46. ↑ «JPMorgan widens blockchain payments to more than 75 banks». Financial Times. 25 Σεπτεμβρίου 2018. 
  47. ↑ «Banks complete first syndicated loan on blockchain». Financial Times. 6 Νοεμβρίου 2018. 
  48. ↑ «Τι είναι η τεχνολογία Blockchain; Ένας πλήρης οδηγός για αρχάριους». dreamweaver.gr. 6 Μαρτίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  49. ↑ «Blockchain: η τεχνολογία πίσω από το Bitcoin». Money Guru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2019. 
  50. ↑ Μια ελληνική μετάφραση της εργασίας του Νακαμότο: https://github.com/wbnns/bitcoinwhitepaper/tree/master/Greek
  51. ↑ «Το πρόβλημα των βυζαντινών στρατηγών». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Δεκεμβρίου 2017. 
  52. ↑ «Τι είναι η τεχνολογία Blockchain και γιατί θα αλλάξει για πάντα τη λειτουργία των τραπεζών;». inside story. 9 Μαρτίου 2017. 
  53. ↑ «Blockchain: H επόμενη τεχνολογική επανάσταση Πηγή: www.lifo.gr». LIFO. 24 Νοεμβρίου 2017. 
  54. ↑ «Blockchain: What are nodes and masternodes?». 
  55. ↑ «What Is Hashing? Under The Hood Of Blockchain». 
  56. ↑ «Is The War Against ASICs Worth Fighting?». 
  57. ↑ «Energy cost of 'mining' bitcoin more than twice that of copper or gold». The Guardian. 5 Νοεμβρίου 2018. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι