Ο Προσκοπισμός είναι μια εθελοντική, μη πολιτική, παιδαγωγική και παγκόσμια κίνηση, για νέους και μεγάλους ανθρώπους, ανοικτή σε όλους, χωρίς διάκριση καταγωγής, φυλής ή πίστης, με σκοπό να συμβάλλει στην ανάπτυξη των νέων σωματικά, διανοητικά, κοινωνικά και πνευματικά μέσω της αλληλεκπαίδευσης με έμφαση στην υπαίθρια ζωή. Η κίνηση δημιουργήθηκε το 1907 από τον Λόρδο Μπέηντεν Πάουελ και αυτή τη στιγμή περιλαμβάνει 10 εκατομμύρια μέλη σε περισσότερες από 160 χώρες και περιοχές.

Οι δύο μεγαλύτερες κεντρικές οργανώσεις είναι η Παγκόσμια Οργάνωση Προσκοπικής Κίνησης (WOSM), η οποία απευθύνεται στα αγόρια και στους συν-εκπαιδευτικούς οργανισμούς και η Παγκόσμια Οργάνωση Οδηγών και Κοριτσιών Προσκόπων (WAGGGS) για κορίτσια, αλλά και την αποδοχή συνεκπαιδευτικών οργανισμών. Το έτος 2007 σηματοδότησε την εκατονταετηρίδα του Προσκοπισμού σε όλο τον κόσμο και οι οργανώσεις μέλη πραγματοποίησαν προγραμματισμένες εκδηλώσεις για να γιορτάσουν την περίσταση.

Ο Λόρδος Ρόμπερτ Στίβενσεν Σμιθ Μπέηντεν-Πάουελ του Γκίλγουελ (Lord Robert Stevenson Smyth Baden-Powel of Gilwell) ήταν αξιωματικός του Βρετανικού Στρατού και υπηρέτησε στις Ινδίες, στο Αφγανιστάν, στη Μάλτα και στη Νότια Αφρική. Έγινε γνωστός με την υπεράσπιση της μικρής πόλης Μαφεκίνγκ (Mafeking) στη Νότια Αφρική στον πόλεμο μεταξύ των Άγγλων και των Ολλανδών αποίκων (Boers). Χάρη στη βοήθεια των μικρών παιδιών σε διάφορες βοηθητικές εργασίες, όπως η μεταφορά πυρομαχικών και τραυματιών, κατάφερε να κρατήσει την πόλη χωρίς να παραδοθεί για 7 μήνες (217 μέρες). Για αυτή την επιτυχία του έγινε ήρωας και ανακηρύχθηκε ο νεότερος στρατηγός του Ηνωμένου Βασιλείου στα 43 του χρόνια. Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και σήμερα οι στρατοί του κόσμου χρησιμοποιούν για την εκπαίδευση των στρατιωτών τους τις βασικές αρχές εκπαίδευσης, που εφάρμοσε στην εποχή του ο Μπέηντεν Πάουελ.

Από την εμπειρία του αυτή έγραψε τα βιβλία "Αναγνώριση & Ανίχνευση" (Reconnaissance and Scouting-1884) και το "Εγχειρίδιο Ανίχνευσης" (Aids to Scouting for NCOs and Men-1899) το οποίο έγινε επιτυχία και πολλοί δάσκαλοι το χρησιμοποιούσαν στην εκπαίδευση. Όταν αποστρατεύτηκε, του ζητήθηκε να προσαρμόσει το βιβλίο, ώστε να είναι κατάλληλο και για μικρότερες ηλικίες κι έτσι το ξαναέγραψε πρόχειρα και το ονόμασε "Ενωμοτίες παιδιών". Σκέφτηκε να βάλει σε εφαρμογή τις ιδέες του και έτσι πραγματοποίησε από τις 1 Αυγούστου έως τις 9 Αυγούστου του 1907 μια κατασκήνωση στο μικρό νησί Μπράουνση (Brownsea), που βρίσκεται στα νότια της Αγγλίας. Στην κατασκήνωση αυτή συμμετείχαν 21 αγόρια τα οποία δοκίμασαν για πρώτη φορά τις διάφορες πλευρές του Προσκοπισμού, δηλαδή κατασκηνωτική τεχνική, μαγειρική, ξυλογλυπτική, ορειβασία, ναυαγοσωστική, βραδινές πυρές κλπ. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλό, οπότε άρχισε διαλέξεις και ολοκλήρωσε τη νέα εκδοχή του βιβλίου, ονομάζοντάς το τελικά "Προσκοπισμός για Αγόρια" (Scouting for Boys) το 1908. Υπήρξε τεράστια επιτυχία και ομάδες παιδιών σε όλη την Αγγλία σχημάτιζαν από μόνες τους Προσκοπικές ομάδες, ζητώντας τη βοήθειά του.

Παρόλο τον αρχικό σκοπό του να δώσει απλώς ιδέες σε ήδη υπάρχουσες οργανώσεις, τελικά δημιουργήθηκε μια νέα κίνηση. Λόγω της ανάγκης που διέκρινε για εκπαιδευμένους ενήλικες ως αρχηγούς στις ομάδες, ενήργησε το 1919 στην αγορά του πάρκου Γκίλγουελ με τη βοήθεια της γνωστής οικογένειας MCLaren για εκπαιδευτικό κέντρο και προσκοπική κατασκήνωση. Οι πρώτες προσκοπικές ομάδες δημιουργήθηκαν το 1908 στην Αγγλία και την Ιρλανδία και ακολούθησαν και στις άλλες χώρες της Κοινοπολιτείας, Μάλτα, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Νότιος Αφρική, αλλά και χώρες εκτός Κοινοπολιτείας, όπως στη Χιλή. Το πρώτο Τζάμπορη (Jamboree), δηλαδή η πρώτη παγκόσμια προσκοπική συγκέντρωση έγινε το 1920 στο Λονδίνο με 10.000 παιδιά. Το 1910, υπήρχαν προσκοπικές ομάδες στη Σιγκαπούρη, Σουηδία, Δανία, Γαλλία, Ρωσία, Φινλανδία, Γερμανία, Νορβηγία, Μεξικό, Αργεντινή, Ελλάδα και Ηνωμένες Πολιτείες. Ιδρύθηκαν επίσης για τα κορίτσια και ομάδες Οδηγών οι οποίες αποτελούν τον "θηλυκό" Προσκοπισμό.

Ο Προσκοπισμός είναι μία εθελοντική, μη πολιτική, μη κομματική, παιδαγωγική κίνηση για νέους και μεγάλους ανθρώπους, ανοικτή σε όλους, χωρίς διάκριση καταγωγής, φυλής ή πίστης, σύμφωνα με τον Σκοπό, τις Αρχές και τη Μέθοδο που καθόρισε ο Ιδρυτής. Σκοπός της Προσκοπικής Κίνησης είναι να συμβάλλει στην ανάπτυξη των νέων ώστε να αξιοποιήσουν πλήρως τις σωματικές, διανοητικές, κοινωνικές και πνευματικές τους ικανότητες, να παραδώσει δηλαδή στην κοινωνία άξιους, χρήσιμους, ηθικούς και υπεύθυνους πολίτες.

Αποστολή του Προσκοπισμού είναι να συνεισφέρει στην εκπαίδευση των νέων, μέσω ενός συστήματος αξιών βασισμένου στην Προσκοπική Υπόσχεση και Νόμο, να βοηθήσει στην οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου, όπου οι άνθρωποι ολοκληρώνονται σαν άτομα και διαδραματίζουν έναν εποικοδομητικό ρόλο στην κοινωνία.(Durban 1999).

Ο Προσκοπισμός βασίζεται σε τρεις γενικές Αρχές, που αντιπροσωπεύουν τους θεμελιώδεις νόμους και τα πιστεύω τους. Αυτά αναφέρονται ως "Καθήκον προς τον Θεό", "Καθήκον προς τους άλλους" και "Καθήκον προς τον εαυτό μας."

• Καθήκον προς τον Θεό: "Στις πνευματικές αξίες, πίστη στη θρησκεία, που τις εκφράζει και αποδοχή των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτή." Σε αντίθεση με τον τίτλο, στο κείμενο δε χρησιμοποιείται η λέξη "Θεός", για να διευκρινιστεί ότι η πρόταση καλύπτει επίσης και Θρησκείες οι οποίες δεν είναι μονοθεϊστικές, όπως ο Ινδουισμός ή εκείνες οι οποίες δεν αναγνωρίζουν ένα προσωπικό Θεό, όπως ο Βουδισμός.
• Καθήκον προς τους άλλους: "αφοσίωση στη χώρα σου σε αρμονία με την προώθηση της τοπικής, εθνικής και διεθνούς ειρήνης, κατανόησης και συνεργασίας" και "συμμετοχή στην ανάπτυξη της κοινωνίας, με αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ανάπτυξης του φυσικού κόσμου."
• Καθήκον προς τον εαυτό μας: "υπευθυνότητα για την ανάπτυξη του εαυτού", δηλαδή ότι ο άνθρωπος πρέπει να αναλαμβάνει υπευθυνότητα για την ανάπτυξη των δικών του δυνατοτήτων.

Μέσο για τη διατύπωση αυτών των αρχών με κατανοητό και ελκυστικό τρόπο για τους νέους είναι η Υπόσχεση και ο Νόμος, τα οποία έχουν όλες οι Προσκοπικές οργανώσεις.

Η Προσκοπική Μέθοδος Διαπαιδαγώγησης είναι ο τρόπος τον οποίο χρησιμοποιεί ο Προσκοπισμός για να επιτύχει τους εκπαιδευτικούς του σκοπούς. Η Μέθοδος αυτή είναι ενιαία για όλους τους κλάδους., βασίζεται στην αυτοεκπαίδευση, την προοδευτικότητα, την αυτενέργεια.

Τα βασικά συστατικά της είναι οκτώ αλληλένδετα στοιχεία τα οποία συνθέτουν την Προσκοπική Μέθοδο Διαπαιδαγώγησης:

1. Ο Νόμος και η Υπόσχεση, που εισάγουν ένα πλαίσιο ηθικών αρχών.
2. Η μάθηση μέσα από την πράξη
3. Η δράση σε μικρές ομάδες
4. Το συμβολικό πλαίσιο, που δημιουργεί το ιδιότυπο Προσκοπικό περιβάλλον και αναπτύσσει το Προσκοπικό πνεύμα
5. Το προοδευτικό σύστημα ατομικής προόδου
6. Η φύση και η ζωή στη φύση
7. Η υποστήριξη των ενηλίκων και το προσωπικό παράδειγμα.
8. Διάδραση με την Κοινωνία

Η προσκοπική στολή είναι ένα ευρέως αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό του Προσκοπισμού. Σύμφωνα με τα λόγια του Μπέηντεν-Πάουελ στο World Jamboree 1937, κρύβει όλες τις κοινωνικές διαφορές σε μία χώρα και προωθεί την ισότητα, όμως, το ποιο σημαντικό είναι ότι καλύπτει τις διαφορές μεταξύ χωρών, φυλών και θρησκευμάτων, ενώ δημιουργεί την αίσθηση στα μέλη ότι ανήκουν σε μία μεγάλη αδελφότητα.^[1] Η αρχική στολή, ακόμα ευρέως αναγνωρισμένη, αποτελούνταν από ένα χακί πουκάμισο, κοντό παντελόνι και ένα πλατύγυρο καπέλο εκστρατείας. Ο Μπέηντεν-Πάουελ φορούσε κοντό παντελόνι, γιατί πίστευε ότι το να είσαι ντυμένος πρόσκοπος, βοήθησε στο να μειωθεί η απόσταση ηλικίας μεταξύ των ενηλίκων και της νεολαίας. Τα πουκάμισα πλέον έχουν συνήθως χρώμα μπλε, πορτοκαλί, κόκκινο ή πράσινο, ενώ τα κοντά παντελόνια αντικαθίστανται συχνά από μακρύ παντελόνι για όλο τον χρόνο ή μόνο όταν έχει κρύο καιρό.

Ενώ σχεδιάστηκε για την ευφυία και την ισότητα, η προσκοπική στολή είναι επίσης πρακτική. Τα πουκάμισα έχουν παραδοσιακά παχιές ραφές, για να τα καθιστούν ιδανικά για χρήση σε κατασκευή πρόχειρων φορείων, σε συνδυασμό με σανίδες, μία παραδοσιακή αλλά ξεπερασμένη τεχνική. Τα δερμάτινα λουράκια και οι μπαρέτες των καπέλων εκστρατείας, σε συνδυασμό με τις ξύλινες ράβδους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης ως αιμοστατικοί επίδεσμοι. Τα μαντήλια επελέγησαν επειδή θα μπορούσαν εύκολα να χρησιμοποιηθούν ως αορτήρας ή τριγωνικός επίδεσμος για τον πρόσκοπο που το είχε ανάγκη. Επίσης, οι πρόσκοποι ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν τους καλτσοδέτες τους, σε περίπτωση κατά την οποία είναι αναγκαίο ένα καλώδιο πρόσδεσης.^[1]

Το διακριτικό σήμα για όλες τις προσκοπικές στολές, αναγνωρίζεται και φοριέται σε όλο τον κόσμο. Περιλαμβάνει το Ξύλινο Σήμα (Wood Badge) και το Παγκόσμιο Σήμα Μέλους (World Membership Badge). Ο προσκοπισμός έχει δύο διεθνώς γνωστά σύμβολα: το τριφύλλι (trefoil) που χρησιμοποιείται από τα μέλη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Οδηγών και Κοριτσιών Προσκόπων (WAGGGS), ενώ το άνθος κρίνου (fleur-de-lis) από τους οργανισμούς μέλη της WOSM και τις περισσότερες άλλες οργανώσεις προσκοπισμού.^[2][3] Το σήμα αναπαριστά ένα άνθος κρίνου σε μοβ φόντο, κυκλωμένο από ένα σχοινί το οποίο συμβολίζει την παγκοσμιότητα της Προσκοπικής κίνησης ενώ στο κάτω μέρος είναι δεμένο με τον κόμπο του Ηρακλή (σταυρόκομπο), σύμβολο παγκόσμιας προσκοπικής αδελφοσύνης και ενότητας. Το κρίνο είναι σχεδιασμένο με τον τρόπο που χρησιμοποιούνταν στις παλιές πυξίδες για να δείχνει τον Βορρά. Τα τρία σκέλη αντιπροσωπεύουν τα καθήκοντα προς τον Θεό, τον εαυτό και τους άλλους και το κορδόνι την ενότητα της προσκοπικής κίνησης και τα δύο αστέρια αντιπροσωπεύουν τον Νόμο και την Υπόσχεση.

Η σβάστικα χρησιμοποιήθηκε ως ένα πρώιμο σύμβολο του Συνδέσμου Προσκόπων του Ηνωμένου Βασιλείου. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στον Προσκοπισμό ως Ευχαριστήριο Σήμα (Βορειοαμερικανικό σύμβολο ειρήνης, αρμονίας, ισότητας και ισορροπίας) το 1911. Ο Λόρδος Μπέηντεν-Πάουελ, στον σχεδιασμό του Μεταλλίου Αξίας, προσέθεσε μία σβάστικα στο προσκοπικό καπέλο για να συμβολίζει την καλή τύχη προς τον παραλήπτη. Το 1934, οι πρόσκοποι ζήτησαν μία αλλαγή στον σχεδιασμό, λόγω της σύνδεσης της σβάστικας με την πρόσφατη χρήση της από το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP). Ένα νέο Μετάλλιο Αξίας εκδόθηκε από την Ένωση Προσκόπων το 1935.

• Λυκόπουλο (7-11 ετών)
• Πρόσκοπος (11-15 ετών)
• Κοινότητα (15-18 ετών)
• Προσκοπικό Δίκτυο (18-26 ετών)
• Ενήλικο Στέλεχος (από τα 18 έτη)

Υπόσχομαι στην τιμή μου
να εκτελώ το καθήκον μου προς τον Θεό και την Πατρίδα
να βοηθώ κάθε άνθρωπο σε κάθε περίσταση και
να τηρώ τον Νόμο των Προσκόπων.
(Η υπόσχεση του Προσκόπου προσαρμόζεται σε πολλές χώρες αναλόγως με τη θρησκεία και το πολίτευμα)

1. Ο Πρόσκοπος λέει την αλήθεια και κρατά τον λόγο του.
2. Ο Πρόσκοπος είναι δίκαιος, άξιος να τον εμπιστεύονται, ξέρει να πειθαρχεί και να τηρεί τους Νόμους.
3. Ο Πρόσκοπος είναι χρήσιμος στην οικογένειά του και την κοινωνία.
4. Ο Πρόσκοπος είναι φίλος κι ευγενής προς όλους κι αδελφός με κάθε Πρόσκοπο.
5. Ο Πρόσκοπος σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους, προσέχει τα λόγια και τις πράξεις του.
6. Ο Πρόσκοπος αγαπά τη φύση και προστατεύει το περιβάλλον.
7. Ο Πρόσκοπος είναι εύθυμος και αισιόδοξος.
8. Ο Πρόσκοπος είναι οικονόμος και φροντίζει για την καλή χρήση του χρόνου.
9. Ο Πρόσκοπος είναι εργατικός και προοδεύει με τις ικανότητές του.
10. Ο Πρόσκοπος είναι αποφασιστικός, έχει θάρρος και αυτοπεποίθηση κι αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του.

• Έσo έτοιμος / Be Prepared (Αγγλικά) / Allzeit Bereit (Γερμανικά) / Siempre listos (Ισπανικά) / Toujours Prêt (Γαλλικά)
• Πάντα Μπρος
• Αιέν Αριστεύειν (δοσμένο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στους Έλληνες Προσκόπους)
• Πάντα Πρόθυμος για το καλό! (Ρητό Λυκοπούλων)^[4]
• Καλό Κυνήγι (ευχή για καλή συνέχεια)

Οι πρόσκοποι όταν είναι στη φύση έχουν διάφορες γνώσεις ώστε να μπορούν να διαβιώσουν τεχνικές όπως: προσανατολισμός, κόμποι, πρώτες βοήθειες, συνδέσεις, φυσιογνωσία κ.α.

Ο Προσκοπισμός είναι μη-πολιτικός με την έννοια ότι δεν εμπλέκεται στον αγώνα για εξουσία ούτε συνδέεται με κανένα πολιτικό κόμμα ή οργάνωση. Αυτός ο μη πολιτικός χαρακτήρας αποτελεί καταστατική προϋπόθεση για όλες τις εθνικές οργανώσεις και έχει γίνει αιτία να απορριφθούν από το Παγκόσμιο Προσκοπικό Γραφείο Προσκοπικές οργανώσεις που χειραγωγούνταν πολιτικά (όπως π.χ. η Ελληνική την περίοδο που έγινε μέλος της ΕΟΝ). Αντίθετα οι πρόσκοποι ενθαρρύνονται να συμμετέχουν και να παίρνουν ενεργό μέρος στις δραστηριότητες της κοινωνίας, στην οποία ζούνε.

Οι συμμετέχοντες στον Προσκοπισμό προσέρχονται εθελοντικά τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες, αποδεχόμενοι τις αρχές του Προσκοπισμού. Οι ενήλικες είναι συνήθως παλιοί Πρόσκοποι και δεν αμείβονται ενώ στις Προσκοπικές οργανώσεις γίνονται δεκτά αγόρια και κορίτσια, εκτός από κάποιες χώρες, στις οποίες επιτρέπονται μόνο αγόρια.

Πιο πρόσφατα, οι Πρόσκοποι της Αμερικής (Boy Scouts of America) αποτέλεσαν το επίκεντρο παραπόνων στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς δεν επέτρεπαν την ανοικτή συμμετοχή σε άθεους, αγνωστικιστές.^[5]Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Οργάνωση Προσκοπισμού (The Scout Association) δέχτηκε αίτηση παραπόνων για την επιμονή της στη χρήση θρησκευτικής υπόσχεσης,^[6] που οδήγησε στην καθιέρωση μιας εναλλακτικής, τον Ιανουάριο του 2014 για όσους δεν θέλουν να αναφέρουν ένα θεό στην υπόσχεσή τους.^[7]

• Προσκοπισμός στην Ελλάδα

• Το Εγκόλπιο του Προσκόπου, Εκδόσεις Σ.Ε.Π., 1999
• Θεμελιώδεις Αρχές του Προσκοπισμού, Εκδόσεις Σ.Ε.Π., 1991
• Προσκοπικές Γνώσεις, Εκδόσεις Σ.Ε.Π., 1990
• Π.Δ.Καγκελάρη: Αθανάσιος Λευκαδίτης 1872-1944, Ιδρυτής του Ελληνικού Προσκοπισμού, 1972 και 1994

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   προσκοπισμός

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Προσκοπισμός

• Milestones in World Scouting
• «Scouting Milestones - Scouting history site». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2015. 
• World Scouting infopage by Troop 97
• The World Scout Emblem by Pinetree Web Αρχειοθετήθηκε 2009-06-27 στο Wayback Machine.
• The Scouting Pages - All sorts of Scouting Facts
• Προσκοπισμός στο Curlie
• Scoutwiki - διεθνής wiki για τον Προσκοπισμό
• Σώμα Ελλήνων Προσκόπων