Πολίτης δεύτερης κατηγορίας είναι το άτομο το οποίο υφίσταται συστηματικές και ενεργές διακρίσεις εντός του κράτους ή άλλης πολιτικής δικαιοδοσίας, παρά την ονομαστική του ιδιότητα ως πολίτης ή ως νόμιμος κάτοικος στον τόπο αυτό. Παρόλο που δεν είναι σκλάβοι, παράνομοι, λαθραίοι μετανάστες ή εγκληματίες, οι πολίτες δεύτερης κατηγορίας έχουν σημαντικά περιορισμένα νομικά και πολιτικά δικαιώματα, καθώς και κοινωνικοοικονομικές ευκαιρίες, ενώ συχνά υπόκεινται σε κακομεταχείριση και εκμετάλλευση στα χέρια των υποτιθέμενων προϊσταμένων τους. Συστήματα με ντε φάκτο πολίτες δεύτερης κατηγορίας θεωρούνται ευρέως ότι παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα . ^{[1] [2]}

Οι τυπικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι πολίτες δεύτερης κατηγορίας περιλαμβάνουν συνήθως:

• στέρηση του δικαιώματος ψήφου (έλλειψη ή απώλεια δικαιωμάτων ψήφου)
• περιορισμοί στη δημόσια ή στρατιωτική θητεία (δεν συμπεριλαμβάνεται η στράτευση σε κάθε περίπτωση)
• περιορισμοί στη γλώσσα, στη θρησκεία, στην εκπαίδευση
• έλλειψη ελευθερίας κινήσεων, έκφρασης και συνεταιρίζεσθαι
• περιορισμοί στο δικαίωμα φύλαξης και οπλοφορίας
• περιορισμοί στο γάμο
• περιορισμοί στη στέγαση
• περιορισμούς στην ιδιοκτησία

Η κατηγορία χρησιμοποιείται ανεπίσημα και είναι ακαδημαϊκή, κατά κύριο λόγο. Ενδεικτικά, ο ίδιος ο όρος χρησιμοποιείται υποτιμητικά από σχολιαστές. Οι κυβερνήσεις αρνούνται πολλές φορές την ύπαρξη δεύτερης τάξης εντός της χώρας τους και ως άτυπη κατηγορία, η υπηκοότητα δεύτερης κατηγορίας δεν μετριέται με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά περιπτώσεις όπως οι Νότιες Ηνωμένες Πολιτείες υπό φυλετικό διαχωρισμό και οι Νόμοι του Τζιμ Κρόου, η καταστολή των Αβορίγινων στην Αυστραλία πριν από το 1967, η επέλαση εθνοτικών ομάδων που χαρακτηρίστηκαν ως «ειδικοί έποικοι» στη Σοβιετική Ένωση, το καθεστώς του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, οι γυναίκες στη Σαουδική Αραβία που τηρούν το νόμο της Σαρία της Σαουδικής Αραβίας, άτομα ΛΟΑΤ σε χώρες που δεν επιτρέπουν γάμους ομοφυλοφίλων ή ποινικοποιούν κατηγορηματικά τις συναινετικές σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ομοφυλοφίλων και οι Ρωμαιοκαθολικοί στη Βόρεια Ιρλανδία κατά την κοινοβουλευτική εποχή. Οι εν λόγω περιπτώσεις αποτελούν όλες τους παραδείγματα ομάδων που ιστορικά έχουν περιγραφεί ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και ως θύματα κρατικών διακρίσεων. Ιστορικά, πριν τα μέσα του 20ού αιώνα, τούτη η πολιτική εφαρμόστηκε από αρκετές ευρωπαϊκές αποικιοκρατίες σε αποίκους υπερπόντιων κτήσεων.

Ένας αλλοδαπός ή ένας αλλοδαπός υπήκοος, και τα τέκνα γενικότερα, αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα πολιτών δεύτερης κατηγορίας, δίχως αυτό να συνεπάγεται με απουσία νομικής προστασίας, ούτε και έλλειψης αποδοχής από τον τοπικό πληθυσμό. Στερούνται, όμως, πολλά από τα πολιτικά δικαιώματα που συνήθως δίνονται στην κυρίαρχη κοινωνική ομάδα. ^[3] Ένας πολιτογραφημένος πολίτης από την άλλη πλευρά έχει ουσιαστικά τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με οποιονδήποτε άλλον πολίτη, εκτός από έναν ενδεχόμενο αποκλεισμό από ορισμένα δημόσια αξιώματα, ενώ επίσης προστατεύεται νομικά.

• Οι ενήλικες που δεν έχουν κλείσει το 21ο έτος της ηλικίας τους σε αρκετές πολιτείες στις ΗΠΑ απαγορεύεται βάσει νόμου να αγοράζουν συγκεκριμένα αγαθά ή να έχουν πρόσβαση σε συγκεκριμένες υπηρεσίες (π.χ. δωμάτια ξενοδοχείων/μοτέλ, καπνός, ναρκωτικά, αλκοόλ, όπλα και τζόγος).
• Προτάσεις για ένα πρόγραμμα φιλοξενουμένων εργαζομένων στις ΗΠΑ — το οποίο θα παρείχε νομικό καθεστώς και θα δέχεται ξένους εργαζομένους στις ΗΠΑ, αλλά δεν θα τους παρέχει την ιθαγένεια — έχουν επικριθεί με το σκεπτικό ότι μια τέτοια πολιτική θα δημιουργούσε μη πολίτες δεύτερης κατηγορίας. ^{[4] [5]}
• Οι Λετονοί μη πολίτες αποτελούν μια ομάδα παρόμοια με πολίτες δεύτερης κατηγορίας. ^[6] Αν και δεν θεωρούνται αλλοδαποί (δεν έχουν άλλη υπηκοότητα, έχουν λετονικές ταυτότητες), έχουν λιγότερα δικαιώματα σε σχέση με τους πλήρεις πολίτες. Παραδείγματος χάριν, οι μη πολίτες δεν έχουν δικαίωμα ψήφου ή κατοχής δημοσίων αξιωμάτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας έχει περιγράψει ότι η κατάστασή τους τους κάνει να αισθάνονται «πολίτες δεύτερης κατηγορίας». Οι Εσθονοί μη πολίτες βρίσκονται σε παρόμοια θέση.
• Οι Νεοζηλανδοί λαμβάνουν αυτόματα « Βίζα Ειδικής Κατηγορίας » κατά την είσοδό τους στην Αυστραλία, η οποία δεν τους επιτρέπει να πάρουν την αυστραλιανή υπηκοότητα. Οι Νεοζηλανδοί δεν έχουν πρόσβαση στο Centrelink, μία υπηρεσία κοινωνικής ασφάλισης. Αυτό σημαίνει ότι εάν, για παράδειγμα, ένας Νεοζηλανδός ήρθε στην Αυστραλία για να ζήσει με τον Αυστραλό σύζυγό του και αυτός ο σύζυγος διέπραξε ενδοοικογενειακή βία εναντίον του, ο Νεοζηλανδός δεν θα μπορούσε στη συνέχεια να απευθυνθεί στο Centrelink για να του παράσχει χρήματα για να εγκαταλείψει τον κακοποιό σύζυγο .
• Στη Μαλαισία, ως μέρος της έννοιας του Ketuanan Melayu (λιτ. Η υπεροχή της Μαλαισίας), ένας πολίτης που δεν θεωρείται ότι έχει καθεστώς Μπουμιπουτέρα αντιμετωπίζει διακρίσεις σε θέματα όπως η οικονομική ελευθερία, η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση . ^[7]
• Οι Κινέζοι πολίτες της ηπειρωτικής χώρας που εγκαθίστανται στο Χονγκ Κονγκ ή στο Μακάο μέσω άδειας μονής κατεύθυνσης δεν έχουν δικαιώματα ιθαγένειας (όπως η απόκτηση διαβατηρίου ) τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στην ΕΔΠ μετά την εγκατάσταση, αλλά πριν από την απόκτηση του καθεστώτος μόνιμου κατοίκου. είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
• Ειδικός μόνιμος κάτοικος (特別永住者) είναι ένας τύπος Ιάπωνα κατοίκου με καταγωγή που συνήθως σχετίζεται με τις πρώην αποικίες του, την Κορέα ή την Ταϊβάν . Έχουν συνήθως προσφέρει πρόσθετα δικαιώματα και προνόμια πέρα από αυτά των κανονικών Μόνιμων Κατοίκων, αλλά εξακολουθούν να μην μπορούν να ψηφίσουν στις ιαπωνικές εκλογές .
• Ο νόμος για τη βρετανική ιθαγένεια του 1981 επαναταξινόμησε τις βρετανικές εθνικές τάξεις ως υπηκόους Βρετανικών Υπερπόντιων Εδαφών, Βρετανούς Υπηκόους (Υπόδημους) και Βρετανούς Υπερπόντιους πολίτες εκτός από τους Βρετανούς πολίτες . Ο Μάρτιν Λι από το Χονγκ Κονγκ ισχυρίστηκε ότι είναι "Μία χώρα, έξι υπηκοότητες". Η δημιουργία της τάξης Βρετανών υπηκόων (Overseas) (BNO) σατιρίστηκε ως "Βρετανικό ΟΧΙ" από ορισμένα μέσα ενημέρωσης του Χονγκ Κονγκ. ^{[8] :40}.
• Το Μπουρακούμιν (部落民) είναι ένας χαρακτηρισμός της ιαπωνικής ιδιότητας δεύτερης κατηγορίας που σημαίνει τα άτομα που προέρχονται από ένα μέρος που ονομάζεται "μπουράκου". Το «Μπουράκου» ουσιαστικά σημαίνει χωριό ή μικρή συνοικία. Για πολύ καιρό, οι άνθρωποι κάνουν διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων από ένα «μπουρακού», παρόλο που ανήκουν στην ίδια φυλή, και δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των απλών Ιαπώνων και των ανθρώπων που ονομάζονται μπουρακούμιν. Δεν είναι σαφές πότε και γιατί ξεκίνησε αυτό, αλλά λέγεται ότι ήταν πιο συνηθισμένο στην περίοδο Έντο . ^[9] Συχνά ονομάζονται eta (穢多) ή Χινίν (非人) που σημαίνει μολυσμένος ή μη άνθρωπος. Παρόλο που το 1871, αυτή η διάκριση τερματίστηκε επίσημα από το kaihourei (解放令), πολλοί άνθρωποι αντιστάθηκαν και συνέχισαν να τους αντιμετωπίζουν ως μπουρκουμίν. Σήμερα, λιγότεροι άνθρωποι κάνουν διακρίσεις έναντι της μπουρκουμίνης, ωστόσο, ο όρος μπουρκουμίνη εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως διακριτική λέξη, ενώ υπάρχουν ορισμένες πρόσφατες νέες γενιές που δεν γνωρίζουν καν τον όρο και την ιδέα της μπουρκουμίνης. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις, ειδικά όταν πιάνουν δουλειά ή παντρεύονται. ^[10] Αυτές οι περιπτώσεις συχνά αναφέρονται ως προβλήματα.