Οξύνεια Τρικάλων

Συντεταγμένες: 39°49′35″N 21°29′24″E / 39.82639°N 21.49000°E / 39.82639; 21.49000

Οξύνεια
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στην Οξύνεια
Οξύνεια is located in Greece
Οξύνεια
Οξύνεια
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
Αποκεντρωμένη ΔιοίκησηΘεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας
ΠεριφέρειαΘεσσαλίας
Περιφερειακή ΕνότηταΤρικάλων
ΔήμοςΜετεώρων
Δημοτική ΕνότηταΧασίων
Δημοτική ΚοινότηταΟξύνειας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΘεσσαλία
ΝομόςΤρικάλων
Υψόμετρο520 μέτρα
Έκταση29 χλμ.²
Πληθυσμός
Μόνιμος357
Έτος απογραφής2021
Πυκν. πληθ.12.31 κατ./χλμ.2
Πληροφορίες
ΠολιούχοςΆγιος Γεώργιος
Παλαιά ονομασίαΣτην αρχαία Ελλάδα ως:
• Ὀξύνιον
• Ὀξύνεια
Στη Βυζαντινή και την Οθωμανική αυτοκρατορία, καθώς και στο Βασίλειο της Ελλάδος (έως το 1928) ως:
• Μερίτσα
• Μερίτση
• Μαρίτσα
• Μιρίτσα
Στα νεότερα χρόνια ως:
• Ὀξύνεια (1928–1976)
Ονομασία κατοίκωνΟξυνειώτης/-ες ή Οξυνειώτισσα/-ες
Ταχ. κώδικας422 00
Τηλ. κωδικός24320

Η Οξύνεια είναι χωριό της βορειοδυτικής Θεσσαλίας, που διοικητικά υπάγεται στην δημοτική ενότητα Χασίων, του δήμου Μετεώρων, της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων (πρώην νομός Τρικάλων).[1][2]

Χαρακτηρίζεται ως αγροτικός ορεινός οικισμός που καταλαμβάνει επιφάνεια έκτασης, 29 χλμ² και είναι κτισμένος σε υψόμετρο 520 μέτρων. Σύμφωνα με την απογραφή που διενεργήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) το 2021, οι μόνιμοι κάτοικοι ανέρχονταν στους 357, με την πυκνότητα πληθυσμού να ορίζονταν στους 12,31 κατοίκους ανά χλμ².

Το χωριό γειτνιάζει με άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα χωριά, όπως, στα νότια με τον Ξηρόκαμπο, στα νοτιοανατολικά με την Μύκανη, στα βορειανατολικά με το Αγιόφυλλο, στα βορειοδυτικά με τους Σταγιάδες και την Αγναντιά, και στα δυτικά με το Κακοπλεύρι.

Γεωγραφικά - ιστορικά στοιχεία

Η Οξύνεια βρίσκεται προς τα βόρεια όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών, στους νότιους πρόποδες των Ορέων Αντιχάσια σε υψόμετρο 520 μέτρα.[3] Απέχει περίπου 43 χλμ. ΒΔ. από τα Τρίκαλα και 22 χλμ. ΒΔ. την Καλαμπάκα (έδρα του δήμου). Το χωριό είναι κτισμένο σε περιοχή που περικλείεται από 14.000 στρ. δρυών και πλατάνων, ενώ από το ύψωμα «Καλόγεροι» είναι ορατά τα Μετέωρα και ο Όλυμπος. Ανατολικά του περνάει ο χείμαρρος Μύκανι ενώ βορειοδυτικά προς τον οικισμό Κακοπλεύρι βρίσκεται το σπήλαιο «Γκιγκόρος». Αναφέρεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας με την ονομασία Μερίτσα (ήμερο μέρος, ετυμολογούν οι ντόπιοι) και οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως γεωργοκτηνοτρόφοι, ενώ κάποιοι απασχολούνται στον κυλινδρόμυλο της Μύκανης και τη μονάδα τυροκομικών προϊόντων.[2]

Κοντά στο χωριό έχουν εντοπιστεί αρχαία λείψανα[4] ενώ η εκκλησία του Αγίου Γεωργίουέχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. "Πρόκειται για επιμήκη ναό, αποτελούμενο από δύο συνεχόμενα μονόχωρα τμήματα στεγαζόμενα με τρούλλους, με καμαροσκεπή νάρθηκα στη δυτική πλευρά, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής της Πίνδου. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν από τους Χιοναδίτες ζωγράφους Κωνσταντίνο και Μιχαήλ Μιχαήλ και Ιωάννη το 1779, σύμφωνα με επιγραφή στη νότια είσοδο"[5]

Σιδηροδρομικός Σταθμός Οξύνειας

Διοικητικές μεταβολές

Τα πρώτα χρόνια που ακολούθησαν μετά την επικύρωση της Συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης τον Ιούλιο του 1881, το ελληνικό κράτος αναδιαμόρφωσε την διοικητική διαίρεση των νέων προσαρτημένων εδαφών. Ως εκ τούτου, το 1883, με βασιλικό διάταγμα (ΦΕΚ: 126/Α/02-04-1883) επικυρώθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμογή, οι διοικητικές αλλαγές και τα όρια, των νομών, δήμων και κοινοτήτων, αυτών των εδαφών [6]. Έτσι, έπαψαν να υφίστανται και επίσημα οι διοικητικές διαιρέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στο ίδιο διάταγμα [6] αναφέρεται ότι, ο νομός Τρικάλων αποτελούνταν από τρεις επαρχίες: (α) Τρικάλων, (β) Καλαμπάκας και (γ) Καρδίτσας. Κάθε επαρχία διαιρέθηκε σε δήμους. Οι πρώτες δύο αριθμούσαν, η κάθε μία, από 7 και η τελευταία 13. Ο νεοσύστατος, τότε, δήμος Οξύνειας είχε πρωτεύουσα την Μερίτσα και περιελάβανε 10 χωριά/οικισμούς: (α) Μερίτσα (σημερινή Οξύνεια), (β) Βουτάδες (ακατοίκητος), (γ) Κακοπλεύρι, (δ) Σταγιάδες, (ε) Όστροβος (σημερινή Αγναντιά), (στ) Βελεμίστι (σημερινό Αγιόφυλλο), (ζ) Φλιάκα Κερασιάς (σημερινός Θεοτόκος), (η) Βουρλοχώρι (σημερινή Αχλαδιά), (θ) Τσιούγκουρον (σημερινό Άγιος Δημήτριος) και (ι) Γαύροβον (σημερινός Γαύρος). Ο δήμος, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, υπάγονταν στην Επαρχία Καλαμπάκας, μαζί με τους δήμους: (α) Αιγίνιο, (β) Χαλκίδος, (γ) Λάκμωνος, (δ) Καστανιάς, (ε) Μαλακασίου και (στ) Τυμφαίων.

Το 1889 [7], στον δήμο Οξύνειας προσαρτάται και ο οικισμός Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Σταγιάδων), όπου λίγα χρόνια αργότερα [8] μαζί και με τον οικισμό Βουτάδες καταργούνται, παύουν να υφίστανται, λόγω του ότι εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους.[9]

Το 1912 [10], όλα τα χωριά (10 στο σύνολο) αποσπάστηκαν από τον δήμο, ο οποίος καταργήθηκε [9], και στην θέση του συστάθηκαν 10 ομώνυμες κοινότητες. Μία για κάθε χωριό. Η κοινότητα Μερίτσας μετονομάστηκε το 1928, σε κοινότητα Οξύνειας, λόγω της μετονομασίας του ομώνυμου χωριού.[9][11][12]

Σύμφωνα με το σχέδιο «Καποδίστριας» (1997), η κοινότητα καταργήθηκε και ο οικισμός της προσαρτήθηκε στον δήμο Χασίων [13][14], ενώ με το σχέδιο «Καλλικράτης» (2010) έγινε επανασύσταση της κοινότητας, όπου σε αυτήν σήμερα υπάγονται οι οικισμοί: (α) Οξύνεια και (β) Μύκανη.[12][14][15][16]

Απογραφή πληθυσμού

Μετά την επικύρωση της Συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης (1881), με βασιλικό διάταγμα (ΦΕΚ: 53/Α/26-06-1881) απεφάνθη η διενέργεια ειδικής απογραφής των νέων προσαρτημένων εδαφών, στην τότε ελληνική επικράτεια. Όπως περιγράφεται στο άρθρο 8, του συγκεκριμένου διατάγματος, η απογραφή είχε χαρακτηριστεί ως πρόχειρη και υπεύθυνος για την ορθότητα των στοιχείων ορίστηκε ο εκάστοτε διορισμένος βασιλικός επίτροπος της περιοχής δικαιοδοσίας που του αναλογούσε.[17]

Από την πρώτη απογραφή το 1881 έως και το 1961, το χωριό γνώρισε τεράστια πληθυσμιακή ανάπτυξη (βλ. Πίνακα Α'). Παρά τους ελληνοτουρκικούς (1897 και 1919 – 1922), βαλκανικούς (1912 – 1913) , παγκόσμιους (1914 – 1918 και 1939 – 1945) και εμφύλιους (1946 – 1949) πολέμους που μεσολάβησαν σε αυτό το διάστημα 80 χρόνων, ο πληθυσμός του χωριού εκτινάχθηκε κατά 131%, παρόλο που κανείς θα περίμενε ως άμεσο αποτέλεσμα όλων αυτών, την συρρίκνωσή του. Η μέγιστη τιμή καταγράφηκε στην απογραφή του 1961, όπου το χωριό αριθμούσε 797 κατοίκους, σημειώνοντας συγχρόνως και την πολυπληθέστερη προσθήκη νέων ανθρώπων (+194, αύξηση κατά 32.17%, συγκριτικά με την απογραφή του 1951).

Εκ τότε, με μοναδική εξαίρεση την απογραφή του 1981, ο πληθυσμός μειώνεται διαρκώς (βλ. Πίνακα Α' και Πίνακα Β'). Καθοριστικό ρόλο έχουν παίξει: (α) η εσωτερική και η εξωτερική μετανάστευση, (β) οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν στα απομακρυσμένα χωριά και (γ) η επιβράδυνση του ρυθμού νέων γεννήσεων και η αύξηση των θανάτων. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε το 2001, όπου απογράφηκαν 136 λιγότεροι μόνιμοι κάτοικοι.

Στην τελευταία απογραφή, το 2021, το χωριό κατέγραψε για τέταρτη συνεχόμενη φορά πτώση του μόνιμου πληθυσμού του. Συνολικά απογράφηκαν 357, όπου η πυκνότητα πληθυσμού (βλ. Πίνακα Γ') ορίστηκε στους 12,31 κατοίκους ανά χλμ².

Πίνακας Α':    Πραγματικός πληθυσμός (1881 – 2021)
Έτος
απογραφής
Συνολικός
πληθυσμός
Μεταβολή (%) Άνδρες Μεταβολή (%) Γυναίκες Μεταβολή (%)
1881 [18] Σταθερό      345 Σταθερό    0 (0%) Σταθερό  187 Σταθερό    0 (0%) Σταθερό   158 Σταθερό    0 (0%)
1889 [7] Αύξηση      363 Αύξηση    18 (5.22%) Αύξηση  190 Αύξηση    3 (1.6%) Αύξηση   173 Αύξηση    15 (9.49%)
1896 [19] Αύξηση      392 Αύξηση    29 (7.99%) Αύξηση  209 Αύξηση    19 (10%) Αύξηση   183 Αύξηση    10 (5.78%)
1907 [20] Αύξηση      398 Αύξηση    6 (1.53%) Αύξηση  216 Αύξηση    7 (3.35) Μείωση   182 Μείωση    1 (0.55%)
1920 [21] Σταθερό      398 Σταθερό    0 (0%) Μείωση  208 Μείωση    8 (3.7%) Αύξηση   190 Αύξηση    8 (4.40)
1928 [22] Αύξηση      445 Αύξηση    47 (11.81%) Αύξηση  234 Αύξηση    26 (12.5%) Αύξηση   211 Αύξηση    21 (11.05%)
1940 [23] Αύξηση      571 Αύξηση    126 (28.31%) Αύξηση  313 Αύξηση    79 (33.76%) Αύξηση   258 Αύξηση    47 (22.27%)
1951 [24] Αύξηση      603 Αύξηση    32 (5.6%) Μείωση  311 Μείωση    2 (0.64%) Αύξηση   292 Αύξηση    34 (13.18%)
1961 [25] Αύξηση      797 Αύξηση    194 (32.17%) Αύξηση  393 Αύξηση    82 (26.37%) Αύξηση   403 Αύξηση    111 (38.01%)
1971 [26] Μείωση      640 Μείωση    157 (19.7%)
1981 [27] Αύξηση      690 Αύξηση    50 (7.81%)
1991 [28] Μείωση      654 Μείωση    36 (5.22%)
2001 [29] Μείωση      501 Μείωση    153 (23.39%)
2011 [30] Μείωση      436 Μείωση    65 (12.97%)
2021 Δεν υπάρχουν δεδομένα

[α] Ως πραγματικός πληθυσμός ορίζεται, ο συνολικός πληθυσμός που για οποιαδήποτε αιτία ήταν παρών την ημέρα απογραφής στον συγκεκριμένο τόπο, είτε αυτός διέμενε μονίμως εκεί, είτε βρέθηκε να διαμένει προσωρινός ή τυχαίως.[31]
[β] Από την απογραφή του 1971 και μετά, στα αναρτημένα αρχεία της ψηφιακής βιβλιοθήκης της ΕΛΣΤΑΤ, δεν εντοπίστηκε ο διαχωρισμός του πληθυσμού ως προς το φύλο.
[γ] Από την απογραφή του 2021 και μετά, δεν υφίσταται πλέον ως μέτρηση ο πραγματικός πληθυσμός, ο οποίος καταγράφηκε για τελευταία φορά, στην απογραφή του 2011.

Πίνακας Β':    Μόνιμος πληθυσμός και σύγκριση με τον πραγματικό (1991 – 2021)
Έτος
απογραφής
Μόνιμος
πληθυσμός
Μεταβολή (%) Πραγματικός
πληθυσμός
Διαφορά μεταξύ μόνιμου
και πραγματικού πληθυσμού
1991 [32] Μείωση    635 Σταθερό    0 (0%) Μείωση      654 19 άνθρωποι
2001 [32] Μείωση    499 Μείωση    136 (21.42%) Μείωση      501 2 άνθρωποι
2011 [32] Μείωση    431 Μείωση    68 (13.63%) Μείωση      436 5 άνθρωποι
2021 [33] Μείωση    357 Μείωση    74 (17.17%)

[α] Ως μόνιμος πληθυσμός ορίζεται, ο συνολικός πληθυσμός που δήλωσε ως μόνιμη κατοικία του, κατά την απογραφή του, τον συγκεκριμένο τόπο, ανεξάρτητα από το πού βρέθηκε και απογράφηκε στην επικράτεια της χώρας.[31]
[β] Από την απογραφή του 1991 και μετά, στις μετρήσεις της ΕΛΣΤΑΤ συμπεριλαμβάνεται και ο προσδιορισμός του μόνιμου πληθυσμού ενός τόπου.
[γ] Από την απογραφή του 2021 και μετά, δεν υφίσταται πλέον ως μέτρηση ο πραγματικός πληθυσμός, ο οποίος καταγράφηκε για τελευταία φορά, στην απογραφή του 2011.

Πίνακας Γ':    Πυκνότητα πραγματικού και μόνιμου πληθυσμού (1951 – 2021)
Έτος
απογραφής
Πυκνότητα πληθυσμού με βάση
τον πραγματικό πληθυσμό
Μεταβολή (%) Πυκνότητα πληθυσμού με βάση
τον μόνιμο πληθυσμό
Μεταβολή (%)
1951 [24] Αύξηση    22,33     κατ./χλμ.2 Σταθερό    0 (0%)
1961 [25] Αύξηση    27,48     κατ./χλμ.2 Αύξηση    5,15 (23.06%)
1971 [26] Μείωση    22.07     κατ./χλμ.2 Μείωση    5,41 (19.69%)
1981 [27] Αύξηση    23,79     κατ./χλμ.2 Αύξηση    1,72 (7.79%)
1991 [32] Μείωση    22,05     κατ./χλμ.2 Μείωση    1,74 (7.31%) Μείωση    21,90     κατ./χλμ.2 Σταθερό    0 (0%)
2001 [32] Μείωση    17,28     κατ./χλμ.2 Μείωση    4,77 (21.63%) Μείωση    17,21     κατ./χλμ.2 Μείωση    4,69 (21.42%)
2011 [32] Μείωση    15,03     κατ./χλμ.2 Μείωση    2,25 (13.02%) Μείωση    14,86     κατ./χλμ.2 Μείωση    2,35 (13.65%)
2021 [33] Μείωση    12,31     κατ./χλμ.2 Μείωση    2,55 (17.16%)

[α] Η πυκνότητα του πληθυσμού ενός τόπου ορίζεται ως, ο αριθμός των κατοίκων που ζουν σε ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο και υπολογίζεται εάν διαιρέσουμε τον πληθυσμό του τόπου με την έκτασή του. Εκφράζεται σε κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.[34]
[β] Από την απογραφή του 1951 και μετά, στα επίσημα έγγραφα συμπεριλαμβάνεται και η πυκνότητα του πληθυσμού ενός τόπου.
[γ] Από την απογραφή του 2021 και μετά, δεν υφίσταται πλέον ως μέτρηση ο πραγματικός πληθυσμός, ο οποίος καταγράφηκε για τελευταία φορά, στην απογραφή του 2011.

Παραπομπές

  1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 25. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 270. 
  2. 2,0 2,1 sakele1993. «Οικισμός Οξύνειας». Infotourist Meteora. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2023. 
  3. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 47. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 70. 
  4. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2023. 
  5. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ / Άγιος Γεώργιος Οξύνειας». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2023. 
  6. 6,0 6,1 Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (1883). Περί της εις δήμους διαιρέσεως της κατά τον νομό Τρικάλων επαρχίας Καλαμπάκας, (Σελίδα εγγράφου pdf, 22 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 194 / 664). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=18830100126
  7. 7,0 7,1 Υπουργείον Εσωτερικών (1890). Στατιστική της Ελλάδος – Πληθυσμός: απογραφή της 15ης και 16ης Απριλίου 1889, (Σελίδα εγγράφου pdf, 177 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 154). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον και Λιθογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00002.pdf
  8. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (1908). Περί κυρώσεως των αποτελεσμάτων της ενεργηθείσης της 27ης Οκτωβρίου 1907 γενικής απογραφής, (Σελίδα εγγράφου pdf, 218 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 210). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=19080100028
  9. 9,0 9,1 9,2 Ελληνική εταιρεία τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.). Διοικητική μεταβολή του δήμου και της κοινότητας Οξύνειας. Ανακτήθηκε από: https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/dkmet_details.php?id=420
  10. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (1912). Περί αναγνωρίσεως των δήμων και κοινοτήτων του νομού Τρικάλων, (Σελίδα εγγράφου pdf, 6 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 1518). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=19120100261
  11. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (1928). Περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών, (Σελίδα εγγράφου pdf, 7 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 613). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=19280100081
  12. 12,0 12,1 Ελληνική εταιρεία τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.). Διοικητική μεταβολή του οικισμού Οξύνειας. Ανακτήθηκε από: https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/oikmet_details.php?id=13798
  13. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (1997). Συγκρότηση της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, (Σελίδα εγγράφου pdf, 41 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 8829). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=19970100244
  14. 14,0 14,1 Ελληνική εταιρεία τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.). Διοικητική μεταβολή του δήμου Χασίων. Ανακτήθηκε από: https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/dkmet_details.php?id=6510
  15. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (2010). Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης, (Σελίδα εγγράφου pdf, 9 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 1793). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=20100100087
  16. Ελληνική εταιρεία τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.). Διοικητική μεταβολή του δήμου και της κοινότητας Καλαμπάκας. Ανακτήθηκε από: https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/dkmet_details.php?id=664
  17. Εφημερίς της Κυβερνήσεως (1881). Περί προσωρινής διοικήσεως των προσαρτώμενων τη Ελλάδι χωρών κλπ., (Σελίδα εγγράφου pdf, 2 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 344). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον. Ανακτήθηκε από: https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=18810100053
  18. Υπουργείον Εσωτερικών (1884). Πίνακες των επαρχιών Ηπείρου και Θεσσαλίας κατά την απογραφή του 1881, (Σελίδα εγγράφου pdf, 44 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 32). Αθήνα: Τυπογραφείον αδελφών Πέρρη. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00001.pdf
  19. Υπουργείον Εσωτερικών (1897). Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού κατά την 5η και 6η Οκτωβρίου 1896, (Σελίδα εγγράφου pdf, 304 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 163). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον και Λιθογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00003.pdf
  20. Υπουργείον των Εσωτερικών (1909). Στατιστικά αποτελέσματα της γενικής απογραφής του πληθυσμού κατά την 27η Οκτωβρίου 1907, (Σελίδα εγγράφου pdf, 427 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 424). Αθήνα: Τυπογραφείον Μιχαήλ Νικολαΐδου. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00007.pdf
  21. Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας (1921). Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Δεκεμβρίου 1920, (Σελίδα εγγράφου pdf, 305 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 284). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00016.pdf
  22. Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας (1935). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 15ης και 16ης Μαΐου 1928, (Σελίδα εγγράφου pdf, 347 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 327). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00023.pdf
  23. Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας (1950). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16ης Οκτωβρίου 1940, (Σελίδα εγγράφου pdf, 382 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 358). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00026.pdf
  24. 24,0 24,1 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1961). Αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού της 7ης Απριλίου 1951, (Σελίδα εγγράφου pdf, 451 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 248). Αθήνα: Εθνικόν Τυπογραφείον. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00028.pdf
  25. 25,0 25,1 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1963). Αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού – κατοικιών της 19ης Μαρτίου 1961, (Σελίδα εγγράφου pdf, 111 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 6.4.3). Αθήνα: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00049.pdf
  26. 26,0 26,1 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1980). Αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού – κατοικιών της 14ης Μαρτίου 1971, (Σελίδα εγγράφου pdf, 460 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 348). Αθήνα: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00053.pdf
  27. 27,0 27,1 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1994). Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού – κατοικιών της 5ης Απριλίου 1981, (Σελίδα εγγράφου pdf, 348 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 348). Αθήνα: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00062.pdf
  28. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1994). Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991, (Σελίδα εγγράφου pdf, 214 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 212). Αθήνα: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00086.pdf
  29. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (2003). Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 18ης Μαρτίου 2001, (Σελίδα εγγράφου pdf, 215 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 213). Αθήνα: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από: http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00095.pdf
  30. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (2014). Αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού − κατοικιών της 10ης Μαΐου 2011 που αφορούν στον De facto Πληθυσμό της Χώρας, (Σελίδα εγγράφου pdf, 157 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 11063). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.statistics.gr/documents/20181/1210503/FEK_defacto_rev.pdf/9c89fec2-5367-47f4-b34b-ba3a3ab38a4a
  31. 31,0 31,1 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (1996). Έκθεση, επί της γενικής απογραφής πληθυσμού κατοικιών και οικοτεχνίας της 17ης Μαρτίου 1991, (Σελίδα εγγράφου pdf, 14 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 14). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://international.ipums.org/international/resources/enum_materials_pdf/enum_instruct_gr1991a.pdf
  32. 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 Ελληνική Στατιστική Αρχή (2018). Απογραφές πληθυσμού 1991,2001,2011 σύμφωνα με την κωδικοποίηση της Απογραφής 2011, (Αριθμός σειράς στο έγγραφο excel: 7489). Ανακτήθηκε από: https://www.statistics.gr/documents/20181/1210503/Kallikratis_me_plithismous_1991_2011.xls/4b9f7484-fae7-44e2-852c-ec650dc0a5c8?version=1.0
  33. 33,0 33,1 Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (2024). Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών έτους 2021 που αφορούν στον Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας έως και το επίπεδο του οικισμού, (Σελίδα εγγράφου pdf, 169 – Σελίδα με βάση την αρίθμηση του εγγράφου, 21751). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε από: https://www.statistics.gr/documents/20181/17286366/FEK-2024-Tefxos-B-02090.pdf/d4daffb1-7210-a172-9729-52d4771ae785
  34. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (2015). Γεωγραφία Ε' Δημοτικού – Μαθαίνω για την Ελλάδα, Σελίδα 102. Αθήνα: Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος». ISBN 100000011001942.