Το νιτραιθένιο ή νιτραιθυλένιο είναι μια υγρή (στις συνηθισμένες συνθήκες, T = 25 °C, P = 1 atm) οργανική ένωση με χημικός τύπο C2H3NO2. Είναι το απλούστερο νιτροαλκένιο, δηλαδή μια άκυκλη ένωση με ένα διπλό δεσμό και μια νιτροομάδα (-NO2). Το νιτραιθένιο εξυπηρετεί ως ένα χρήσιμο ενδιάμεσο κατά την παραγωγή μιας ποικιλίας άλλων χημικών προϊόντων.
Ισομερή θέσης
Με βάση το χημικό του τύπο, C2H3NO2, έχει τουλάχιστον τα ακόλουθα ισομερή θέσης (όχι όλα σταθερά):
Αιθενονιτρονικό οξύ με σύντομο συντακτικό τύπο: CH2=C=NOOH (ταυτομεές του νιτραιθενίου).
Η ονομασία «νιτραιθένιο» θεωρεί ότι η ένωση είναι υποκατεστημένο αιθένιο, δηλαδή αιθένιο, ένα άτομο υδρογόνου του οποίου, έχει αντικατασταθεί από μια νιτροομάδα (-NO2).
Παραγωγή
Οργανική σύνθεση του νιτραιθένιου ή νιτραιθυλένιου.
Βιομηχανική
Το νιτραιθάνιο παράγεται βιομηχανικά σε δύο (2) στάδια:
1. Με επίδραση νιτρομεθάνιου σε μεθανάλη (ή και σε ένα ολιγομερές της, όπως την παραφορμαλδεΰδη). Το αρχικό αποτέλεσμα αυτής της αντίδρασης είναι η παραγωγή της 2-νιτραιθανόλης:
2. Στη συνέχεια, με επίδραση θειικού οξέος στην 2-νιτραιθανόλη αποσπάται μονομοριακά νερό, με μηχανισμό E2, παράγοντας νιτραιθένιο[1]:
Με απόσπαση υδραλογόνου από 1-αλο-2-νιτραιθάνιο παράγεται νιτραιθένιο[5]:
Γενικές ιδιότητες
Το νιτραιθένιο έχει μια διπολική ροπή που παράγεται από την προσέλκυση ηλεκτρονικού νέφους από τη νιτρομάδα που περιέχεται στο μόριο. Έτσι είναι διαλυτό στο νερό αλλά και σε μη πολικούς διαλύτες. Το νιτραιθένιο είναι εξαιρετικά δραστικό, ακόμη και σε χαμηλές θερμοκρασίες. Σύντομα αυτοδιασπάται σε θερμοκρασία δωματίου (20 °C). Σε αντιδιαστολή όμως με την αναφερόμενη αστάθειά του, βρέθηκε ότι είναι σχετικά σταθερό αν διαλυθεί στ βενζόιο, τουλάχιστον επί έξι (6) μήνες, αν αποθηκευθεί σε θερμοκρασία -10 °C[6].
Χημική συμπεριφορά και παράγωγα
Το νιτραιθένιο έχει ένα μόριο με έλλειμμα ηλεκτρονίων. Ως αποτέλεσμα, το νιτραιθένιο δρα ως ηλεκτρονιόφιλο στις αντιδράσεις. Είναι ικανό να αντιδρά αυτόρμητα ακόμη και σε θερμοκρασίες κάτω από -100 °C, δίνοντας συχνά εξώθερμες αντιδράαεις. Τα πιο συνηθισμένα είδη αντιδράσεων αυτής της ένωσης είναι οι αντιδράσεις κυκλοπροσθήκης, οι αντιδράσεις προσθήκης ελευθέρων ριζών και οι αντιδράσεις πυρηννόφιλης προσθήκης[7].
Κυκλοπροσθήκες
Το νιτραιθένιο μπορεί να δρα ως πηγή 2π ηλεκτρονίων σε μια κυκλοπροσθήκγη τύπου 4+2. Η νιτρομάδα εξυπηρετεί ως ομάδα προσέλκυσης ηλεκτρονικού νέφους, γεγονός που κάνει την ένωση μια καλή υποψήφια ως ένα «διενόφιλο». Π.χ. αντιδρά γρήγορα με το κυκλοπενταδιένιο, το σπειροεπταδιένιο, και τα παράγωγά τους, σε αντιδράσεις κυκλοπροσθήκης 4+2[6]. Ένα απλούστερο παράδειγμα είναι η αντίδραση νιτραιθενίου με 1,3-κυκλοβουταδιένιο, που δίνει 4-νιτροκυκλεξένιο[8]:
4-νιτροκυκλεξένιο
Ακόμη, το νιταιθένιο μπορεί να αντιδρά αρχικά με έναν «χειρόμοφρο» βινυλαιθέρα, και μετά να δίνει κυκλοπροσθήκη 3+2 με ένα διενόφιλο με έλλειμμα ηλεκτρονίου, όπως το διμεθυλοφουμαρικό οξύ. Οι αντιδράσεις αυτές είναι σχεδόν αυθόρμητες ακόμη και στους -78 °C[9]. Ένα απλούστερο παράδειγμα είναι η αντίδραση νιτραιθενίου με αιθένιο, που δίνει 3-μεθυλενο-N-υδροξυ-1,2-οξαζολιδίνη:
3-μεθυλενο-N-υδροξυ-1,2-οξαζολιδίνη
Αναφορές και σημειώσεις
↑Yamaoka, H.; Williams, F.; Hayashi, K. Radiation-Induced Polymerization of Nitroethylene. Trans. Faraday Soc., 1967, 63, 376-381. DOI: 10.1039/TF9676300376
↑ 6,06,1Ranganathan, D.; Rao, C. B.; Ranganathan, S.; Mehrotra, A.K; Iyengar, R. Nitroethylene: A Stable, Clean, and Reactive Agent for Organic Synthesis. J. Org. Chem.1980, 45, 1185-1189.
↑Singleton, Daniel A. Nitroethylene. Publication. College Station: n.p., 2008. Wiley Online Library. Web. 18 Oct. 2012.
![{\displaystyle \mathrm {O_{2}NCH_{2}CH_{2}OH{\xrightarrow[{H_{2}SO_{4}}]{\triangle }}CH_{2}=CHNO_{2}+H_{2}O} }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1bf38772cef440078b0b6ce32485333436f5f61f)
![{\displaystyle \mathrm {O_{2}NCH_{2}CH_{2}X+NaOH{\xrightarrow[{\triangle }]{ROH}}CH_{2}=CHNO_{2}+NaX+H_{2}O} }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f55c124d78666328a3ff91bd4e0a75b765378a07)
