Ο κλεφτοπόλεμος ήταν πολεμική τακτική την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Πρόκειται για αιφνιδιαστικές επιθέσεις που πραγματοποιούσαν οι επαναστατημένοι Έλληνες κατά των Οθωμανών κατόπιν ενέδρας.^[1] Ο κλεφτοπόλεμος είναι η μόνη στρατιωτική τακτική πού σώζεται κατά παράδοση ως την ελληνική επανάσταση του 1821. Χωρίς τη γνώση της είναι αδύνατο να γίνουν κατανοητοί οι αγώνες του ελληνικού έθνους επί Τουρκοκρατίας. Οι πυρήνες των μαχητικών του δυνάμεων είναι οι αρματολοί και οι κλέφτες. Ήταν αυτός που, κατά την Τουρκοκρατία, κρατήσε υψηλό το ηθικό των Ελλήνων και, κατά τη διάρκεια του αγώνα, συνέβαλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Ελλάδας από την τουρκική κατοχή^[2].

Αν και ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τους κλέφτες, η τακτική είναι πανάρχαια. Ο συμβατικός τρόπος εχθροπραξιών, με τη χρήση τακτικού στρατού, είναι σχετικά πρόσφατη εφεύρεση. Καθιερώθηκε με την ανάπτυξη των αγροτικών κοινωνιών, οι οποίες μπορούσαν να δημιουργήσουν οχυρώσεις και τακτικό στρατό. Στήν ιστορία της ανθρωπότητας μόνο λίγα κράτη είχαν οργανωμένους στρατούς και μάλιστα πολύ πρόσφατα, κοντά στους ιστορικούς χρόνους.^[3]

Παραδείγματα του κλεφτοπόλεμου, στους νεότερους χρόνους, βρίσκουμε στην Αμερικανική Επανάσταση (1776-1783), όπως και στη Ναπολεόντεια Εκστρατεία στη Ρωσία, όπου έδρασαν Ρώσοι αντάρτες κατά του στρατού του Ναπολέοντα.^[4]

Στον ελλαδικό χώρο, επιχειρήσεις με την μορφή κλεφτοπόλεμου πραγματοποιήθηκαν την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 αλλά και νωρίτερα σε μεμονωμένα επαναστατικά κινήματα.^[5]

Την τακτική που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες στον κλεφτοπόλεμο την είχαν αναπτύξει πρώτοι στην περιοχή των Βαλκανίων οι Αλβανοί. Η τακτική ανταποκρινόταν στην ανάγκη ολιγάριθμων ομάδων να πολεμήσουν ελαχιστοποιώντας τις απώλειές τους. Κάθε ομάδα αποτελούσε ένα χωριστό στρατιωτικό στοιχείο και η προσωπική ασφάλεια του κάθε μέλους ήταν πολύ σημαντική, τόσο, ώστε να θεωρείται έγκλημα ο τραυματισμός κάποιου αν προσπαθούσε να ξεχωρίσει ή να αποκτήσει προσωπική δόξα, γιατί κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο όλη την ομάδα. Οι Έλληνες ακολούθησαν αυτό τον τρόπο πολέμου, μια που ο τουρκικός στρατός υπερτερούσε αριθμητικά.^[6] Κατά τις συγκρούσεις τους με τους Τούρκους εφαρμοζόταν η τακτική του αιφνιδιασμού, της ενέδρας και του κρυψίματος, ενώ σε επιθέσεις των Τούρκων αμύνονταν με φυσικά ή τεχνητά οχυρώματα (ταμπούρια).

Πολεμούσαν σκορπισμένοι, όρθιοι ή γονατιστοί, πίσω απ’ ό,τι έβρισκαν εμπρός τους: πίσω από ένα τοίχο, ένα δένδρο, ένα βράχο ή και τα πτώματα των εχθρών τους. Τα προκαλύμματα αυτά ονομάζονταν μετερίζια. Μερικές φορές κυκλωμένοι, καθηλωμένοι επί ημέρες και νύχτες και ακόμη στερημένοι από νερό, φαγητό και ύπνο έβρισκαν την δύναμη (σε στιγμές που ο εχθρός τούς νόμιζε εξαντλημένους και έτοιμους να παραδοθούν) να πηδούν από τις θέσεις τους και να κάνουν το λεγόμενο γιουρούσι, την απελπισμένη έφοδο. Δηλαδή, να ορμούν επάνω τους, ν’ ανοίγουν δρόμο με τα γιαταγάνια τους μέσα από τις γραμμές τους και να διαφεύγουν. Σε άλλες περιπτώσεις, η αντίσταση μέχρι θανάτου ήταν η συνηθισμένη τακτική τους, εφόσον μάλιστα γνώριζαν καλά ότι δεν υπήρχε καμιά άλλη ελπίδα σωτηρίας.^[7] Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη διεξαγωγή του παραδοσιακού κλεφτοπόλεμου είναι: οι ενέδρες, ο αιφνιδιασμός, η φθορά του αντιπάλου και η γρήγορη αποχώρηση. Αυτά τα στοιχεία αργότερα υιοθετήθηκαν και από τακτικούς στρατούς στις "Ειδικές δυνάμεις"^[8].

Η τακτική και η λογική του κλεφτοπόλεμου σε όλες τις εποχές μπορούν να συνοψισθούν σε αυτά που έχει πει ο Sun Tzu στο «Η Τέχνη του Πολέμου»:^[9]

Κάθε πόλεμος βασίζεται στην πανουργία. Συνεπώς, όταν μπορείς, προσποιήσου ανημποριά, όταν είσαι δραστήριος, προσποιήσου τον αδρανή. Όταν βρίσκεσαι κοντά, κάντο να φαίνεται πως είσαι μακρυά, όταν είσαι μακρυά, δείξε πως βρίσκεσαι κοντά. Πρόσφερε στον εχθρό ένα δόλωμα, για να τον παραπλανήσεις, υποκρίσου πως σκορπίζεις τις δυνάμεις σου και χτύπα τον. Όταν συγκεντρώνεται, προετοιμάσου εναντίον του, όπου είναι δυνατός απόφυγέ τον. Εξόργισε το στρατηγό του εχθρού και μπέρδεψέ τον. Κράτησέ τον υπό πίεση και φθείρε τον. Όταν έχει ενότητα, διάσπασέ τον. Κάνε επίθεση εκεί που είναι απροετοίμαστος. Χτύπα τον, όταν δεν σε περιμένει. Αυτά είναι τα μυστικά της νίκης.

— Sun Tzu, Η Τέχνη του Πολέμου

Τα κυριότερα όπλα που χρησιμοποιούνταν στον κλεφτοπόλεμο κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ήταν οι πιστόλες, το τουφέκι, το μαχαίρι και το γιαταγάνι.

Μετεξέλιξη του κλεφτοπόλεμου είναι ο σημερινός ανταρτοπόλεμος. Αυτό το είδος του πολέμου δοκιμάσθηκε με επιτυχία κυρίως στον αγώνα των αποικιοκρατούμενων λαών εναντίον των δυνάμεων κατοχής, από πολίτες που αντιστέκονταν σε δικτατορίες ή ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους.^[10] Εκείνο που έχει αλλάξει είναι ότι έχει υποχωρήσει ο αγροτικός χαρακτήρας του πολέμου, μια που εκδηλώνεται και σε αστικές περιοχές, ενώ παράλληλα έχει εκλάβει πολιτικό χαρακτήρα.^[11]