Η Κισσόνεργα είναι κοινότητα, χωριό, της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο. Από τα μεγαλύτερα σε πληθυσμό χωριά της επαρχίας Πάφου και μαζί με την γειτονική Πέγεια είναι οι μοναδικές περιοχές της Κύπρου όπου καλλιεργούνται μπανάνες[13].
Γεωγραφία
Συνορεύει με την Τάλα, την Έμπα, την Λέμπα, και την Πέγεια, απέχει περίπου 7 χλμ[14] από την πόλη της Πάφου με την οποία συνδέεται με αστική συγκοινωνία[15].
Στο παράλιο τμήμα του χωριού υπάρχουν οι κοινοτικές παραλίες "Κισσόνεργα"[16] και "Ποτίμα"[17].
Στο χωριό έχουν βρεθεί τρεις νεολιθικοί οικισμοί της εποχής του Χαλκού, ένας στην θέση Μοσφίλια, που είναι επισκέψιμος, όπου έχουν βρεθεί εργαλεία της χαλκολιθικής εποχής ο δεύτερος στην θέση Σκαλιά όπου ακόμα, το 2019, ανασκάπτεται[14] και ο τρίτος την θέση Μυλούθκια. Πολύ κοντά σε αυτούς τους δύο οικισμούς έχει ανασκαφεί ο Νεολιθικός οικισμός της Λέμπας. Έχουν ανακαλυφθεί έξι πηγάδια νερού και στους ίδιους οικισμούς τα δύο μάλιστα είναι τα αρχαιότερα στον κόσμο ηλικίας 9.000 με 10.500 χρόνων[19].
Στην θέση Ποτίμα στην παράλια ζώνη της Κισσονέργας έχει βρεθεί κίονας της ρωμαϊκής περιόδου σε ύψος 1.58 με επιγραφή και δεύτερος κίονας στην ίδια θέση με δύο επιγραφές που διατηρείται σε ύψος 2 μέτρων, και οι δύο βρίσκονται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο Πάφου[20].
Δίπλα στον ναό του χωριού που είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση Σωτήρος βρίσκονται τα θεμέλια του κατεστραμμένου ναού των Αγίων Ζηναΐδος και Φιλοννίλας[21], συγγενείς του Απόστολου Παύλου όπου ήρθαν, έζησαν, πέθαναν, και τάφηκαν στην Κισσόνεργα[14].
Την Βυζαντινή περίοδο αναφέρεται πύργος παρατηρητήριο για την αντιμετώπιση των αραβικών επιδρομών της εποχής[14]. Επισης νομίσματα βυζαντινής περιόδου έχουν βρεθεί στην παράλια θέση Μυθούλκια[22]. Το χωριό κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας αναφέρεται με το όνομα Χρυσονέρα πιθανότατα από τα πολλά νερά που είχε[14]. Την ίδια περίοδο ήταν βασιλικό κτήμα[14].
Στην Οθωμανική περίοδο στη Κισσόνεργα υπήρχε, διατηρείται και σήμερα[23], Τσιφλίκι το γνωστό σήμερα κτήμα Πότιμα που έγινε αναδιανομή του και μοιράστηκε ή ενοικιαζόταν σε κατοίκους μετά το 1945 και τελευταία φορά έγινε αναδασμός το 1973[24][25].
Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959 από τους Βρετανούς στη Κισσόνεργα σκοτώθηκε από Ελληνοκυπρίους ο πρώτος Βρετανός στρατιώτης[26]. Η ίδια η Κισσόνεργα είχε θύματα, μέλη της ΕΟΚΑ, τον Χρίστο Κκλέλη και τον Γεώργιο Μιχαήλ όπου υπάρχουν προτομές τους στην κεντρική πλατεία του χωριού[27], επίσης και τον Χαράλαμπο Καραγιάννη[28]. Στην ίδια οδό έξω από είσοδο οικίας υπάρχει μνημείο-αναμνηστική πλάκα ως το σημείο που έπεσε μαχόμενος ο μαθητής Γεώργιος Μιχαήλ το 1956 δολοφονημένος από Άγγλους στρατιώτες[29].
Ονομασία
Αρχικά και κατά την φραγκοκρατία το χωριό αναφέρεται με το όνομα Χρυσονέρα από τα πολλά νερά στην περιοχή, και σπανίως Κρισσονέρα. Το Κισσόνεργα είναι άγνωστο από που προέρχεται το πρώτο συνθετικό του είναι το φυτό Κισσός ενώ το δεύτερο Νέργα είναι άγνωστο και δεν ταιριάζουν[30].
Πολιτισμός
Η Κισσόνεργα έχει νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο και δύο πλατείες, την κεντρική πλατεία "Χρυσονέρα" και το "Ναυτικό πάρκο". Διαθέτει ποδοσφαιρικό σύλλογο τον Κισσό ο οποίος αγωνίζεται στο δημοτικό στάδιο Κισσόνεργας. Στην θέση Μοσφίλια υπάρχει ο χαλκολιθικός οικισμός που είναι επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος.
Διαθέτει δύο ναούς, την Μεταμόρφωση Σωτήρος και τον Άγιο Κόνωνα[31], τα παρεκκλήσια της Αγίας Κονώνας κτισμένο σε σπηλιά, του Αγίου Νικολάου και Αγίας Παρασκευής στην θέση Άπη, της Αγίας Μαρίνας και των Αγίων Ζηναΐδος και Φιλοννίλας στο κέντρο του χωριού[32]
