Καπνικαρέα ή Εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας ονομάζεται μία μικρή, βυζαντινή εκκλησία που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και η οποία βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Ερμού, τον εμπορικότερο δρόμο του ιστορικού κέντρου της πόλης.
Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος. Αναφέρεται[2][3] ότι έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, την οποία είχε ανεγείρει η Αιλία Ευδοκία, η Αθηναία σύζυγος του Αυτοκράτορα Θεοδόσιου Β΄ του Μικρού. Η αρχική εκκλησία είχε χτιστεί με τη σειρά της (όπως συνηθιζόταν) επάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, αφιερωμένου σε γυναικεία θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά ή τη Δήμητρα. Στον ναό βρίσκονται ενσωματωμένα παλαιότερα οικοδομικά στοιχεία (spolia), όπως κίονες, εντοιχισμένα γλυπτά και επιγραφές. Τα εν λόγω οικοδομικά στοιχεία ήταν μέρη του προγενέστερου ναού της Αθηνάς (ή της Δήμητρας)[4] που βρισκόταν στο σημείο, ο οποίος καταστράφηκε και από τα κομμάτια του χτίστηκε η Καπνικαρέα.
Στη βόρεια πλευρά του ναού έχει προστεθεί παρεκκλήσιο με τρούλο, στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.
Το όνομα της εκκλησίας και ιστορικά στοιχεία
Το όνομα της εκκλησίας θεωρείται ότι προέρχεται από τον Καπνικαρέα, Καπνικάριο ή Καπνικάρη, εισπράκτορα "καπνικού φόρου" στα χρόνια του Βυζαντίου: ο φόρος καταβαλλόταν ανάλογα με τις καμινάδες, που διέθετε κάθε σπίτι. Άλλη άποψη θεωρεί ότι είναι παραφθορά της λέξης Καμουχαρέα, που προέρχεται από το πολύτιμο ύφασμα καμουχάς, το οποίο πιθανότατα έφτιαχναν σε εργαστήρια στην περιοχή. Υπάρχει και η άποψη του Διον. Σουρμελή, ο οποίος υποστηρίζει ότι το όνομα προέρχεται από τις λέξεις καπνός + κάρα, αναφορικά με την καπνισμένη εικόνα της Παναγίας, που προκλήθηκε από την πυρπόληση του ναού από τους Τούρκους το 1689.[5][6]
Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 υπήρξε σχέδιο κατεδάφισης του ναού, το οποίο δεν εκτελέσθηκε με παρέμβαση του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, του πατέρα του Όθωνα.[7][8][9]
Αγιογραφίες
Ο Φώτης Κόντογλου (γνωστός Έλληνας ζωγράφος του 20ου αιώνα) έχει αγιογραφήσει την εικόνα της Πλατυτέρας στο Ιερό του Ναού.[10] Δεν σώζονται οι αρχικές αγιογραφίες του Ναού.
Φωτοθήκη
Ο ναός της Καπνικαρέας σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ού αι.
Ο ναός της Καπνικαρέας σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ού αι.
↑«Καπνικαρέα». Οι φάκελοι του Στέλιου. 31 Μαΐου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2016.CS1 maint: Unfit url (link)
