Ο Ιωάννης Τρικούπης γεννήθηκε το 1750 στο Μεσολόγγι και ήταν ο πρωτότοκος γιος του ναυτικού και προεστού Ματθαίου Τρικούπη.[2][3] Παρακολούθησε τα πρώτα εγκύκλια μαθήματα στη γενέτειρά του, δίπλα στον ονομαστό λόγιο Παναγιώτη Παλαμά και αργότερα πραγματοποίησε φιλοσοφικές σπουδές στην Ιθάκη, όπου διδάχτηκε και την ιταλική.[2] Έπειτα εγκαταστάθηκε στην Πάτρα προς ανεύρεση εργασίας. Εκεί γνωρίσθηκε με τον τότε επίσκοπο Παλαιών Πατρών Γαβριήλ[2] και το 1771 ανέλαβε γραμματέας του. Το 1780, όταν ο Γαβριήλ εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης τον ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη.[3][2] Στο Μεσολόγγι επέστρεψε το 1785 έπειτα από κλήση του πατέρα του που ήταν προεστός της πόλης.[4] Παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Παλαμά, με την οποία απέκτησε επτά γιους ( τους Σπυρίδωνα, Αναστάσιο, Κωνσταντίνο, Νικόλαο, Μάνθο, Απόστολο και Θεμιστοκλή ) και δύο κόρες ( τις Ειρήνη και Μαρία ).[3] Μετά το θάνατο του πατέρα του, εκλέχτηκε και ο ίδιος προεστός του Μεσολογγίου, θέση που κράτησε για μια οκταετία, πετυχαίνοντας μεταξύ άλλων να αποκτήσει την εύνοια του Αλή πασά[5]